Katalog

Zümrütten aklsler yanlış hipotezler san beyru daha çok onemlı saydıgı olayların uze rındedurur Bunuyaparkende algılanan rastlan tının ne denlı olası oldugunu kavramamıza yar dımcı olacak tum yan olaylan goz ardı eder Seçıcı bügı aktanmı Formula 1 yarışındakı so nuçların da çarpıtılmasına neden olur Otp yan dan gerçekJeşmeyen olaylara hıç degınılrne/ Israıllı asker pılotlard gerı donersek bu yal ruzca bır rastlantı mıdır yoksa başka bır şeyler dp ITII olrııuştur9 Bunu yanıtlamak ıçın uzlaşımcı ıstatıstık açıkça oıtada oları orneklem uzayını oluşturrrıak (asker pılotlaı ııı çocuklan) kız ve er kek çocukJaıa bu olasüık degen bıçerler ve ka tıksız gelışıguzel bu deneyle % 84 kız elde etme şansını hosaplarlaı Ne var kı bu tur bu çozumlemede seçıcı bügı aktarımı goz ardı edılmıştır Uzlaşımcı ısta tıstıkte oı neklem uzayının bu bolumu olayın dı şında kalır İnsan beynı kendısıne sunulan onca verıyı bır elekten geçırerek yalnızca ona ılgınr ve sıradışı gelenlerı ayırır lşte o zaman bılınçlı bır sınyal gondererek şuna da bakın1 der Bun da bır terslık yoktur Gelgelelım bır kumenın gerçok degeı ını bılmek ıstıyor sak okumpdpılgınızıeekprıvp rüerıyokedemezsınız 20kışırıuı oldugu bıı odada onu boyurıun uzunlugu nedenıyle ulkemn en uzurı boylulaıı aıasına sokacak en uzun boylu bu ı kesmlıkle vardıı Nevarkı en uzun boylu yu odadan çıkaı tıp gerı kalanla ıın boylaıını yenıden olçerek olaganustu uzun buıne rastladı gınız yaıgısına varamazsınız Çunku bu kışı otekıler oldugu ıçın seçılmıştır cektır Bukestırımyanli'jolupdd sonuçlaroku meyı yaratan egüımı dogruluyorsa n /aman yp nı verılpr kayda deger bır orıem layyabılır Gel gplelını bu durumda başarılı kestırım yaıa alıı Aynı yanılgıya uzlaşımcı deneysel araştır malarda da tanık olunabılır Orrıegın kırnı be sınlpnn kanseıe neden olup olmadıgını ogrerı nıek ıstedıgımızde zamandan kazanmak ama cıyla aynı arıda çok sayıda faıklı be&ınlen ele alu ve buıüaıırı kantere yol açma oıanlarmı kaı şılaştıı u ız Ama boyle yapügımızda kanserle en yakm ılmtısı olan besmı one çıkartınz Gereken ozcnı gosteı mezsek, tum otekı etmenlerı bır yana atıp kırmızı etın kanser rıskını çarpıcı bır oıanda yukselttıgı sonucuna varırız Oysa kı denenen yuz farklı besın ıçınden en çok goze çarpanı seçılmıştır Kuşkusuz en azından bır tanesı otekıler arasında one çıkacaktır Oyle ol maması tum besınler gelışıguzel seçılmış olsa lar da bu tek ıstatıstık açısından ınsanı hayre te duşurecpktır A. M. C. Şengor Tortışamamok: Neden ve sonuçlan Ceçenlerde A. B. D 'ınden sekız meşlekdaşımız bır beyın fırtı nası kapsamında bır bılımsel sorunu detaylı bır şekılde tartışmak amaayla İTU Jeoloji Bolumu'nde bızım grubu zıyarete geldı Bır ış haftası suren bu zıyaret esnasında benım İTU'dekı 140 m^lık odam kelımenın tam anlamıyla bır an kovanına dondu Amerıka'dan ve Cuney Afrıkadan tecrubelı yerbılımaler Turkıye'nın en onde gelen yerbılımalenyle harıtalar, kıtaplar, sısmık profıller, ve beyaz tahtalar onunde kıyasıya tartıştılar Hafta bıttığınde, her bırımız sorunumuz hakkında en azından ortak bır dıl konuşur olmuş, ana prob lemlenn neler olduğunda anlaşmaya varmıştık Hafta sonunda eldekı doyurucu sonuca bakınca, bu verımlı beyın fırtınasında en çok ne yaptık dıye duşundum Bulduğum cevap tartışma ıdı, kıyasıya, kıran kırana tartısmai Bu tartışma, odamda sabahın dokuzundan akşamın yedısıne kadar çalışan grubun orada bulunma sebebı ve tek çımentosuydu Boyle bır tartışma ortamını, ne yazık kı, Turkıye'de kendıne bılımsel adını yakıştıran çevrelerde bıle pek ender goruruz Bu uzucu gozlem kafamda dolandı durdu Bız mılletçe nıçın verımlı bır şekılde tartışamıyoruz7 Meselâ, mılletvekıllenmız nıye verımlı bır şekılde tartışmak yenne ıkıde bırhem de mılletın gozu onundesılle tokat bırbırlerıne gınyorlar7 Turkıyede yetışen ınsanların ortalama tartışma becerısının duşuk olmasının başlıca sorunu, kanımca, bıze pek kuçukten ıtıbaren aşılanan nihâî bır gerçeğin oldugu ve onun insanlar tarafından bilinebıleceği ınanadır Nıhaı gerçekher ne konuda olursa olsuninsanlar tara fından bılınebılıyorsa, kımse onu bılememe kuçukluğunu kendıne yakıştıramaz Ya o gerçeğı geıçekten bıldığını sanır veya en azından bıldığı numarasını yapar Bır tartışma esnasında, karşısındakı bıldığını ıddıa ettığı gerçeğin doğru Aşırı duyarlı "Nihai gerçek"lerin olmadıgını ve gerçeklere sadece tartışarak yaklaşabileceğimizi öğrenmeliyiz. Doğaüstü güçler Altınt ı duyu üe ılgılı dk deneylerde ışte boylp bır yanılgı yaduşulmu^tu Bınlerce denek terı beş farklı sımgeden oluşan ozel bır deste kagıdırı ıçınden seçılen kartları bulmaları ıstenmıştı Hdftalarca suren deneyler sonucunda başaı ı oı anı oı tala rnaıun ustunde oları dt nckleı ek bır deneyden geçııümek uzeıe yenıden bır araya getırümış leıdı Bu ıyı kestırımcıler başında dogaustu guçlere sahıpmış ızlenımrnı verdıler Ancak za manla başaı ı oıanları gıdcrek duşmeye başla dı Bunun nedenı ılk başlarda gorulen yuksek başarının bır başka deyışle seçılmelerme yol açan ozPİlıgın surpklı toplrirrıın ıçındp yer alrna sından kaynaklaruyordu Kastlarıtı sonuc u eldp edılen yuksek de gerlpr ıkıncı (ipnernpnın dışında tutulrnu'j olsay dı başaı ı oranı arunda oı talamaya yakırı bu du /pyp dusprd) Askeı pılotlar VP sag/sol yıımuıtahk du lunılanndadi ayıu şey soz korıubu Aıa^lııtn ı (ılaıın ıkjısım bu belıılı etküeıe çeken çaıpıcı dpgeılpı pekalaseçu ı ıkl ııırııuıbıı sonucuola bılu Egeı oyle ıse bdoit bu kestuuııde bulu ıiıibılıibinız Bundan ooma degeıleı yıne eskı duıuınuııa qelc col vo ohsüık yan yarıya ıne Geçen yü *bu duyaıukgenı buldugu nu one suren Londra Çocuk Saglığı Lnstıtu su nden bır ekıp aynı ruzaga duşru Bır anket du zenleyerek olası genetık ve kulfurel etkılerı ta şıyan yanıtlar arasındakı ılıntıyı ıncpleyen araş tırmacü ır ınsanlardakı kırrıı duyarlıklarm baş kalarrna ne denlı ınce davrandıkları dunyaya yakla^ırnlarının ne denlı 'kadınsı oldugu qıbı ozelJıkİprırı genİPi tarafındanbelrrlendıgınıone surduler Bu kestırımde soz konusu ılıntının daha sorııakı aıa^tumalaıda yrnelenmeyecegınırı ayırdırıa varılmaktadır Eğeı bu yanlış ıse o za man sozde duyaıhk genı ınsana daha da ılgmç gplmcyt başlayacaktıı ancak henuz değıl Insanlarda sperm sayısının duştugu yo lundakı soylentıler seçıcı aktaıımın bır başka oı nr qı sayılabüıı Ancak ılk kez 1997 yılında bu konud ı k ınıtl ıı sunan ve genış brr katle tarafın dan oikiylanan ıaporu hazıılayan Kopenhag Unıveısıtesı bılım adamlarından Nıoh Skakke back vc ekıbı ıçın hıç de oyle degıldı Seçıcı ak taı ım kaı l Sayfada olmadıgını ısbat edecek gıbıyse, otorıte kaybını onlemek ıçın tartışmayı o veya bu şekılde kesmek zorunluluğu doğar Bu ya "sen ne 7 anlarsın ' şeklınde bır kuçumseme veya "onu ben bılırım" şeklınde bır otorıte ıddıası veya "sen 'dan ıyı mı bıleceksın" dıye bır ust otorıteye muracaat halınde ortaya çıkar Bu şekılde kesılen tartışmalarla herhangı bır sonuca varılamayacağı gıbı, tartışan kışıler arasında dıyalog da geçıa veya tamamen kopar Yanı ınsanın en onemlı vasfı olan duşunce alış verışı son bulur Bu şekılde bır dıyalog kaybı herşeyden evvel çalışma gruplarının kurulamaması sonucunu doğurur, her ış ve atılım tekıl kışıler ta rafından yapılmak ve onların ımkân ve becerılenyle sınırlı olmak zorunda kalır Crupların kurulamaması, kışının becerılerını aşan buyuk projelerın planlanıp ıcra edılmesını ımkânsız kılar Ayrıca, ışler kışılerle sınırlı olmak /orunda olacağından genellıkle kışının omrunu de aşamaz ve bu şekılde zaman ıçınde sureklı ışler yapılamaz Buyuk projelerın oluşamaması veya oluşsa bıle sureklılıklerının olamaması, kurumlaşmayı onler Boylece toplum kendını çımentolayacak ve aynı zamanda sureklı kılacak akıla kontrol mekanızmasından yoksun kaldığı qıbı, ıçınde yetışen bıreysel yeteneklerın de etkılerı hem mekanda hem de zamanda sınırlı kalır Kanımca, sırf nıhâî bır gerçeğin oldugu ve onun insanlar tarafından bilinebıleceği ınancı, Turkıye'nın ve Turkıye gıbı gerı kalmış tum loplumlann nıçın gerı kaldığını açıklayan sıhırlı bu anahtaı olarak karşımıza çıkmaktadır Eğıtım, bu ınancın doğru olmadıgını, yanı nıhaı gerçeklerınolduklarına ınansak bılekesın bılınmelerı nın hiçbır şekılde mumkun olmadıgını, bunlara ancak tartışarak yaklaşabileceğimizi anlatabılecek şekılde duzenlenırse, yanı bılım sel olursa, tartışamama hastalığından ve onunla beraber şu anda belımızı buken pek çok sosyal hastalıktan kurtulabıleceğımız buyuk bır ıhtımaldır S73/5