Katalog

Can çıkar, huy çıkmaz Ailesel geçiş gösteren hiperaktivitenin genetik özelliklerini anlamaya başlıyoruz. Yankı Yazgan Ç ocugunuzun davıanış ozelhklerı hıpeıaktıvıte donen duruma uyuyoı dememle bırlıkte baba "arna ben de onun gıbıydım her şeyıyle bır kopyam sankı " dıye soze ddldı Tabıı kı oyleydı Anne hemen kanştı "Sen hâlâ oylesın şekerım " Bana babarun oturdugu ıskpmlpnm goruşmenın başlangıcından bu yanakı kıpıı kıpıılıktan halının uzeıınde çızdıgı yolu gosterdı "Evet, ama doktor fatuidlanru odeyecek kadar kazanabıldıgım bu ujım var, ayrıca sen benım neyırnı goıdun kı bana hıperaktıf edıyorsun 9 " (1) dıye cevabım sıtemle karışık verdı bana Dıkkat eksıkhgı ve aşın haıeketlılık dıye de büınen hıperaktıfhgın duruma oz gulugundpn soz ettık Ilgmç olmayan, bır heves uyandumayan ya da kurallara uyulması geıeken durum ve olaylar bueyın hıperaktıfiıgmı ortaya çı >'<• kartıyor "Evet, yenı ve ılgmç olan hep ılgımı çekmıştır Yanı, bır ışı yarım bırakıp da başka bır ılgmç. > lığe gıtmem hep kolay olmuştur Tabu, o anda ustunde oldugum ış benım ıçm ılgınç deöjılse " Ogulla rını da Şırmler'm başından kımse kaldıramazken, aynı çocuk matematık deısmde tahtayı bıı dakıkadarı fazla ızleyemıyordu Kaçınılmazsorugeldı 'Pekı buproblem genetik mevcut durumu degışturneme gıbı statu koculugu yerleştuebılıısınız Bır uç daha 7\ yade hıpeıaktıflıkle ümtüıyse dıgerı de hı perpasıflıkle üıntılı olacak Yenıhk aıayışı aslında rastlantısal ola lak oıtaya çıkmış bır davraruş boyutu de gü İnsan kışıhgını oluşturan ogelerın bıyo lojık temellerını mceleyen bılımcıleı doguş tan başlayarak varolan ve çevresel etkaler le çok az degışen ozellıklerın peşıne hep duşmuşler Genetik etkenleı le daha kolay ca ılışkılendırüebüecek bu ozellıklerm sap tdnrıidsı, sınıflandırüması ve adlandırılması ılk adım Doguştan gelen ve çevresel etküerle çok az degışen bu ozelhkleıe ' can çıkar, huy çıkmaz"dan esınlenerek huy dı yelım (2) Ikıncı adımda ıse, bu huylann hangı gımlılık zaraıdan kaçınma ve sebatkâılık Dıkkat bu huylar herkeste degışen olçuleı de adeta kokteylleı şeklınde vaı, sadece hangısınm daha fazla "konduguna' goıe oı taya çıkan renk degışıyoı Yenılık arayışı ıle ılgılı geçmış aıaştıımalar bu ozellıgın beyındekı dopamıne dayanan kımyasal ıle tırrı MKtemındekı degışkenlıklerle baglantıh olabılecegını duşunduruyor Çalışmalar suredursun her yenı bul gu yenı soruları doguracak Genleıın ya şantüarımız uzerındekı etkısı ve yaşantıla rımızı nasıl bıçımlendırdıgı sorusunun yanıtını felsefecıler, bümıcıleı ve doktorlar hep bulıkte ve ayıı ayıı arayadursunlar şmıdüık kesın olan bırkaç şey var Psıkıyat11 açısmdan genetik bulgular butunu açıklayabüecek gıbı gozukmuyorlar Genetik etkenler ozellıkle bazı durumlarda çok be lırleyıcıler Bazı durumldrda ıse genetik et kılenn kendüeı ını tam olarak ortaya koya bümelerı ıçın hayatın bellı bır donemece gelmesı gerekıyor Genetik etkenlerm onemleı ını hayatın cılvelerı üe yarıştırınaktansa o cılvelerm arka planmda ne kadar varlar, onu araştırmak daha ügınç ve ışe yarar gozukuyor ' " Kırık kemiklere yapıştırıcı • H ngütere'de Ana Kralıçp geçI en gunlerde kalça kırıgı tedaX vısı gordugu hastaneden ta burcu edüdı Duşup kalçasmı kı rarı Krahçe ye kalça protezı takıl rnıştı 90 yaşmm uzeı mdekı yaşlı lann doıtte bııınde gorulen kalça kemıgı kınklan kesmlıkle tedavı edılmeh, yarüış kaynarrıa durumunda ıse yenıden kırılarak duzeltümeh, çıvı yerleştırılrnelı veya protez takılmcriı Yapay eklem yapımında ve protezleıde kullanüan malzemeler her gun bııaz daha gehşıyor, ozellıkle daha guçlu malzemeler bulunuyor Dıger bır onernlı gehşme ıse kemıklerın kaynarnasına yardımcı olan kemık çımentola rında goruluyoı Son gunlerde ge lıştırılen yeıu bu çımento spesıük bu bolgeye antıbıyotık veya antıenflamatuar ılaç tatbık edılmesı gerektıgmde taşıyıcı vazıfesı yapıyor Bu yenı çımentc^nun bır ustun lugu de mevcut çımentolaıdan daha dayanıklı ve saglaın olması Kernıklen bu bıı me yapıştırmada veya protezleım yerme oturtulma sında çok çeşıth çımentolar kullanılıyoı Ancak bu çımentolar uzun vadede yapıştırıcı ozelhgını yıtırerek sorun çıkartıyor Kobe Eczacüık Fakultesı'nden M Otsuka ve çalışma aıkadaşlarınırı gehştırdığı yenı bır ke mık çırnentosu reçınerun esneklıgıne ve cam seramıgınm sertlıgıne sahıp Dışçüerm de kullandıgı reçınenm en buyuk ozellıgı fıre vermeden hemen sertleşrrıesı Çımentoya katılacak olan toz halındekı ılaç toz seranuge kanştı rüır Ortaya çıkan kompozıt mevcut çımentolardan en az ıkı mısh daha kuvvethdu Boylece çımentoyu çıkartmak ıçm yenı bır amehyata geıek kalmaz Ilk gun çımentonurı saldıgı ılaç oldukça hızlı tempo ızler Kıaa sure ıçmde bu hız azalıı Ikmcı haftarun sonunda çımentonun ıçmde ılacın yansı kalmıştır Bu durumda çımento sureklı azalan bu hızla ılaç salınımına devam eder Iyüeşmek te olan kemıge gıderek <ızalan doz larda ılaç gondeımek tıbbı açıdan tercıh edılen bıı duıunıduı '' Bu çırnerıto spesıfık bır bol geye antıbıyotık uygulanmasında mukemmel bu aıacı vazıfesı goru yoı" dıye konuşan araştırmacüar ' Ayı ıca mevcut çunentolardan daha dayanıklı ve saglanı dıye konuşuyoı Fazladan notlar 1 Hıperaktıvıte 1/3 oranında erışkın yaşama devam ederı bır soı undur Dıger yandan hıperaktıvıte üe daha yakmdan ılışküı huy ozelhklerı hıçbır zaman oıtadan kalkmıyor Terapıleı ın amacı ıse bu huydakı "aşırılıgm" bueyın ılışkıleı mın gelışımını ve toplum sal uyunıunu onlemesının onune geçmek, yenılık arayışı gıbı donuşturucu potansıyele de kaynaklık eden bır huy ozellıgmı bı reyın kendı denetımı altına alma sını saglamak 2 Huy Ingılızce bıhmsel lıte ratutde tempeıament karşıhgı Huy bıyolojık donanımın davranışlar duzeyınde ortaya çıkış şekh Kışüüc veya karakter ıse genetik bıyolojık ozelhklprı ıçeren ancak onlarla sınırlı olmayan haya tın ük yıllannddkı etkıleşımlerle şekıllenıp gelışen organızasyonu ıfade eder Kışılık uzerındekı çevresel etkılerm ağırlığı bıyolojık çalışmalarda huyu on plana çıkarmıştu 3 Akılda tutulması gereken bulacagırruzın yalnızca bır ılışkı veya bagmtı oldu<^u, yanı hıperaktıf olup olmadıgmızı tescılleyecek bır bıyolojık test ya da gosteıge soz konusu degıl şımdüık Hıpeıaktıvıteta nısı gpnelhkle bu luı bu gosterge olmadan da konabılıyor Dıgeı yandan, tedavı alter natıtler ı açısmdan ya da bır huyun bır probleme nasıl donuşebüdıgmı ve problenım geçış taı zmı bılebünıek açısından onernlı bır olanak saglayacak Goruş ve sorularınız ıçm yankıyaz yana turknet veya 0?, 16325 06 38 nu malan fax'la haberleşebılırsınız Hiperaktivite genetik etfcenlere ne kadar bağh? Hıperaktıf çocuklann anne ya da babalarmda ya da yakm akrabalaı ında hıperaktıfhgın dıkkat sorunlannın daha sık goruldugu çeşıtlı çalışmalarda epeydır ortaya konuyor I Iıperaktıvıte ailesel geçış goslpr lyor ancak bu geçış nasıl o tam bellı degıl Ustelık, duruma oz guluk hıpeıaktıvıtenın adeta karakteıı ıse, bu karakterın kuşaklann yaşadıklaıı koşullaıa, etkılendıklen çevresel koşullara gore degışen farkh yuzlerı nasıl saptanacaktı 9 Hıperaktıf dıy^ bılınen ozellıkleı butununurı bıreyden bııeye degışen goıu numunun ortak yanı denebılecek bur ozel lık var Yeruhkaıayışı(oırıeğın mevcut du rumdan vazgeçıp başka bır doyum kaynagı arama ya da sıhcı bır durumu çekılır hale getırmeyc yonelık bır degışıklık yaıatma) Yenılık arayışı elbette, sadece hıpe ıaktıflere ozgu bır ayncalık degü, hepımız de degışen olçuleıde bulunan bu ozellık Bu davranış ozellıgının bu ucuna sureklı degışıklık aıayışı ıçırıde ulup hıçbır yerde kalıcı olamanıayı koyarsanız dıgeı uca da yermden kımıldamama, hıçbır şekılde 573/16 bıyolojık sıstemler ve genetik ogelerle üıskısı olduojunun anlaşılması gerekıyor Uçuncu adım ügılendıgımız davranış sorunlanyla hangı huy tıplet ının en çok ılış kılı oldugunu belırlemek Soruasında bellı bır davranış sorununun kuşaklar arası ge çışmde rol oynayan genetik etkenlerı ay dınlatmaya ancak sua gelecek Bu adımlarm hıperaktıvıte ıçın gereklı olanlarının ço("ju atılmış durumda Sıra hıperaktıvıtenın genetik temellcıını anlamaya geldı Hangi huy, hangi gen, hangi sorun? Yenılık arayışı azaltıla azaltüa doı t ta neye ındırgenrnış terrıd huylaıdan bır tane sı Oenetık ozellıkleı lc baglantıh olması beklpnen dıo,rı huylar neler 7 Odule ba Reyhan Oksay Kaynak Natııre b^ııh.ıt 1998