Katalog

Kamu hizmeti; piyasa sistemine dayanabilir mi? Kamu çalışanlannm verimi neden daha düşük? Yüksek çaba ve yüksek verimlMk sağlamak için işveren teşvik sistemini kurmak zorundadır. M e h m e t E. K a r a a s l a n *., , „ , » . ^ ^ • " ' . . . „ / . . *•*••. ',,. . Y azının başında hemen belırteyım kı kamu hızmetı gemş bır yelpaze ıçınde duşunulmelı Çevıe koru rnadan tutuıı da, beledıye hızmetlerıne, polıtık kampanyaldidan dıplomatık servı se, ogıetmenlıkten saglık hızmetlerıne uzanan, benzerı daha bırçok orneğı ıçeren ve o tur ışlerı seçenler ıçın kendı başına "anlamı" "erdemı" oları ışler kamu hızmetı olarak gorulebılır Bu tur ışlerı yaşdm projesı ve geçım aracı olarak seçenleı ıdealıst ve daha çok ' kendırn ıçın bıı şey ıstıyoısam namerdım" deyışıne uygun yaşayan, mısyoner ruhlu kışılerdır Pıyasa sıstemı ıse 'kâr" mısyonuna uygun olarak çalışacak kışıler gerektırır Iş bulma suı unu bu yana koyulursa ıdealıst bır unıversıte veya üse mezunu ıçın seçenekleı lıstesının yukansmda bu tur, temel amacı salt kâr ptmek olmayan "anlarnlı" ışler gelebılır Yazının devamında oyun teoııAnlamlıiiI Antamazif sı ve Nash (düşftçata) (ytiksekçaba) Pöjükçabat psAçaba) denge kav 0 1 0 1 ramlarmı kul Yüksek lanan basıt bır ücret Ucret (5,12) (5.13) (5,15) (5,13) model var Bu (ışverenm duşuk n kurgul/model (0,7) (10,8) (10,8) seçlml) ücret (0,10) yazının başlıgı oları soıuyu yanıtlamada bıze açüunku saglayabılıı Bu mdtrısm het hucıesmdc vırgulun so Uç aşdmalı bu oyun tasarlayalım Bı lundakı rakam ışvere rıncı aşarrıadd ılk oyuncu olan ışçı ıkı stra nın (yatay oyuncunun) tejıden (ıkı ışyeıınden), bırım seçsın, "an kazdncını, sagındakı ıa kmlı ış" ve "anlanısız ış" Anlamlı ış'den kam ışçının (duşey kasıt ışyerının dmaçldrmın ve çıktısının ış oyuncunun) kazarıcını çı ıçın pıyasa otesı bır degeı tdşımdsı ve gosteriyoı ışçının bu dmaçlara sempaü ıle bakıp polıtık, ıdeolojık, duygusdJ baglar duyuyor olması lşyen seçımını yaptıktan sonra ıkı tur çaba (efor) arasında bır seçun yapsın, "duşuk çaba" ve "yüksek çaba" Yıne varsaydlım kı her ıkı ışte yuksrk çaba gosterılınce çıktı 20'ye, duşuk çabıi gosleıılınce 10'd eşıt olsun Anlamlı ışuı tanımı yeıegı eğer çıktı mıktan potan sıyel çıktı olan 20'nın aJüna duşerse ışçı karşılanamayan sosyal hedefleıuı acısıru ıçınde hıssedıyoı olsun Bu acı sonucu anlamlı ışte duşuk çaba gosterır ve kayta rırsa ışçının kazancı duşsun Burada kazanç sadece parasal kazanç degıl, ucretın .ııtarı çabdrıırı duşen bıı fonksıyonu ola idk kışıye has, soyut bu mutluluk fonksıyo nunun sonucu gıbı duşunulsun Mutlulu gun fonksıyonu olmaz demeyın Kışıderı kışıye, zaman ıçınde ve toplumsdl koşullaıa gore degışse de belusiz.de olsa, egeı ıstersek fonksıyonlar dızgesınden kendı mızo uy.ırı bıı fıno°ını mutluluk fonlsıyn 573/10 nu olarak seçetuluız Bu durumda "anlamlı" ışte ışçının kazdncı 3 degışkemn (ucret, çaba, çıktı) bır fonksıynnu olıır Aşagıdakı cjıbı bır fonksıyon seçelım Bu tonksıyonda yüksek çabayı 1, duşuk çabayı 0 olarak gosteıelım Otekı ış "anlamsız", emekyogurı. bıtevıye ve belkı yabdiıcüdşınaya açık, bu nedenle de ışçının kazancı çıktıya bagh degü O ıştekı kazanç fonksıyonunu oncetayle uyumlu olardk şoyle ıfdde edebılırız, ucret 2 (çaba) Oyunun ıkıncı aşamasında dıgpr oyuncu, yanı işveren, bır ucret tddhhudunde bulunuyor Basıtleştırrnek ıçın, ucreti ya 10 ya da 15 olarak seçıyor olsun Nıhayet, yanı uçuncu aşarriddd ışçı çaba sevıye sını seçsuı ya 1 ya 0 Oyuncuların ka zançlan aşagıdakı tdb loda gosterüıyor ve o ışte hangı çaba duzeyını seçerse seçsın işveren duşuk ucret odemekle daha ıyı durumda Uolayısıyla ışçı ucıetlerın duşuk oldcdgını tahmm etmelı Şundı gerısın geı ıye bıı mantık ış letelrm Varsayalım kı işçı anlamsız ışı seç mış olsun bu oyunu yukarıdakı tablonun sag taıafına ındırger Bu alt oyunda her ıkı oyuncunun da domınant stratejı.sı var Işçının domınant stidtejısı duşuk çdbd ve oyurıurı sorıucundd ışveıen ve ışçının kazanç l.ıı ı (10 0) Anlamsız ışı seçecekse ışçı bu sunucu beklemelı Ya otekı anlamlı ışı seçerse ne olurv O zaman oyun tablonun sol tarafına ındırgenır Bu alt oyunda dd, ışveıen gıbı ışçı ıçm de bır domındiıt stıatejı bulunuyoı Bu kez bu domındnt stratejı yüksek çaba Bu alt oyunun sonucu oyunculaım toplamı ıçm veıımlı, çunku kazançlaı işveren ve ışçı ıçın yıne sırasıyla (10,8) Işçı anlamlı ışı seçerse boyle bır sonuç tdhmın etmelı ruyor çunku bunlar kazanç / mutluluk fonksıyonun ıçınde Kamu hızmet sektoru çalışanlannm ıçmde bulunduo^u ıkılem genelde tam da bu noktadu Bu yanda parasal odulu olmayan ılave çabayı suıeklı olardk gostermek dıger ydnda bu çaba gosteı ılmeyınce ortdya çıkdiı ınsdiu dcılaıa sdhıt olnıak Aşın çalışma ya yoıgun ve "pılı bıtmış" ya da kayıtsız ve yabancılaşmış "bugun gıt, yann gel" tuıde msanlar yaıatır bu sektoı lerde Her model gıbı bu da dunyayı kavrdrnayd yaıdım eden bd&ıt bu diaç ve belkı kdinu sektoı u çalışanlannm uıetkenlıgının ozel sektore goıe genellıkle neden daha duşuk oldugunu açıklıyor Şuphesız kı oyunddkı verımsız Nash dengesı ışçı ve ışveıenın verırnlı sonucu yaratacak stratejılere baştan kendıleımı tddhhut etmemış olmaldrı sonucu ortdya çıkıyoı Yüksek çdba ve sonucunda yuk sek ucret taahhudu ve stratejıleıın daya nışmacı (kooperatıi) bıruktebgı sağlanabılse verımlı sonuca (5 13) ulaşmak olası Vaısayolım kı işveren anldmlı ışı seçmesı kdişılıgındd yüksek ucret odemeyı oyunun en bdşmdd taahhut etsm O zaman ça ba duzeyı ıçm ek bu anlaşmaya bılo gerek kalmıyor Işın kamu hızmetı ve an lamlı" ıçerıgı nedenıyle ışçı zaten yüksek çdbayı ısteypıek seçıyor ve oyun sol ust köşedekı (5,13) hucıesınde sonuçkmıyor Bu veıımlı bıt sonuç Sonuçta pıyasalaı da bu tdrafm kd/ancmı otehyle dengeleyen akort eden bu tur karşılıklı taahut ve an laşmalarla yurumuyor mu' L'lbette bu oyunda zaman boyutuyla ılgılı bır belıreızlık var Zaman tek bır hdmleye ındırgenmış gıbı gorunuyoı Hdlbukı nıeslekı seç meler ve ış anlaşmdldiı çoğu zaman çok uzun donemlı ve belkı de butun bu yaşam dılımını kapsayan seçmeler Bu durumda oyuhdakı kdzançldrı yaşdmboyu kazançldr oldrak duşunrnekte ydrar vdr Anlamlı ışlerı seçrneye teşvik etmek uzeıe yaşamboyu yüksek ucret ta ahhutu yapabılır mı ışverenler' Bu 1960'larda belkı olabılırdı ama 1990'ların sonunda kâr etmeye dayalı bır sıstem ve rekdbet bdskıldrmın bu tur bu uzun donemlı anldşrndyı kalduması pek olası go runmuyoı Temeldekı pıoblem çobanm gonullu seçımı ve yüksek çabayı ve yuk sek verımlılıgı saglayan teşvik sıstemını yaratma pıoblemı, kamu ya da ozel Işçı gelırlerını rirttıırritiyı kurumun hedefleıı didsmd soknidk ve gelırı vcı ımlılıguıe bagldmdk dayanışma ve yüksek çabayı saglayabılıyoı Işverenm çabayı olçmesı olası degıl işveren ancak çabdrıırı kdlıte ve kdntıte olarak duekt sonucu ol.ırı çıktıyı olçebüıyoı Bu ıktısdtçı aıkdddşun 'uıı ıyı sonuçldi elde edemedıkleı ımız" demıştı bu keıesmde En ıyı çıktılaı d.ı belkı he nuz uretemedıkleıımız karaasla bigvax.alfred.edu Bu oyun nerede sonuçlanır sızce 9 Yarut ıçm duşunuıken her ıkı oyuncunun da kazancını ençokla maya çahştıgını varsaymalıyız Oyunun sonucu ıçm Nash denge kavıammı kulla nıyoruz (Bu kavramın 1951 ısım bdbası ıkı yıl once oyun teonıklısdtçı Harsanyı ve Selten'le bu"lıktc Nobel odulunu paylaşdn Nash) Nash denge kavramına gore oyle ıkı stıatejı seçılmeh kı karşılıkli oldrak bııbulerme erı ıyı yaıııt olsunldi Yukaııdakı oyunda ışçının "anlamsız" ışı seçtıgı, ışve ıenm de duşuk ucret odedıgi durum bu Nash dengesı Suasıyla ışçı ve ışvprenın kazançları (0 10) Bu denge nasıl elde edılu bıraz da hd ırdeleyelım Oncehkle işveren ıçm du şuk ucıet stıatojisının domınant bır Ktıatej! oldugunu gormok geıekır Işçı hangı ışı Oyunun sonucu Fakat ışçı ılk altoyunu ydnı anlam sız ışı seçerse cJaha ıyı duı umdd Boylece ışçı anlamsız ışı seçer ve oyunun butunu ıçın denge (0,10) noktası oluı Tablo'da (*) ıle gosteı ılen bu dengo ne yazık kı verımlı olmayan bır denge Ödüllendirme olmayınca Bu modelde anldinlı ışuı seçılmeyı şınırı nederıı, tdhmın edecegınız gıbı, yuk sek ç<ü)d ıçm etkm bır odullendırme me kdiuzmasmm bulunmayışı Anlamlı ışte daha yüksek çaba harcamok ıstemesıne kaışın ışçınm dıger ıse gore dahd yüksek kazanç elde etrnesı oldsı degıl Çaba du zeyırıı duşurırıek de ıstenııyoı çunku oyle ydpaısd hızmet veımesı beklenen msan laıın acılaıınm cUtmasma yol açıyor Bu afilaıı hr.iotmpk onun dd kvrdncırıı duşıı