Katalog

anş Denizi'nde Osmanlı Yüzyıl önce İzmir'den kaçırılan eski eserler Manş Denizi'ndeki batıktan çıkanldı ve Türkiye'ye geri verildi. Özgen Acar M anş Denizı'nın dermlıklerındeki bır batıktan amatör dalgıçlarca çıkanlan Izmirli "cesur gladyator Klados"un mezar taşı ıle bırlikte kaçırıları altı parça eski eser, tam bir yuzyıl sonra, bir dizi ul uHİararosı hukuk sorununun çözümlenmesinin ardından Turkiye'ye geri veriliyor. Ilginç olayın oyküsü 1894 yüına kadar uzanıyor. Hollanda'nm Smyrna (İzmir) Konsolosu Alfred van Lennep aynı zamanda antıka simsandır. 188095 yılları arasında yorede topladıgı eski eserleri lımana gelen Hollanda gemilenne yukleyıp, ulkesindeki müzelere pazarlarnaktadır 5 Tenunuz 1894: Lennep, Hollanda'nm Leidenkentindeki "Ryksmuseum van Ouadheden" Müzesi Muduru Dr. W Plcyte'ye fatura nıtelıgınde bır mektup gönderır Mektupta, müzeye izmir'den gonderılen 12 parça tarihı eserm uç sandık olarak gemiye yuklendigi biklirümektedır. Sandıkların birınde Nysa'dan (Ayciın Sultanhisar) uç heykel vardır. Bunlann ederi 500 Fransız Frankı'drr. Öteki iki sandıga ise izmir'den toplanmış bır "Merkür" başı (340 FF) ve küçukboyda bır "Venus" başı (110 FF) ile beş yazıt (toplam 95 FF) yüklenmiştir. Hollanda'nm antıka tuccarı konsolosu ayrıca paketleme masrafı olarak 69 FF ıstemektedır. Mektup, sankı van Lennep'm ıçıne dognıuşcasına, "Bu eserlerın size iyı durumda ulaşması ve memnun olmanız urnuduyla" sozleri ıle sona ermektedir, 24 Tenunuz 1894: Van Lennep'ın eserleri yükledigi Iskoç yapımı Hollanda'' Campaıgne Nederlandaise Royal de Navıgatıon" şirketinin 1500 tonluk "Castor Kunduz" adlı buharü gemısi Manş Denizi'nde hedefine doğru ilerlemektedır Korkunç bir sıs vardır. Yore oldukça tehlikelıdır Dover Bogazı'nın guney batısına 10 rrııl kala, Ingıltere karasuları ıçınde bır Alman teknesı üe çarpışan Castor batar, murettebat kurtulur. Yüzyülardır bu bölgede denızırı derinliklerine yatan 2.000 kadar batıgın arasında kaybolur gider. 4 Ağustos 1894: Van Lennep, Müze Müdürü'ne bır mektup daha yazar. Mektupta "çarpışma sonucu batan gemıden duydugu üzuntuyu" belirttikten sonra "en çok da Nysa yontuları ıçın uzuluyorunı. Çunku onlann elimde, bırer çizımleri bıle yok." Bu parçalardan biri tam, birı iki ve otekısı de uç parçadan oluşan uç heykeldir. Muzenin kayıtlarından anlaşıldıgına göre Van Lennep, gonderdıgı eserler hakkında genelde herhangı bır yorum yazmazken Nysa'dan aldıgı ınsan boyundakı tam heykelden övgüyle sözetmektedır Mayıs 1995: Yaklaşık yuz yıl sonra, aralarında Dover gumrugunden Collrn VVlıite'ııı da bulundugu "Folkestone Dıvıng Club"ın beş amator dalgıcı (Luke Simpson, Robert Hughes, Carry Sharp ve adını saptayamadığımız birı daha) yorede batıklara dalarlar. Önce "Castor"un yerini saptarlar ve daha sonra da Van Lennep'in gonderdıgı üç sandrktan ıkısını bulurlar. Sandıklardaki eski eserlerden dolayı St. Andrevv Universitesı demzaltı arkeologlan ıle temasa geçerler. Onlar da batıgı buluntulan gozden geçirirler. 12 eserden yedısi su üstüne çıkarüır. Insan boyunda oldugu soylenen Nysa'dan gelen heykelın de bulundugu üçüncü sandıgm izine rastlanamaz. Ele geçen yedi parçadan ikisi heykel başı ve beşi de yazıttır. Van Lennep, baslardan birini antık Yunan'da ticaret ve üetişim tanrısı "Hermes"in Roma'daki karşılıgı olan 566/4 ratorluk döneminde yaşamıştır. Kimliğı hakkında başkaca bilgı yoktur. Bır başka mezar taşını ise Roma vatarıdaşı Lucıus Julies Maxımus daha hayatta iken eşi Claudia Tyrannio, çocukları ve torunlan için yaptırmıştır. IS 180'de neden öldükleri anlaşümayan bu aile mezar taşının Izmirli ustalarca yapıldığı sanılıyor. Birinın içerıgının saptanamadıgı mezar taşma karşılık, yarım kalmış olan beşincisi ilginçtir. Typriap adlı bir kadının kocası "cesur gladyator Klados'urı ruhunu yuceltmek" amacıyla diktigı bir mezar taşıdır. Izmir'de bulunan Roma Inıparatorluk donemınden çeşıtlı yazıtlarda Klados1 un adı çok geçiyor. Böylece "Gladyator Klados"un Ro ma döneminde tzmır ve çevre arenalarının unlu bır gureşçı dovuşçusu oldugu anlaşılıyor, Iıeiden Ünıversitesı Muzesı'nde Van Lennep'ın gonderdigi yazıtlan kataloglayan bilinı adamı Yunan Dili ve Arkeoloji Profesörü Dr. Harry Pleket, eserleri gordükten sonra "Şaşırtıcıbirbuluş. Kla sik dünyanın ınsanları hakkında bılgilerimıze bu yazıtlar yenı katkılarda bulunacak" demıştır. Uluslararası hukuk sorunu tiulunlulara, yasalar geregı, Ingıltere Sahıl Korurna Örgutu'nün bir kolu olan "Receiver of Wreck" (ROW) Batık Kururna" grubunca 1995 Mayıs'ında el konuldu. Turk yasaları gibi, Ingiliz yasaları da ülke karasularında bulunan bır batık ve kargosunu "devlet mah" kapsamında görüyor. Bununla bırlikte, bunun içrn buluntu bır yıl bekletıliyor ve bu surenın sonunda hak ıddıa eden çıkmazsa geregı yapılıyor. Ancak, bu olay ROVV'un onune ılginç bir uluslararası hukuk sorunu çıkardı. Eserler 1894'te Turkiye'den kaçırıldıgı ıçın Ankara'nın istemde bulunması kaçınılmazdı. Eserlerın Yunan ve Ro ma uygarlıklanna ait oluşlarından dolayı bu ülkeler de soruna taraf olmak ısteyebilırlerdı. Bunlan satın alan konsolos Alfred Van Lennep'in bugunkü varısleri hak ıddıa edebılırdi. O zaman sıgortalanmış ve Van Lennep'e tazminat odenmışse ve hâlâ faaliyette ise sigorta şirketinin hakkı dogabıUrdi. Hollanda'dakı muzeye gidıyordu ve yazışmalarbunu dogruluyordu Müze de soruna taraf olabilırdı Ingıltere karasularında bulundugu ıçın yasa geregı Ingiliz Kralıyeti, talepte bulunabılır, eger herhangi bir başvuru çıkmaz ya da başvurular kabul edilmezse, hanedan isterse bunlan Brıtısh Museum'a (BM) verebilırdi. Kuşkusuz batık gemi yi ve eserleri bulan beş amatör dalgıcın bireysel hakian da saklıydı Dalgıçlar, eserler kendilenne verılmezse bıle, bunlann çıkanlmasrndakı katkılanndan dolayı tazminat hakkına sahıptıler. Marcuı Aurellus 'un bafi Beş mezar tafindan Maximuslann aile mezar taşı "Merkur" diye tanımlanmıştır. Oysa günümüz uzmanlan Marcus Aurelıus Roma Imparatoru olmadan onceki gençligini andırdıgını söylüyorlar. Daha kuçuk boydakı genç kadm heykel başının IS 2 yy'da yapümış bir "Venüs" oldugu anlaşüıyor Kıvırcık saçlar ortadan aynlmış, gözler belırlenmış. Roma tmparatorluk Flavıan Dönemıne aıttir. Türkiye'nin girişimi İki yıldır gelışmelerını ızledigım bu korıu ile ilgili olarak konuştugum Ijondra'daki Turkiye Buyukelçisi Öadezn Sanberk "Olayı ogrenir ogrenrrıez ROVV'dan bilgi istedik ve Ingiliz Dışişleri Bakanlıgı'na bir nota ile hakkmızın saklı oldugunu bildırdık" demışti. Türkiye'nin bu başvurusu üzerme ROW, büyükelçılıge eserlerın fotograflan ıle teknık bılgilerinı verdı, bunlan ınceleyen Anıtlar ve Müzeler Genel Mudurlugu uzmanlan ıle Nysa antık kentinde kazı yapan Prof. Dr. Vedat Idil eserler hakkında raporlar hazırladı. Bu gelişmeler uzerine Hollanda'daki Turk Buyükelçiligi ve Leiden Müzesi yetkilileri ile temasa geçti. Müze, Van Lennep'in bu olayla ilgili 5 Temmuz ve 24 Agustos tarihli iki mektubu Cesur gladyator Klados Yazıtlar mezar taşı nıtelıgindedir. Van Lennep bunları da izmir'den aldıgını yazmıştır. Bın Lıbya'dan Jason'un Izmir'e gelen oglu Arimanas'a aıttir IS 1. yy'da 25 yaşrnda Izmir'de yaşadıgı ve öldügü anlaşılıyor. Izmir'e niçin geldıgı ya da neden genç yaşta oldugu bilınmıyor. Bir dıgeri ise Thyateıre'h (Akhisar) Stasion'un ve Moschion'un oglu Moschos'un mezar taşıdır. Roma Impa