Katalog

PSİKOLOJI HAFTANIN GÜNDEMİ Gerçekdışı iyimserlik M Emın Ceylan* Kasparov ve Deep Blue Evde bır elektronık satrancım var. Satın alalı 15 yıl oldu neredeyse. llk yılların keyıflı oyunlarından sonra, uzun zamandır elımı surmuyorum Şımdı çok daha gelışmış ve çok daha bılgı yuklu satranç makınelerı çıktı Onlarla başedebılmem herhalde daha ımkânsız hale gelmıştır... Şu gunlerde, Kasparov ıle Deep Blue arasındakı buyuk duelloyu ılgıyle ızlıyorum. Dunya Satranç Şampıyonu Gary Kasparov ıle İBM'ın super bılgısayan, elektronık satranççısı Deep Blue arasındakı bu ıkıncı buyuk maç, aynı zamanda, satranç, bılgısayar, zekâ, yapay zekâ vb konulanyla ılgılenen herkesın gundemınde. Ikı "dev" arasındakı sonuç, bu yazı yazılırken henuz 22 ıdı. Ama, kım kazanırsa kazansın, Deep Blue'yu veya Kasparov'u tutanlar açısından konu açık ve seçıktı: Insan zekâsının benzersızlığını ve taklıt dahı edılemezlığını savunanlara gore, Deep Blue kazansa bıle ınsan zekâsı karşısında yenılmış sayılırdı Bılgısayar dunyasının devı IBM,20 mılyon dolar yatırmış ve dunyanın en hızlı satranç bılgısayannı gelıştırmıştı. Bılgısayar 600 bın oynanmış oyun ve sonuçlanyla donatılmıştı. Oyun oynarken, yapacağı hamlenın doğruluğunu veya yanlışlığını, veya en doğru hamlenın hangısı olduğunu, gerektığınde, belleğındekı 600 bın oyunu neredeyse ışık hızıyla tarayarak test edebılıyordu. Bır ınsanın ıse bu kadar oyunu belleğınde tutması ve bılgısayar hızıyla her hamlede hepsını gozden geçırerek doğru olanı seçıp oynaması olanaksızdı Konuya bu açıdan bakıldığında, bılgısayann Kasparov karşısında gucu ortaya çıkıyordu Deep Blue karşısında kımsenın tutunamaması gerekıyordu Ancak, Kasparov'un bılgısayar karşısında kazandığı maçlara bakacak olursak, kazın ayağı hıç de öyle değıl. Olay, sadece en genış belleğe sahıp olmak değıl. Olay, sadece bu en genış bellekte, konu ıle ılgılı en genış bılgılere sahıp olmak da değıl Olay, belleğı ışık hızıyla gozden geçırmek, bellekte ne var yok en ıyı ve en uygununu bulup çıkarmak da değıl. Bunların hıçbırı, tek başlarına veya toplu olarak, bılgısayara ınsan karşısında ustun olma olanağı veremıyor. Bılgısayara, ınsan zekâsıyla aşık atma fırsatı tanımıyor. O halde, ınsanın bütün diğer canlılar karşısında en buyuk sılahı ve ustunluğu olan zekâsının dokusu, çok daha farklı bıryapıya sahıp Yukarıda saydıklanmız, sadece ınsan zekâsını oluşturan bıleşenlerden bazılan. Bılgısayarda olmadığı belırtılen yetenekler ıse butunsel duşunme, akıl yurutme, sezgı ve butun bunlann bıleşımı olan kendı başına yaratma olayı. Bunlann yanı sıra, zekânın, ınsanın evnmle devraldığı ve devretttığı en onemlı kalıtsal ozellığı olduğunu da belırtmelıyız Belkı de bılgısayan mat eden, ınsanın sadece bu ozellığı. Öte yandan, bılgısayann belleğıne, arama hızına, ışlem kapasıtesıne hayran olanlar, makınelenn bu açıklannı hızla kapatma yolunda ılehedıklennı belırtıyorlar Akıllı sıstemler, oncelıkle çevrede olan bıten fızıkı ve kımyasal değışımlen algılama sıstemlen ıle donatılıyor. Bılgısayara, ınsan zekâsını oluşturan bıleşenler bır bır eklenıyor. Insan beyın yapısının ve ışleyışının bılgısayaharda da taklıt edılebılmesı ıçın cıddı çalışmalar var. Ve bunlann sonucunda, yakın gelecekte, bıyolojık ozellıklere sahıp bılgısayarlann doğacağına ınanılıyor. Deep Blue taraftarları, bellek ve hız gıbı konularda, ınsan beynının yakalanıp geçıldığını, şımdı zekânın dığer bıleşenlennın de bılgısayara kazandınlmasıyla, ınsanı mat edecek makınelenn yaratılmasının kaçınılmaz olduğuna ınanıyohar. Ne dıyelım? Kolay gelsın. Gende bır evnmı de benzetebılmek kalıyorl.. Gelecek cumartesı yenıden bıhıkte olmak umuduyla... e posta: bursali@planetcom.tr Cumhunyet BİÜMTEKNİK • No 530 17 Mayıs 1997» Basan ve Yayan Yenı Gun Haber Ajansı A Ş • Genel Yayın Yonetmenı Orhan Ennç • Genel Yayın Koordınatoru Hlkmet Çetınkaya • Yazı Işlerı Muduru ibrahim Yıldız (sorumlu) Dınç Tayanç • Yayın Yonetmenı Orhan Bursalı • Grafık Yonetmenı Tules Hasdemır * Reklam Medya C T urk toplumunda, gerçekdışı bır iyimserlik (unrealıstık optımısm) olduğunu bılıyoruz Günde onlarca kışı trafık kazalarında olurken, alkol lu araba kullananların sayısında azalma olmaması, AIDS'le ılgılı bunca ornek gozonunde dururken ınsanımızın hıç önlem almadan yaşamaya devam etmesı ya da onca uyarıya ve kendı has talığına rağmen kışının sıgara ıçmeye devam etmesının nedenlerınden bırısını, ben "gerçekdışı iyimserlik" anlayı şında göruyorum Gerçekdışı lyımserlıgı, olumsuz bır durumla karşılaşma ıhtımalını azımsama ya da yoksama, olumlu bır durumla karşılaşma ıhtımalını de abartma olarak olarak tanımlayabılırız Gerçekdışı lyımserlığın en onemlı ne denlerını şoyle sıralayabılırız 1. Kontrol Edebılme Varsanısı: "Ben hallederım" Turk ınsanının çok sık kullandığı bır terımdır Araştırmalar gostermıştır kı, bır şekılde kontrol altında tutulabılecek olaylar konusunda ınsanların "ben hallederım le başlayan davranışı çok belırgındır örneğın deprem ıçın hıç kımse hallederım demez ama, trafık kazası ıçın dıyebılır Çunku kaza az çok surucunun kontrolundedır Kontrol edebılme varsanısı, daha çok erkeklerde goruluyor Bır yıl kadar once televızyonda bır gızlı kamera çekımı seyretmıştım Konu mankenı bır genç kız, fahışe rolundeyken kendısıyle beraber olmak ısteyen bır gence "Ben AIDS'lıyım" dedığı halde genç erkek olsun farketmez dıyerek ısrarını surdurmuştu Turk toplumunda erkekler, kendılerını omnıpotent (toptanguçlu) olarak go recek tarzda yetıştırılıyorlar Bbylece her zorluğun altından kalkabılırlermış ya da kalkmalan gerekırmış kendılerın den böylesı beklenıyormuş gıbı davranıyorlar Bunun sonucunda karşılarına gelen rısklerı, kendı "guç"lerıne oranla ku çumsuyorlar ve sonuçta kolay rısk alıyorlar 2. Duşuk Benlık Saygısı: Belkı Turk erkeklerı guçlerını abartacak şekılde yetıştırılıyorlar ama, bu asla yuksek benlık saygısı demek değıldır Aksıne belkı duşuk benlık saygısı yaratıyor bıle olabılır Çunku habıre kendınden guçlu olması beklenen kışının, karşılaştığı gunluk hayattakı olaylarda kendınde bu gucu gorememesı onun kendıne olan guven ve saygısının duşmesıne neden olur öte yandan bızım toplumda, bıreyın değıl, soyun onemı vardır Bu anlayış kışının kendısıne başkalarınca verı len değerın duşmesıne neden olur Bu da sonuçta kışının kendıne verdığı de ğerın duşmesı demektır Gözunde ken dı değerı duşmuş kışı, sonuçta yeterınce kendını korumaya ozensız davran maya başlar 3. Gerçekdışı lyımser Olmamanın Toplumdışı Kalmaya Neden Olması: İyimserlik ve rısk alma davranışı yaygın olunca, bu davranışı gostermeyen kışılerın, toplum dışı kalma olasılığı çok yuksektır Çunku iyimserlik genel bır karakter olunca rısk alma davranışı yaygınlaşıyor ve bunun dışında kalmak guçleşıyor Örneğın her futbol maçından sonra yapılan arabalı, sılahlı kutlamaların dışında kalmak guç oluyor Çunku evde çocuklar babaya herkes gibi sokağa çıkmak ıçın baskı yapıyor Ayrıca yolda gıden arabalar bu ortak coşkuya katılmazsa durdurulup hafıf yollu tartaklanıyorlar Bundan kurtul mak ıçın bazı kışılerın "kutlamalara" zorlanarak katıldıkları da oluyor Ger çekdışı iyimserlik ve yuksek rısk alma davranışı gösteren toplumların prog ramlanmamış, kendılığınden toplumsal hareketlerı çok sık oluyor örneğın ABD de kendılığınden toplumsal olay çok seyrek gelışıyor Ama Hındıstan'da bu durum çok fazladır 4. Strese Tahammulsuzluk: Kendısının tehlıke ıçınde olduğunu gormek ya da duşunmek kışıde her zaman ıçın hatırı sayılır bır sıkıntı yaratır Ama eğer kışıde, buna dayanacak yeterlı ego gucü yoksa, stresten kurtulmak ıçın rısk ınkâr edı lır Kışının kendısını rısk altında gorup ağır bır ıç bunaltısı çekmektense "bana bır şey olmaz" duşuncesıyle butun rısklerı yoksaması kışıde geçıcı bır ıç rahatlaması sağlar Turk ınsanının çok sık kullandığı bır mekanızmadır bu Hatırlıyorum bır zamanlar Turkıye'de çok fazla olumsuz ve yı kıcı olay ust uste gelmış, halk bır ölçude umutsuz luğa kapılmıştı Cumhur başkanı boyle bır ortamda etraftakı onca cıddı tehlıkeye rağmen, "Turkıye'ye hıçbır şey olmaz' demıştı Yanı ınkâr, bızım geçıcı olarak kendımızı rahatlattığımız en onemlı mekanızma olarak yer almış ve toplumumuzun temel karakterı olmuştur Boylece strese taham mulsuzluk, Turk toplumunun gerçekdışı lyımserlığını yaratan onemlı bır başka faktor olarak yer al maktadır Pekı, gerçekdışı lyımserlığın "ıyı' ta rafları da olabılır mı? Toplumu kontrolune almak ısteyen kışı ve gruplara bu durum onemlı bır avantaj sağlamaktadır örneğın gerçekçı değıl, populıst soylemler yapan polıtıkacılar toplumu çok kolay surukleyebılmektedır Yıne esprılı reklamlar yapan reklamcılar çok kolay toplumu etkıleyebılmektedırler Dıkkat edılırse toplumda krıtık yapan hıç kımse hıçbır yerde kabul gormemektedır Durum ne kadar kotuye gıderse gıtsın eleştırı yapılmayacaktır Toplumun kendını kötu görmeye tahammulu yoktur Ne aıle ıçınde, ne de genel olarak toplum ıçınde eleştırı yapan her kışı ne derecede haklı olursa olsun mutlaka ızole edılmektedır Böylece eleştırel bakış açısına sahıp onca nıtelıklı bılım adamları, toplum lıderlerı ya da bu potansıyele sahıp kışıler, ego gucu zayıf kışılerın toplumu tarafından kurban alınmaktadır Gerçek budur Bu nedenle, kendını eleştırel bakış açısına sahıp gören, yeteneklerını toplum ıçın kullanmaya heveslı hıçbır kışı, bence kışısel yetenek lerını koreltmek pahasına kendını topluma adamamalıdır Bundan toplum asla yarar gormemektedır Hattâ kışı ıle toplum arasında duşmanlık bıle gelışmektedır Sonuçta olan yıne kışının kendısıne olmaktadır Yeteneklerı körelmış ve yapayalnız kalakalmaktadır kışı * Doç.Dr. Bakırköy Ruh ve Sınir Hastalıkları Hastanesı 5303