Katalog

BEYİN ARAŞTIRMALAR I Beynin bir kısmı alınırsa ne olur? Dr Korkut Yaltkaya (*) R uhbdl sayrılıkların maddı (ozdeksel) kokenlerı olduğu .hep duşu nulegelınmıştır Bugun, "bıyolojık psıkıyatrı"nın gıderek guçlenmesının ve ruhbılımındekı dığer kuram ve varsayımların yerını almasının nedenı de bu yondekı kanıtların çoğalması, nesnel bulguların artarak bırıkmesıdır "Psıkoşırurjı" de bu yolda atılmış bır adımdır Ancak 'gunahı sevabından" fazla oldugu anlaşıldığından ve ılaç sa ğaltımındakı gelışmelerden sonra önemını yıtırmış, seyrek olarak uygulanır olmuştur Ruhsal sayrılıkları kafaya uygulanan cerrahı bır gırışımle duzeltme duşun cesı tarıh kadar eskıdır Ancak, ılkel çağlarda kafatasında açılan delıkler (bazşn kafatasının yarısını ıçıne alacak denlı buyuk olabılıyordu) doğaldır kı "bıyolojık" göruş açısından yapılmıyor, tersıne akıl sayrılığına neden olan fena ruha bir çıkış deliği sağlamak ıçın uygulanıyordu Nıtekım çağlar boyunca kotu huylu ruhları sıhır ve buyulerle sokup atmak ya da çeşıtlı ışkence yontemlerı ıle kaçmasını sağlamanın yanı sıra bu en ılkel psıkoşırurjı ışlemı de kullanılmıştır nı bıldırmışler ve bıldırının sonunda Moni7, Jacobsen ve Fultonu şaşırtan hatta endışelendıren sorusunu sor muştur "Acaba aynı işlem ağır bunalımları ve sanrıları olan hasta insanlara uygulanamaz mı?" Monız, kongreden dondukten uç ay sonra duşuncesını ınsanlar uzerınde uygulamaya başladı Bu konudakı ku ramsal dayanağı, us sayrılıklarının, alın loblarında bulunan sınır devrelerınden kaynaklanan sabıt fıkırler sonucu oluştuğu şeklındeydı Tlk lobektomısını bır Lızbon hastane kez uygulanmıştır Lobların ıç kısımları sınır lıflerınden oluştuğundan ve bu lıfler beyaz renklı olduğundan bu ışleme "ak maddeyı kesme" anlamında lokotomı denmıştır Monız bu terıme "pref rontal lokotomı" ve "psıkoşırurjı" terımlerını de eklemıştır Eksık var, ama Nobel alıyor Monız (ve Lıma) ılk 20 hastadakı sonuçlarını 1936 yılında yayımlamışlar ve 14 hastada açıkça duzelme olduğunu bıldırmışlerdır Çalışmalar, Monız'ın tukları kunt bır spatulu aşağı yukarı hareket ettırerek on lobun, beyının dığer kısımlarıyla olan sınır yolu bağlan tılarını kesıyorlardı Daha sonra yontemlerını daha basıtleştırıp, çabuklaştırdılar Goz kuresıne zarar vermeden gozçukuru aracılığı ıle beyıne gırıp aynı ışlemı yapıyorlardı Bu yolla daha az lıf kesılmesıne rağmen hastalar kısmen de olsa lyıleşıyor ve yan etkıler daha az oluyordu Freeman, 1949'dakı bır yayınında boylece 350 den fazla hastaya bu gırışımı uyguladığını ve hastaların buyuk bır kısmının hastaneden bır ıkı gun ıçınde taburcu olacak derece de lyıleştığını bıldırıyordu 10 dakıka ıçınde hallolup bıten bu operasyon, o tarıhlerde "fast food"lar, ya da mutluluk hapları kadar unlu oldu Boylece, Freeman, 1970'te emeklı oluncaya kadar yaklaşık 3500 operasyon yaptı Beyin ışlevlerı bozuluyor Bu operasyonların sonuçlarıyla ılgılı coşkulu değerlendırmeler, ortalık du ruldukça daha nesnelleştı, abartmalar dan arındı Once suregen (kronık) şızofrenı olgularında hemen hemen etkı sız olduğu anlaşıldı Gıderek çocukluk çağı psıkozlarında ve ağır tınsel ço kuntulerın % 50'sınde yararsız olduğu ılerı suruldu Operasyonun uygulandığı kışılerın bır kısmında soyut duşunce, sosyal değerlendırme, ılerıye yonelık kurgulama, ıç goru, dıkkat, kendılığın den davranma ve gudulenme gıbı ust duzeydekı ussal ışlevlerde bozulma göruldu Bu turlu karmaşık ussal ışlevlerın uzman olmayan kışılerce değerlendırılmesı zordur Hasta yakınları, hastanın bu konulardakı eksıklıklerını kolaylıkla gozden kaçırabılır (aramızda bırçok kışı, sağlam ve tam akıllı gömntusu al tında boylece yaşayıp gıtmektedır) Operasyon sonuçlarının başlangıç değerlendırmelerının abartılı oluşu, gozlemlerın yuzeysel (olmasına) yapıl masına bağlanabılır Sayılan yan etkıler dışında, daha elle tutulur belır tılere de rastlanmaktadır Duygusal dengesızlık, oz denetım bozuklugu, ıd rar kaçırma, şışmanlık, sara nobetlerı gıbı Bazı olgularda da operasyon son rası denetımsız coşku durumu ya da saldırganlık gorulmuş, suç ışleyen, mahkemelere duşen ve olup bıtenler sankı bır başkasının başına gelmış gıbı ılgısız kalan hastalar saptanmıştır Ancak, psıkoşırurjının bır dereceye kadar yararlı etkılerı olduğu da açıktır Gerek bu yan etkılerın varlığı, gerekse de yenı ve etkılı ılaçların bulunup kullanıl mabi, psıkoşırurjı uygulamalarının gıderek azalmasına yol açmıştır Ingıl tere'de, psıkoşırurjının dunyadakı buyuk merkezlerınden bırınde (Geoff rey bırımı) yılda (1992) ancak 15 veya daha az operasyon yapılmakta ve çok sınırlı olgulara uygulanmaktadır Bu operasyonlarda kullanılan yöntemler de yukarda aktardığımız yontemlerden tumuyle farklıdır Uç boyutlu gırışım, radıoaktıf madde kullanımı gıbı Şok yöntemleri Psıkoşırurjı'den once akıl hastalıklarının sağaltımı yonunden oldukça etkılı "somatık" (bedensel) sağaltımların bu lunması bu konudakı cesaretı artırmıştır 1930'larda bulunan bu ydklaşımlar uç çeşıt "şok" yöntemıdır Bunlardan bırıncısı Sakel tarafından bulunan insülln koması sağaltımıdır. Sakel, 1933 yılında Berlın'de, ılaç bağımlıları uzerınde çalışırken dıabetık olup da ayrıca uyuşturucu bağımlısı olan hastaların ınsulınle hafıf bır koma durumu oluşturulduğunda uyuşturucuyu daha kolay bırakabıldıklerını, daha az yok sunluk belırtısı gosterdıklerını saptamış ve bu yontemı şızofrenık hastalarda da uygulayarak lyı sonuçlar aldığını bıldırmıştır Macar asıllı Meduna, 1934'te, has talarda, metrazol ıle (şımdı pek kullanılmayan bır kalp ılacı) epılepsı oluştu rarak başta şızofrenı olmak uzere suregen sayrılıklan lyıleştırmeye çalışmış ve lyı sonuçlar aldığıu emeklı olduğu nı ılerı surmuştur Metrazol 1943 yılına dek şokundakı çıkış noktası, epızetle, îyieştirnneye yöneft bu gihşknier, surmuştur Tum leptıklerde şızofrenının seyrek tettikei olabiecek sonuçlar giztemekbu olgulardakı en gorulmesı bu ıkı sayrılık ara onemlı sorun, Mosında bıyolo]ik bır zıtlığın (antedvıTotafteryönetimlenneîınderobot nız'ın bu hastaları tagonısm) bulunmasıydı insanlaryadazornbiordulanyaratabîlir insan operasyondan Elektroşok ıse 1938'de sonra ancak bır özgüriüğünü ve yeteneMerini smırtayarak uyumu Italya'da Ugo Carlettı ve Lukaç gun sure ıle cio Bini tarafından daha once sağlayan bu yöntemler, hastalık ktşiyi çok daha ızlemesı olmuştur metrazol şoku yapılmış ancak Hastaların hastalyıleşme belırtılerı gorulmemış fiazta snrtadbğı zama hane dışındakı yabır şızofrene uygulanmıştır ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ 1^> ^ ^ şamları uzun su Bu yontem gunumuzde de ^^^^^"• "~ r eler ızlenmemış geçerlılığını korumaktadır sonuçlar ılk gun sınde 12 kasımda uyguladı Ağır dep lerdekı bulgulara gore verılmıştır Nıteresyonu ve paranoıd fıklrlerı olan kadın Alın lobları kesılınce kım, bır dığer Lızbonlu norolog bu hastanın kafatasından ıkı delık açıldı hastaları 12 yıl sureyle ızlemış ve hasBu delıkler aracılığı ıle frontal lobun ıç Prefrontal lobotomıler (beynin alın talarda. belırtılerde yınelemeler, epıkısımlarına, sınır devrelerını bozmak loblarının on kısımlarının kesılmesı), ışlepsi nöbetleri ve yüksek oranda ıçın mutlak alkol enjekte edıldı Ope te bu sırada, Sakel, Meduna, Carlettı olumler saptamıştır rasyonu, Monız'ın ellerı damla (gut) ve Bını'nın somatık gırışımlerın önemı1949 yılında, lokotomı uygulanmahastahgından ılerı derecede şekıl bo nı gosterdıklerı 1930'lu yıllarda ortaya mış bır paranoıd hasta Monız'ı dort zukluğuna uğradığı ıçın, yardımcısı Liçıktı Ussal sayrılıklarda lobotomı ılk yerınden kurşunlamış, ancak Monız bu ma yaptı Lıma, daha sonra "Monız kez Lızbon'da norolojı profesoru olan saldırıdan bel kemığınde çıkarılamabenım şefımdı ve ellerıme gereksınımı Egab Lohis (18741955) tarafından yan bır kurşun kalmasına karşın sağ vardı" demıştır Işlemden sonra hasta uygulandı Monız, beyın damarlarını çıkmıştır Monız, yıne bu yıl, "Bazı psının daha az sıkıntılı ve daha az pararontgen ışınları altında gorunebılır hale kozlarda prefrontal lokotomının sağalnoıd olduğu saptanmış ve Monız bu getıren anjıyografı yöntemını uygulatımdakı değerını bulması" açısından durumu "klınık lyılık" olarak kabul et yan ılk çalışmacıdır Bu yontem, bırtaNobel ödüliınü almıştır O tarıhte Nomıştır Bundan sonrakı beş hafta ıçınkım teknık ılerlemelerın eklenmesıyle bel seçıcıler komıtesınde, Isveç'te de 6 operasyon daha yapılmış ve duy gunumuzde de kullanılagelmektedır frontal lob operasyonları yapan Gosta gusal bozuklukların on planda olduğu Monız'ın ıkıncı onemlı uygulaması ıse, Rylander'ın bulunması ılgınç olabılır durumlarda, kronık şızofrenlere oranla 1935 yılında başlattığı prefrontal lobo1935 yılından hemen sonra prefrondaha lyı sonuç alındığı saptanmıştır tomıler olmuştur Bu ışlemın temel fık tal lokotomıler Italya'da, Kuba'da, BreGıderek operasyon yontemı de değışrını 1935 yılında gıttığı Uluslararası Nozılya'da ve Romanya'da uygulanmaya tırılmış ve kabak oyacağına benzer bır rolo|i Kongresı'nde almıştır Londbaşlandı Hemen aynı tarıhlerde Bırle ığne kullanılmıştır Bu ığne aracılığı ıle ra'dakı bu kongrede unlu norofızyolog şık Devletler'de de Freman ve VVatts frontal lobların orta kısımları kabağın Fulton ve Jacobsen; ıkı yonlu alın tarafından yapılmaya başlandı Bu ıkı ıçını ya da elmanın qobeqını çıkarır qıloblarının on kısımları kesılmış norotık Amerıkalı cerrah once kafatasının bır bı oyulmuş, bu oyma ışlemı bazı olgu şernpanzelerın ehlıleşıp uysallaştıklarıtarafından delık açıp, bu delıkten soklarda her bır on yarımkurede dorder Sonuç: Özetle, lyıleştırmeye yonelık bu gırışımler, tehlıkelı olabılecek sonuçlar gızlemektedır Totalıter yonetımlerın elınde robot ınsanlar ya da zombı or duları yaratabılır İnsan ozgurluğunu ve yeteneklerını sınırlayarak uyumu sağ layan bu yöntemler, hastalık kışıyı çok daha fazla sınırladığı zaman yararlı olabılır Adasal R Ruh Haslalıkldrı Psıkozlar An kara 19üü Fınger S Orıgıns of neurosclence A Hıstory of Exploratıons ınfo Braın Functıon Oxford Unıversıty Press 1994 üuldor M Gülh D el dll Psychı.îtry Oxford Unıversıty Press 1996 Başlıca Kaynaklar: (*) Prof. Or., Akdenız Unıversıtesı Tıp Fakultesı Norolojı ABD. 5798