Katalog

B İ L İ M D Ü N Y A S I N D A N H A B E R L E R |uz çagının bıtımındekı ıklım degışı mı »Amerıka ? mdstodontldrının olumune se"bep oldu Ya da ınsanoğlu tarafından mı yok edıldıler? Ann Arbor da bulunan Mıchıgan Unıversıtebi'nden paleontolojıst Daniel Fısher tarafından gerçekleştırılen yenı bır çalışma bu son teorıyı desteklıyor Fısher, 12 000 ıle 10 000 yıllık dışı ve erkek 8 mastodontunun dışlerını ınceledı Fısher'e gore bu hayvanlara aıt dışler ağaç halkaları gı bı boylamasına buyumektedır "Hayvan daha lyı koşullar altında oldugunda daha fazla dış maddesı olabılır ve uzayabılırler Baskı altında olduklarında ıse bu uzamalar azalır Fısher 10 13 yaş arası dışılerın dış gelışım lerınde dık ızler buldu ve bunun cınsel olgunlaşma donemının ılk donemı olduğunu duşunmektedır dışı fıller cınsel olgunlaşma done mınde anaerkıl olan aılesınden dışlanarak tek başına yaşamaya ıtılır "Bu onlar ıçın oldukça zor ve gerıletıcıdır' dıyor Fısher ve aynı zamanda dışılerın dış buyumesını yavaşlatan, kalsıyum ve fosfat gereksınımını arttıran do ğurma donemlerını hesapladığına ınanıyor Daha da otesı, 2000 yılın uzerındekı mastodont larda cınsel olgunlaşma yaklaşık uç yıl 10 13 yaş arası bır azalma görulmektedır Eğer ıklım değışımı mastodontların temel Fildişi oykuleri 100 dakikada dünyamn çevresini döndü ve çarptı eteorlar her gun Dunya'yı bombardımanlarken çoğu sa dece gokyuzunden yanarak geçer Fakat geçen yıl 3 ekımde bır meteor Dunya'nın atmosferıne gırdı ve çıktı, evrenı kuşattı ve 100 dakıka son ra da Dunya'ya çarptı Pek çok araştırmacı, o gece ıkı ayrı meteorun ateş yolunu görduğunu soyluyor Bır tanesı New Mexıco, lQs Cru es uzerınde yandı ve dığerı de Kalıfornıya, Sıerra Nevada uzerınde goruldu Fakat UCLA Jeokımyacısı John Was son ve Albuquerque'da bulunan San dıa Ulusal Laboratuvarlan'ndan fızıkçı Marks Boslough, olayların yorungesını yenıden ınceleyerek tek bır meteorun açıklama yapabıleceğını soyle dıler Soyledıklerıne gore meteor, Las Crues uzerınden geçtıkten sonra Teksas Amarıllo yakınlarında gozden kaybolana dek kuzey ve guneye doğru hare ket ettı VVasson ve Boslough'a gore, meteor ust atmosferden ge çerek, Teksas ya da New Mexıco uzerınden uzaya gırdı ve Dunya'nın yorungesıne yaklaşana kadar atmosferık surtunme ıle yavaşladı (Benzer bır fren manevrası eylulde gezegene ulaşmak ıçın Mars Kuresel Araştırması'nda planlandı) Son olarak meteor Sıerra Nevada'nın Lıttle Lake (Kuçuk Gol) kasabasının 24 mıl uzerın de patladı ve parçaları da kasabaya ısmını veren gole duştu "Bu meteor, 24 saat ıçınde Meksıka I ve Çek Cumhurıyetı gıbı çeşıtlı bolgelerde qorulen meteorlardan sadece bır tanesıdır" dıyor Boslough Meteor yağ muruna neyın sebep olduğu ıse bılınmıyor "Her şey aynı yonden gelıyor muş gıbı gorunmuyor" dıyor ve "Ay uzerındekı ya da bır asteroıdın çarpmasından kalan parçaların sebep olduğunu eklıyor Boslough, meteorun ağırlığının patladığı zaman yaklaşık 10 ton olduğunu tahmın edıyor ve şahıtler parçanın New Mexıco ve Kalıfornıya uzerınden geçerken duştuğunu soyledığı ıçın orıjınal buyukluğunun ne kadar olduğu hıçbır zaman bılınmeyecektır VVasson'un cevız buyukluğunde meteor parçası Tıız, kan basıncım yükseltiyor Aşırı oranda tuz tuketımının zararlı etkilerinden bın de kan basıncındaki yukselmedir. şırı tuz tuketımı kan basıncım artıran bır etken mı? Bu tartışma araştırmacıları ve Amerıkalı tuz uretıcılerını karşı karşıya getırdı Şımdıye kadar, tuz tuketımıyle ılgılı olarak uzlaşmaya varıldığı sanılıyordu Ortak karara gore, aşırı oranda sod yum alımı kan basıncım artırma tehlı kesını berabennde getırıyordu Ancak, gunumuzde Kanadalı uzmanlar bunun tersını savunmaya kalkışınca tum dunyada kardıyologlar şımdıye kadar be nımsedıklerı goruşle ılgılı cıddı kuşkular taşımaya başiadılar Gunumuzde yaygın olan kanıya karşı çıkanlar, 3500 kışı uzerınde gerçekleştırılen sodyum dıyetının etkılerını değerlendıren 56 ça lışmanın sonuçlarına dayanıyorlar An cak bu arada bu kışılerın, ABD'de tuz endustrısını temsıl eden Salt Instıtute tarafından desteklendıklerını de belır telım Bu çalışmalarda, fazla tuz ıçerme yen bır dıyetın kan basıncı yuksek kışıler uzerındekı lyıleştırıcı değıl onleyıcı etkısı sorgulanmaktadır Ancak bu noktada Kanadahlar'ın ılerı surduklerı savın geçerlı olduğu soylenemez Nıtekım, Ingıltere'de yayımlanan Brıtısh Medıcal Journal'da, 1988 yılında gerçekleştırılen ve Intersalt adıyla bılınen (32 ulkeden 10 000 kışıye kapsı yordu) anketle ılgılı ayrıntılı ınceleme lerden elde edılen bulgular açıklandı Ilk ıncelemede, kan basıncıyla sodyum arasında bır ılışkının varolduğu saptan mıştı Ikıncısınde ıse, ozellıkîe yaşlı kı şılerde bu bağın daha da guçlu olduğu belırlendı Ustelık, aşırı oranda tuz tu ketımı karacığer ve bobreklerle ılgılı sorunlara ve kalp krızlerınden sorumlu ventrıkul hıpertofısıne yol açabılıyor Uzmanların onerdıklerı gunluk en yuksek doz 2,4 g, bu da kuçuk bır çay kaşığına eşdeğer Ancak bu arada, hazır yıyeceklerın ve "fast food"ların çoğunun bol mıktarda tuz ıçerdığını de unutmamak gerekır A sorunu olsaydı, Fısher bunun tam tersı bır yol bulmayı ısterdı Çevre koşullarının baskısı yıyecek bulmabi yuzunden hayvanların boy ve cınsel olarak olgunlaşmaları daha uzun zaman alırdı Fısher 'bugun yaşamakta olan fıllerın ol gunlaşmalarının, çevre koşullarının yetersızlığı yuzunden 20 ya da 22 yaşlarına kadar uzadığını soylemektedır Buna zıt olarak, avlanma hayvanları baskı altında tutarsa erken cınsel olgunlaşma gorulur Avlanma doğal bır seçım olarakmastodontların erken yaşta yavrulamasına neden olur Bu tur çogalmalarla cınel olgun luğa erme ve avlanmadan once çoğalma şansı daha fazladır "Eğer yırtıcılıkları artarsa hayatta kalmaları gerçekten de bır şanstır " Bu da daha erken doğum ıçın lyı bır ıddıadır getıren ılk kışıye 5000 dolarlık bır odul vereceğını belırtmesıyle bırlıkte, bunu duyan yuzlerce kışı çeşıtlı taş parçaları getırdı fakat bunların hıçbırı gerçek değıldı Çevıren: Nurdan Cıhanşumul |ir yanardağ huzursuzluk belırtılerı |gostermeye başladığı zaman, çev"resınde yaşayan ınsanlar bılıma damlarına başvurarak, tehlıkenın boyutlarının saptanması ıçın yardım ısterler Karaıpler'dekı Montserrat Adası'nın sakınlerı de, Temmuz 1995 te uzun su'edır uykuda olan Soufrıere Hılls yanardağının belırgın bıçımde aktıf hale gelmesı nede nıyle aynı yonteme başvurdular Ancak, yeraltı gurultulerının, gaz puskurtulerının ve dağın yukselmesının bır yıldan fazla bır sure boyunca ıncelenmesı sonucunda bıle, uzmanlar, hâlâ, yanardağın bır sonrakı hareketının ne olacağını tahmın etmekte zorlanmaktalar Deprem tahmınlerınden daha çarpıcı bıçımde gelışmış olmakla bırlıkte, yanardağ patlamalarına ılışkın tahmınler, hâlâ, huzursuzluk doğuracak kadar başansızdır Sure gelen Montserrat krızı, yanardağ felaketıne ılışkın tahmınlerdekı meydan okumalara son derece uygun bır ornek oluşturmaktadır 1995 yazında gozlenen bır dızı gaz puskurtmesının ardından Montserrat resmı makamları, adanın guneyınde yaşayan bınlerce ınsanı boşalt ma kararı aldılar Ancak, herhangı bır cıddı patlama olmaksızın geçen uç haf tadan sonra, bölge sakınlerının evlerıne donmelerıne ızın verıldı Bunu ızleyen sonbahar suresınce, yanardağ, zaman zaman çevresıne yaydığı magma ıle aktıf olmayı surdurdu Baş langıçta, bu kaya erıyığı, ıçerden uçucu gazların yavaş yavaş salınmasını sagla yacak bıçımde oldukça ağır bır hızla aktı Boylelıkle tıpası açılan şampanya şışesı Biiyük patlamayı beklerken gıbı patlayacağı yerde, lavlar, nazık bır bıçımde yenı bır kaya tepecığı oluşturdu lar Ancak 1996 ılkbaharından ıtıbaren ya nardağ, dağ yamaçlarını neredeyse bır araba hızıyla ınen tehlıkelı pıroklastık akıntılar, yanı son derece sıcak yanardağ kokenlı parçalar karışımları puskurtmeye başladı Montserrat Yanardağ Gozlemevı ekıbı lıderlerınden VVıllıam B Ambeh'e gore en buyuk tehlıkeyı pıroklastık akıntılar oluşturmuyor Ancak, patlama aktıvıtesının doğurduğu tehlıke de buyuk onem taşı makta son olarak, kuçuk patlamalar sonucu, 1 kılometre ve hatta daha da uzak takı yakın yerleşım bolgelerıne sıcak "ka ya bombaları" fırlatıldığı gözlendı Bu da, bılım adamlarının da saptadığı gıbı, yuk sek magmanın yuzeye yaklaşma hızının arttığını kanıtlamaktadır Pekı bu olay, gerçek bır buyuk patlamanın sınırında olunduğunu mu gosterı yor1? Embah ve Montserrat'takı çalışma arkadaşları mılyonlarca belırsızlık ıçınde, ABD Jeolo|ik Araştırmalar Merkezı'nden Chrıstophee G Nevvhall'ın gelıştırdığı "olasılık ağaçları" yontemıyle ız surmeye çalışıyorlar Bu yontem, bılım adamları na olası olayları tanımlama ve her bırı sayısal bır olasılıkla belırleme olanağı ta nımaktadır Bu yaklaşım yanardağ bılımcılerının tahmınlerını resmı makamlara bıldırmede ve bılımadamlarının farklı olasılıkların benzerlığını bıçımlendırmedekı buyuk zorluğu daha kolay halletmelerıne yardımcı olmaktadır Henuz, olasılık ağaçlar, yontemı, tahmınlere kesınlık kazandıramıyor Bu ağaçların, Fılıpınler'dekı Mount Pınatubo yanardağının 1991 hazıranındakı şıddetlı patlamasın dan bırkaç hafta once, yaklaşan tehlıkeyı saptaması kural dışı bır durum olarak kabul edılıyor Montser rat ıçın en lyı bılım uzmanları bıle, yak laşmakta olan patlamanın buyuk mu ku çuk mu, yakın tarıhte mı yokba bırkaç ay sonra mı olacağını guvenlı bıçımde ayırdedemıyorlar Mutluluk geni P aranın mutluluk getırmedığı bılı nır ancak bır genın kışıyı mutlu edebıleceğıne ınanılabılır mı'' Bu goruş, bırlıkte buyuyen 1380 ıkızı (tek yumurta ve ıkı ayrı yumurta ıkızlerı) ın celeyen Mınnesota Unıversıtesı'ndekı araştırmacılar tarafından ılerı suruldu Bılım adamlarına gore, homozıgot ıkız lerde, bırı mutluyken dığerlerınde de aynı ruh halı goruluyor, dızıgot ıkızler de ıse (ayrı yumurta ıkızlerı) bu duruma beş kat daha az rastlanıyor Bu bulgulardan yola çıkan uzmanlar soz konusu davranışın genetık bır ko kenı olabıleceğını duşunduler Kısaca sı, bır "mutluluk genfnden soz edılebılır mı'' Davranışsal genetıgı savunan lar, beyınde uretılen ve zevk duygusunun oluşumunda rol oynayan dopamı nın bu durumu açıklayabıleceğını belırtıyorlar Ancak bu yondekı araştırmalar da fazla guvenılır olmayan testlere dayanıyor Gerçketen de mutluluk "bılımsel" olarak nasıl olçulebılır'' Ay rıca, homozıgot ıkızler arasındakı ılışkı, dızıgot ıkızlerı bırleştıren etkenden farklı olabılır 519 5