Katalog

HAYVANLAR DUNYASI Kurbağalar nasıl haberleşir? Kurbağalar büyük bir şehirdeki radyo istasyonlarının yaptığını yaparlar; her kurbağa türü farklı frekansta (farklı dalga boyunda) ses çıkarır. Ağız boşluğu Akcığerler Gırtlak Ses kesesı K urbağalar eşlerı ve rakıplerıyle haberleşmek ıçın haylı karmaşık ses çıkarırlar Porto Rıko dakı El Yunk Dağı'nın ardında guneş batınca yamaçlarda bır cumbuştur başlar Doğrusu buna bır konser donemez Onbınlerce orman kurbaqası bır ağızdan oyle ahenksız sesler çıkarırlar kı altı metre otenızden bır metro trenı geçıyor sanırsınız Bu gu rultulerın şampıyonu 36 mm uzunluktakı kokı (Eleutherodactylus coquı) adındakı kurbağadır Onun sesını duyan yerınden sıçrayarak ıkı elıyle kulaklarını tıkar ve sorar "Bu da ne? ' 1970'te Cornell Unıversıtesı nden R R Capranıca şoyle bır deney yaptı Rana turu ırı kurbağalardan (bullfrog veya boğa kurbağası) bırının eş çağırma sesını elektronık sentez yoluyla taklıt ettı ve kafestekı bır erkek kurbagaya dınlet tı, kafestekı erkek kurbağa derhal benzer bır sesle cevap verdı Sonra Capra nıca kafestekı boğa kurbağasına dığer 34 tur kurbağa sesını dınlettı, hayret, kafestekı erkek boga kurbağası gık bıle demedı, bunlara cevap vermedı Capranıca şunu da gozlemledı, kafesten ce vap alabılmek ıçın boğa kurbağasmın sentetık sesındekı her ıkı frekans bandı nın bırlıkte verılmesı gerekıyor, bır tanesı yetmıyordu Kurbagaların çoğu yağmur ormanla rında yaşar bu ormanlarda bırbırıyle ses Seses duyarlı bolge Kokı kurbağalarının akcığeıiennı sulaklanna bııieştıren hava yolları lazerle yapıla nolçmeler sırasında tesadufen keşfedıldı Lazer ışını ses dalgalannın sırasıyla goğus densmı, akcığerlerı ve kulak zannı tıtreştırdığını gosterdı. Kokı kurbağasının göğ derısı (mor) kulak zarı gıbı çalışarak ışıtmeye yarar; hava yollanysa (pembe) kurbağanın kulaklarını kendı sesının şıddetınde korur. Kurbağanın sesı, hem ıçten, hem de dıştan kulak zanna enşır, ıç ve dış basınçlar bırbırını yok eder ve bu şekılde kula zarı yırtılmaz. yoluyla haberleşen pek çok canlı vardır Demek kı erkek kurbağanın aşk çağrısı nın (dışıler nazlıdır, nadıren aşk çagrısı yaparlar) butun dığer seslerden ayırtedılebılır bır ses olması gereklıdır Kurbağalar buyuk bır şehirdeki radyo istasyonlarının yaptığını yaparlar, her kurbağa turu farklı frekansta (farklı dal ga boyunda) ses çıkarır Boylece radyo ıstasyonları nasıl bırbı rıne karışmıyorsa kurbağa turlerının seslerı de bırbırıne karışmaz Orneğın Antıl ler Ulusal Parkı'ndakı El Yunk Dağı kur bağalarının ses frekansları butun dığer kurbağa turlerınden farklıdır Çevre fak torlerı kurbağa sesını etkıler, kurbağa ne kadar yuksekte yaşarsa o kadar buyuk ve sesı o kadar kalın (alçak frekanslı) olur, alçaklarda yaşayan kurbagaların seslerı tızdır (yuksek frekanslı) Soğukta ses çıkaran kaslar yavaşladığından çag rıların sıklığı da azalır Bu çevre faktorlerıne rağmen her kurbağa turunun vrak sesı farklı kalınlıktadır (farklı frekansta dır) Kokı kurbağalarının sesı ıkı nota ıçerır ko ve kı Ko notasının frekansı 1160 hertz'dır (900 m'dekı bır erkek ıçın) Ko notası çıkaran erkek kurbağa bellı bır alanda egemenlığını ılan etmektedır, ko notası dığer erkeklere yonelıktır ve "sa kın ola kı buraya adım atmayasınız, hesabınızı gorurum" anlamındadır Dığer erkek kurbağlalar bu meydan okumayı saygıyla karşılarlar ve sınırı geçmezler Erkek kurbağa yanılıp da ko dıyecegıne kokı derse dığer erkekler onun ne de mek ıstedığını anlamaz ve sınırı geçer Elektronık yolla ko sınyalı yerıne kı ko sınyalı verılırse dığer erkekler yıne sınırı aşarlar Dığer erkeklerı yalnız "ko" sesı durdurur "Kı" sesı ıse dışılerı mıknatıs gıbı çeker Kı sesının frekansı 2090 hertz'dır, dışı kokı kurbağlarının ışıtme noronları da (sınır hucrelerı) en çok 2090 hertze duyarlıdır şekılde ayarlanmıştır Kurbağanın çıkardığı sesın şıddetı akıl durdururudur, sızden 50 cm otede du ran bır kokı nın sesı 9095 desıbel kuv vetındedır, yanı ınsan kulağında agrı ya ratan ses şıddetıne yakın Kıyaslama ıçın belırtelım kı beton delmede kullanı lan hava çekıcının ses şıddetı 100 desıbeldır Boylece erkek kurbağa yılda 11 ay, kendı kulağını tehlıkeye sokan bır ses şıddetıne maruz kalmaktadır Kur bağanın kulak zarının 13 35 mm otesıne konulan mıkrofonlar, kurbağanın kendı sesını 114 120 desıbel şıddetınde duy duğunu gostermıştır, yanı hava çekıcınden de beter bır ses Ormanda erkek kokı kurbağalarının her bırı 10 m2'lık bır alanda yaşadığından, erkeğın uzaktakı bır dışıye, komşularından önce sesını duyurabılmek ıçın boyle avazı çıktığı ka dar bağırması gerekmektedır Kulak dışındakı ses basıncı çok yuk sekse de, kulak zarının patlamasını ku lak zarının ıç yuzeyındekı basıncın da yuksek oluşu onlemektedır Erkek kur bağa ağzı ve burnu kapalıyken akcığerlerını sıkar, çıkan hava ses tellerını tıt reştırır ve ağız boşluğunu ıçeren kapalı bır sısteme gırer, ağızın tabanındakı ın ce çeperlı bır kese balon gıbı şışer ve sesı ses tellerınden çevreye dağıtır Kurbağa kulak zarının ne kadar tıtre dığı Almanya'da Konstanz Unıversıte sı'nde lazer Doppler vıbrometresı (LDV) denılen bır cıhazla olçuldu (P M Narıns ve arkadaşları) Kulak zarına gonderılen bır lazer ışını dagılıp kısmen lazer cıhazı na gerı döner, gerı donen ışığın dalga boyunun değışmesınden zarın hareket hızı ve mıktarı hesaplanabılır 6673 desıbel şıddetle (komşuların ses şıddetı) verılen ko ve kı notalarının kulak zarını tıtreştırdığı saptandı Bu sırada rastlantı sonucu bır başka şey keşfedıldı, araştırmacılardan bırının elı çarpınca lazer ışını kurbağanın kafası yerıne yan tarafına gıttı ve akcığerler uzerındekı derının de hemen hemen ku lak zarı kadar tıtreştığı ortaya çıktı Boy lece şu husus anlaşıldı, kurbağanın ku lak zarı, zarın hem dışına, hem de ıçıne çrapan ses dalgalarıyla tıtreşmektedır Şöyle kı, ses dalgaları kurbağanın yan yuzeylerındekı "sese duyarlı alan"a çar parak buradakı derıyı tıtreştırmekte, bu tıtreşım akcığere ve oradan kulak zarı nın ıç yuzune varmaktadır Kurbağanın ağzının tabanındakı ses sesesının kurbağanın kendı sesıyle tıtreşmesınden oluşan ses dalgaları kulak zarının hem ıç, hem de dış yuzeyıne çarpar, kulak zarına ıçten çarpan ses dalgaları, dıştan çarpan ses dalgalarına karşı koyar, boy lece kurbağanın kendı sesı çok şıddetlı (120 desıbel) olmasına rağmen kulak zarı az tıtreşır ve bu sayede tahrıp ol maz Haftaya: Toprak aracılığıyla haberleşme Sc:entıfıc Amerıkan'dan derleyen Doç. Dr. Selçuk Alsan Çağrılar bellı saatlerdedır Nasıl radyoların yayın saatlerı bırbırın den farklıysa, her kurbağa turu gunun bellı saatlerınde oter Örneğın Porto Rıko Adası'nın sakınlerı kokı'ler gunbatımıyla geceyarısı arasında oter Buyuk kokı'ler her 4, kuçuk kokı'ler her 2 sanıyede bır vrak sesı çıkarır Bır ağızdan otmezler, ılgınçtır kı bır kokı susunca otekı otmeye başlar Bu husus R Zelıde tarafından yapılan bır deneyle de doğrulanmıştır Kokı erkeklerıne once 2 5 sanıye suren elektronık kurbağa seslerı dınletılmış, onların olektronık sesın kesıldığı sessız aralarda ottuklerı gorulmuştur, sonra gıderek ses suresı uzatılmış, sesler arasındakı sukut zamanı kısaltılmış ve kokı'lerın otuşlerını bu kısa cık sessızlık anına sığdırmaya çalıştıkları gozlemlenmıştır Bu deney 750 mılısanıye arayla verılen rastgele ıkı farklı surelı frekansla tekrarlanmış ve yıne aynı sonuç alınmıştır Bunun anlamı buyuktur, herhalde kurbağa, ses kaslarını çalıştıran sınırsel (noronal) devrelerını her vrak deyışte yenıden sıfırlamaktadır, oyle kı sessız araların suresı ve sıklığı sık sık değışse bıle, kurbağa daıma sessız anı yakalayıp o sırada otmektedır Daha emın olmak ıçın elektronık kurbağa seslerı arasına tam sess sızlık değıl, verılen tondan 46 desıbel daha zayıf bır ton konulmuş ve yıne aynı sonuç alınmıştır Kurbağa tam sessızlık bulamazsa, hıç olmazsa ses şıddetının azaldığı aralıklarda otmektedır, demek kı kurbağa perıyodık çalışan sınır devrelennı her an sıfırlayıp yenıden ayarlamakta ve tam sesızlık bula mazsa 56 desıbel daha sessız aralıkları seçerek otmektedır Ormanın gurultusu ıçınde ınsan bıle bır sesın şıddetının 4 6 desıbel ha fıflemesını farkedemez, kurbağa ıse farkedebılmektedır Kurbağalar vrak derken ağızlannın altındakı kese balon gıbı şişer, sesı çevreye bu kese dağıtır. Çok duyarlı kulaklar Tabıı, butun kurbağa turlerının farklı frekansta ve farklı zamanda ses çıkarması mumkun değıldır Başka stratejıler evrımleşmıştır Bırçok kurbağa turunde erkek oylesıne perıyodık ve değışmez bır ses çıkarır kı bazı vrak seslerı arada kaynayıp gıtse bıle mesa) yerı ne ulaşır Ayrıca her kurbağa turu nun kulak zarı ve ışıtsel sınırlerı, kendı turunun sesını en lyı alacak 51712