Katalog

BEYİN ARAŞTIRMALARI Beyindeki miiziğin SIPPI •• • Wa Müzik kulağı iyi olan insanların beyinlerinin sol yarıkürelerinde müzik algısıyla bağlantılı çok geljşmiş yapılara rastlandı. •.:'' "*. ltmış yaşlannda, adının saklı tutulmasını ısteyen Kanadalı bır ışadamı evlılık yıldönumlerıni kutlamak uzere karısını şık bır restorana goturur Masalarına yerleşırlerken muzısyenlerden en sevdıklerı şarkıyı, "La vıe en Rose"u çalmalarını ıster Yemeğın sonuna geldıklerınde adam karısına donup,"Uzgunum, hayatım Şarkımızı çalmadılar", dıye hayıflanır Kadın şefkat dolu gözlerle bakar kocasına ve "Ama çaldılar Hem de uç kez" dıye karşılık verır Aslında ıkısının de artık alıştığı bır durum bu Çunku adam, 15 yıl önce bır travma geçırmış ve "amusıa" denılen ve az rastlanan bır hastalığa yakalanmış Dığer ışıtme yetılerı hemen hemen normal olmasına karşın bır zamanlar çok iyi bıldığı bır muzık parçasını bıle tanıyamıyor Muzığı duyabıiıyor, tempo tutabılıyor, o muzıgın rıtmıne kapılıp dans edebılıyor, hatta muzığe duygusal tepkı bıle gosterebılıyor Ama muzık tuhaf ve bölük pörçuk gelıyor kulağına ve Beethoven'ı Chuck Berry'den ayırt edemıyor Bu gıbı hastalar uzerınde yapılan çalışmalar, nörologlara ınsan beynındekı muzığın sırrını gun ışığına çıkarma fırsatı verecek Işte, bu çalışmalar sırasında ortaya çıkan ve yanıtları bır Bach kantatı kadar derın ve karmaşık olan sorulardan bazıları Muzık beyın tarafından nasıl algılanıyor, hangı hucreler ve devreler oyuna katılıyor? Muzık, tumuyle ınsana aıt bır özellık olarak ınsanoğlunun evrım seruvenınde mı ortaya çıktı yoksa otucu kuşlar gıbı hayvanlar da aynı derecede muzıkal mı? Muzıkle dıl arasında nasıl bır ılışkı vardır? Muzık duygularımızı neden harekete geçırır? Bır melodının dılımıze takılmasına yol açan şeyler nelerdır? Bazı ınsanlar muzık yapma konusunda neden daha yeteneklıdır? Muzısyenlerın beyınlerı dığer ınsanlarınkınden farklı bır donanıma mı sahıptır? Son olarak da bırçok anababanın kafasını kurcalayan bır soru Muzık, gelışmekte olan bır çocuğun beynını nasıl etkıler? Bu sorulara beyıngöruntu makınelerı ve deneysel teknıklerle bırçok yanıt bulunmuş olmasına karşın muzığın ınsanın evrım sürecınde neden ve nasıl ortaya çıktığı sorusu hâlâ ancak spekulatıf bır bıçımde açıklanabılıyor A Müzik yeteneği doğuştan mı? Harvard Tıp Okulu'ndan Nörolog Dr. Mark Tramo'nun belırttığıne gore müzığl algılama ve ondan zevk alma yeteneği doğuştan gelen bır ozellık Bırçok hayvan bırbırını tanımak, eş bulmak ve tehlıkelerı haber vermek ıçın bırçok karmaşık ses kullanır Ancak, ınsan butun turler ıçınde en zengın muzık repertuvarına sahıp tek canlıdır Insanın, evrımındekı en görkemlı başarısı, karmaşık duygu ve duşuncelerı akta ıcat eden kulturlerle bırlıkte muzık de gelıştı Dıl bılgıyı aktarmakta kullanılırken muzık, ortak kabıle rıtuellerı aracılığıyla sosyal kaynaşmayı sağlamak ıçın kullanıldı Bazı bılımadamları, dıl ve muzığın aynı rabilme yeteneğidır Insan beynı bu entelektüel edımın ıkı yönu olduğunu duamaç ıçln ımge dedektöru denılen, hem şunüyorlar Insan beynındekı ımge dekonuşmayı hem de muzıği deşıfre etmedektörlerının anatomık dağılımı da bu ye yarayan çok özel sıstemler gelıştırgöruşu doğruluyor Hanover Dartmouth miştır Orneğln, başın her ıkı tarafında College'de psıkolog olan Dr. Jamshed yer alan tempöral loblar, bır muzık aletı Bharucha'ya gore, dılı ve muzığı ayırt çalındığında ya da ses tellerı tıtreştığınde eden hucresel yapılar beynın her ıkı taraduyduğumuz frekansların bırleştırıcı yafında da bulunuyor Ancak, sol yarıkurepısı olan perdeyı (pıtch) belırleyıp bırtade tumüyle dıl ıçın özelleşmış hucreler kım Işlemlerden geçıren hucreler ıçeryer alırken sağ yankurede de tuön lobla işitme kortek muyle muzığın alsl arasında ıletişlm gılanmasına hızIşitme met eden bölgekorteksl ler bulunmaktadır önlob Araştırmacılar, bılgısayarlarda Tempöral oluşturulan sınır lob ağları modellerınde bu özel Coclear devrelerı tasarlasınlrler maya ve bunların canlı beyinlerdekı harıtasını çıkarmaya başladılar Bu devrelerın bıyolojık yapılarının bır bölumu zaten bılınıyor Ses dalgaları ınsan kulağına ulaştığında duz bır tabaka uzerınde yer alan kıl hucreler nöronları uyarıyor Müzikal Bulunduğu yere algılama göre her bır kıl hucre belirli bır beyinde nasıl frekansa yanıt vegerçekleşiyor? rıyor Bır uçta olanlar yuksek Kulaktan gelen ses Coclea'dan kulaktakı titrek frekanslara, dığer tuyler tarafından sınırlere ıletılıyor Buradan uçtakıler alçak ışıtme korteksıne geçıyor Burada ozellıkle sağ frekanslara tepkı beyın yarım kuresınde bazı duyarlı bölgelerde muzıgın rengı, perdesı ayırt edılıyor verıyor Daha sonra bu sınyaller, seslerın kaynağının belırlenebılmesı ıçın her ıkı kulaktan gelen bılgılerın bır araya getlrıldığı yer olan beyın sapından geçırılır Buradan da belirli frekanslara duyarlı hucreler banndıran bırıncı ışıtme korteksıne gırerler mektedır Basıt seslerın sinır sıstemınde yenıden Tramo,"Perde gramerın bır parçasıdır", harıtası çıkarılır dıyor "örneğın soru sorarken perde yukBu ılk aşamada dıl ve muzık aynı yolu selır Duşuncelerı ıfade etmek ıçın, tek ızlıyor Asıl sorun hangı noktada yollarıtek seslerı ve dızılerı bır araya getırırken nın ayrıldığıdır Muzık ıçın gereklı sınir perdeyı kullanmaya başlarsınız" devrelerı nerede bulunuyor ve hangı tur Perde ayrıca muzığın de butunleyen muzığı ayırt etmek ıçın programlanmışbır parçasıdır Beyın, muzığı algılarken lar? konuşulan dılı deşıfre eden perde dedek"Beyinde benzer notalara duyarlı huctörlerının bırçoğunu kullanır reler bulunabılır",dıyor Bharucha Bazı Tramo, ılk muzık aletının ınsan sesı hucreler oktavlara ve do/fa aralığına olablleceğını duşunuyor Dıl gelışırken, ayarlanmış olabılır Bazıları da yukselen flut, kaval, basıt teller gıbı muzık aletlen ve alçalan seslerln renklerinl saptamada özelleşmıştır Benzer şarkı ve melodılerı deşıfre etmek amacıyla bır araya gelmış hucreler bıle olabılır Şarkı ne kadar tanıdık olursa o kadar az nöron bu deşıfre ışlemıne katılıyor Bu görüş, uyanık oldukları sırada hastaların beylnlerıne mınık elektrotlar yerleştırerek gerçekleştırılen klasık deneylerle de doğrulanıyor Aktıf elektrodlar kuçuk bır hucre kumesınden dığerıne doğru ılerlerken hastalar farklı şarkılar, senfonı bölumlerı ya da tanıdık bazı sesler duyuyorlar Montreal Unıversıtesfnde psıkolog olan Dr. Isabelle Peretz, beyınlerı hasar görmuş hastalar uzerınde yapılan çalışmaların beyindeki ozel devreler konusunu dıkkate değer bır şekılde aydınlattığını belırtıyor Peretz, önemlı ışıtme devrelerının bulunduğu sağ ve sol tempöral loblarında cıddı tahrıbat olan ve bu nedenle de daha önce çok iyi bıldıklerı şarkıları bıle tanıma yeteneğını yıtırmış yanı "amusla" durumundakı uç ayrı hasta uzerınde çalışıyor bır suredır Hastaların beyınlerındekı bu hasardan yalnızca muzık etkılenıyor Bu hastalar ınsan ve hayvan seslerını, trafık uğultusunu ve dığer butun ışıtsel enformasyonu hıçbır sorun olmaksızın ayırt edebllıyorlar Melodı ve dığer muzikal unsurları deşıfre eden nöral ağlardakı tahrıbata rağmen muzığe duygusal olarak yanıt verebılıyorlar Yıtırılen şeyın ne olduğuna daır ıpuçlarının, tempöral loblarla daha yuksek düzeydekı kararların alındığı on loblar arasındakı bağlantılarda bulunabıleceğını soyluyor, Montreal Norolojı Enstıtüsu ve Hastanesı'nden Psıkolog Dr. Robert Zatorre Müzik zihinde canlanıyor Muzık zamanla evrılıyor ve onu deşıfre etmek ıçın ışlek hafızada bırtakım bılgılerın bulundurulması gereklı Şu anda olan bır olayı 12 sanıye once olanla ılışkılendırebılmek ıçın gelışmış bır tampona ıhtıyaç vardır Bu ılışkılendırme olayı, on ve tempöral lobların karşılıklı etkıleştıklerı yerde meydana gelıyor olmalı ön lob ılgılı ve gereklı verıyı alıkoyduktan sonra bılgı trafığını buraya aktarıyor Ne dınledığınıze bağlı olarak belirli bır muzık parçasındakı ılgılı ve gereklı venler yınelenen temalar olabılır orneğın, ya da farklı muzık aletlerının ses renklerı Ayrıca, muzık zıhınde canlandırılabılır, çunku şarkıların melodılerın ve aletlenn seslerının sımgelerını hafızamıza kaydederız Bu sımgeler içsel bır şekılde canlandırılabılır Bır şarkı zıhınde canlandırılırken aktıve olan hucre ve ağlar, dışandan gelen muzık algılanırken kullanılanlardır Farklı olarak, ses oruntulerı görsel ımgelem oruntulerını uyardığından şarkılar ıçsel olarak canlandırılırken görsel korteksın bazı bölumlerı de harekete geçer Zatorre,"Muzık ımgelemını neyın başlattığını henuz bılmıyoruz", dıyor, " ama çoğumuz sabahları kafamızın ıçınde bır melodıyle uyanırız" Beyın harıtaları, muzık ağlarının lımbık sıstemdekı, beynın duygularla ılgılı devrelerıne kadar uzandığını gosterıyor Muzık dınlerken çoğu zaman tuylerımızın dıken dıken olduğunu ya da boğazımıza bır şeylerın duğumlendığını hıssederız Muzığın boylesıne guçlu bırtakım duygulanımlara yol açtığı bır gerçek Ancak soz 4326