Katalog

Bl L İ M P O L İ T İ KASI 1994 yılı bilimsel yayınları üzerine Bir süredir dergimizde yayımladığımız Türkiye bilim rakamları üzerine genel bir değerlendirme... Serhat Çakır(*) B ir suredır Cumhuriyet Bilim Teknık'te yayımlanan bilimsel uretkenlık ıstatıstıklerı ulkemızdekı bilimsel etkınlıklerin bir boyutunu gostermesı açısından oldukça önemlı Genel sınıflandırmayı saglık bılımlerı (tıp, eczacılık, dış hekımlığı vb ), muhendıslık bılımlerı ve temel bılımler olarak yapmaya çalıştık Aslında bunlar arasında bırden fazla gruba gıren çalışma oranı oldukça fazla Istatıstıkler doğal olarak bellı bir hata payını da ıçermektedır Bu hatalar genellıkle bilimsel konu gruplarının ayrımında ortaya çıkmaktadır, yanı dısıplınlerarası çalışmaların ayırımında Örneğın ınşaat muhendıslığı bolumunde çalışan bir bılım adamı çevre bılımlerı ıle ılgılı yaptığı çalışmayı yıne dısıplınlerarası bir dergıde yayımlıyor Bir başka ornek polımer çalışmaları hem temel bılımierde hem de muhendıslık bılımlerınde ortak gruplarla yapılmakta, dığer bir ornek ıse matematık, fızık ve elektrık muhendıslığının arakesıtlerının olduğu Bu tur problemlerden kaynaklanan hatalar yuzde on cıvarında Verılen rakamlar, Scıence Cıtatıon lndex'e kaynak olan dergılerde yayımlanan makalelerı ıçeren bir verı tabanından faydalanılarak elde edıldı Her uç ayda bir guncelleştırılen CDROM verı tabanı TUBİTAK Enformasyon Hızmetlerı Mudurluğü CD koleksıyonunda olduğu gıbı bırçok yerel kuruluşta bulunmaktadır Ayrıca TUBlTAK'ın bir INTERNET servısı olan VVEB'ınde de bulunmaktadır ve genel erışıme açıktır Adresı www.tubitak.gov.tr'tır Turkıye kaynaklı verıler sadece 1994 yılını ıçermıyor, 19801994 yılları arasındakı verılen bu kaynaktan elde etmek olası Bu yazımızla şu ana kadar verılen ıstatıstıklerın bir değerlendırmesıni yapmaya çalışacağız Ancak yıne vurgulamakta fayda var, daha önce verılen rakamlar bilimsel yayın uretımınde mınımum değerlerı ıfade etmektedır örneğın SCI'ya gırmeyen dergılerde yayımlanan, belkı de evrensel bılıme katkısı fazla olan çalışmalar yer almamaktadır Bunun dışında hıçbır dergıde yayımlanmayan, fakat çok fazla referans gosterılen çalışmalar da bulunmaktadır Genel duruma bakıldığında bılım gruplarında makale uretımındekı dağılım dığer ülkelerınkınden çok farklı görunmemektedır Temel bılımler ve tıp, muhendıslık bılımlerınden sayıca fazla Bu bılım grupları arasındakı çalışma tarzı farkından gelıyor Muhendıslıktekı bılım adamları makale uretımınden daha çok gunluk uygulamalara daha ağırlık verıyor Bu, uluslararası bılım dunyasında da bu şekılde Muhendıslık bılımlerınde elektrık elektronık muhendıslığı, yer bılımlerınde Bilim dallannda durum çalışmanın ve enerjı çalışmalarının görecelı olarak lyı olduğunu söylemek olası Ancak bu bılımlerde buyuk ünıversıtelerde yoğunlaşma gözlenmektedır Kımya muhendıslığınde yayın sayısı çok olmamakla bırlıkle ulke duzeyınde oldukça yaygın çalışıldığı anlaşılıyor Polımer bılımlerınde yapılan çalışmaların ulke duzeyınde en fazla çalışılan konulâf arasında olduğunu söylemek olası Genellıkle makalelerın kımya ve kımya muhendıslık bölümlerınden ve ortaklaşa çıkıyor Bu konuda ulke genelındekı yaygınlığın yanında bazı onemlı odak noktalarını göruyoruz örneğın Boğazıçı Unıversıtesı'ndekı TUBİTAK Polımer Araştırma Merkezı, ODTU Kımya Bolumu ve Kımya Muhendıslığı gıbı Çarpıcı bir nokta ılerı teknolojılerde ulkemızın olması gereken duzeyde bilimsel makale uretmemesı Örneğın bılgı toplumu olarak bılınen çağımızda bılışım teknolojılerı de gerek çalışan ınsan sayısı gerekse olanakları duşunulurse uretılen evrensel bılgı yok denecek kadar az Buna karşın muhendıslerin çevre problemlerıne olan ilglslnln lyı olduğu göruluyor Genellıkle buyuk ünıversıtelerde yoğunlaşan çevre muhendıslığının önemlı bir karakterı dısıplınlerarası olması Kımya, ınşaat, bıyoloıı gıbı dallardakı bılım adamlarının ortak çalışmaları göruluyor Yıne dısıplınlerarası çalışılan dığer bir konu ıse malzeme bılımlerı Bırçok muhendıslık ve fızık bölumlerınde çalışan bilim adamlarının bu konuda çalıştığı gozluyoruz Geleneksel muhendıslık bılımlerınde makıne, ınşaat gıbı makale uretımınde teknık ünıversıtelerde yoğunlaşma var Makale sayısının azlığı bu bılım dalları ıçın dığer ulkelere de bakıldığında normal göruluyor Ancak Istanbul ve Ankara'da yoğunlaşması ıkı buyuk teknık unıversıtenın bu ıllerde olmasından dolayı ve pek ulke çapında yaygınlaşmaması duşundurucu Yıne dısıplınlerarası bir konu enerjı bilimleri. Enerjı konusu ulkemızde en yaygın çalışılan bılım dallarından bırı Hemen hemen her unıversıtede bu konuda araştırma yapıldığını göruyoruz Guneş enerjısı, nukleer enerjı, komur araştırmaları gıbı bırçok konuyu ıçeren bu bılım dalında çalışan sayısı ve olanaklar gozönune alınırsa daha çok sayıda yayın yapmaya aday özellıkle nukleer enerjının TAEK araştırma merkezlerı unıversıtelerdekı bölumlerıyle buyuk bir potansıyel olduğu gerçek Ancak Ankara Nukleer Araştırma ve Eğıtım Merkezı ve Kuçukçekmece Nukleer Araştırma ve Eğıtım Merkezı çıkışlı yalnızca 11 yayının SCI'ya gırmesı oldukça düşuk görunuyor Bu ıkı güzıde araştırma merkezlerımızın potansıyelı çok daha yuksek Biyoloji, bitki bilimi ve biyoteknoloji ulke genelınde yayın sayısına göre ılk 11'e gıren unıversıtelerımızde ve TUBlTAK'ta homojen bir dağılım gösterıyor Bılım Teknolojı Yuksek Kurulu'nun belırledığı öncelıklı konuların uçuncusu olan bıyoteknolojıde uretkenlık Ankara ve Istanbul'da daha yoğunlukla çalışılıyor Bıtkı bılımlerınde çalışmalar TUBİTAK ve Istanbul daha yoğunlukta Fizik en çok yayının yapıldığı bılım celı olarak daha lyı durumdadır Kaynak sıkıntısı çekılen ulkemızde evrensel boyutta bılme katkısı olacak grupların krıtık kutleye erıştırılmesı oldukça önemlıdır Bılımın evrensellığını, yapılan ulus lararası ışbırlığı bir defa daha kanıtlıyor Bılım adamlarımız en çok ABD, daha sonra Almanya ve Ingıltere'dekı bılım adamlarıyla ortak çalışmalar yapıyorlar Son yıllarda meydana gelen sıyasal değışımler bılım dunyasını da etkılıyor Eskı SSCB ulkelerı ıle yapılan ortak çalışmalar gıderek artıyor 1994 yılında Rusya ve Azerbaycanlı bılım adamlarıyla yapılan çalışmalar sonunda çıkan makale sayısı 50 cıvarında Aynca TUBİTAK tarafından yurutulen DOPROG programı ıle desteklenen bilim adamlarının geçen yıl ortak ve tek yayımladıkları makale sayısı 31 dallarından bırı Buna karşın ulke genelıne yaygınlığı pek yok ODTU Fızık Bölumu Turkıye'de önemlı bir odak Bılkent Unıversıtesı, Boğazıçı Unıversıtesı ve TUBİTAK dığer onemlı merkezler Astrofızık ve astronomının ıse ulkemızde çok eskı bir geleneğı olmasına rağmen dığer bılım dalları kadar yaygınlaşmadığını göruyoruz Bunun nedenı belkı de bu konuda araştırma yapmanın zorlukları Her yuz bılım adamı (Prof , Doç , Yard Doç) başına duşen bılım adamı sayısına bakıldığında temel bilimlerın en lyı durumda olduğu gozlenmekte (39) Daha sonra muhendıslık ve sağlık bılımlerı gelıyor (17, 19) Bunu yıne yazımızın başındakı nedenlerle açıklamak olası temel bılımcıler genellıkle yayın yapmaya yonelık bir uğraş ıçındeler Kurumlar bazında ıse ODTU, İTU, TUBİTAK, Bılkent Unı , Boğazıçı Unı, temel ve uygulamalı bılımlerde en fazla makale ureten yerler Burada bir nokta gerçekten ılgınç, çoğu geleneksel eskı bılım merkezlerı (Ankara, Istanbul Unıversıtelerı gıbı) değıller Sağlık bılımlerınde ıse Hacettepe, Istanbul ve Ankara Unıversıtelerı sıralamada öndeler Gazı Unıversıtesı hızla gelışen bir araştırma kurumu göruntusunde Genelde bakıldığında bazı bılım dallannda bazı kurumlar dığerlerıne göre Bılındığı gıbı konulara göre yayımlanan çalışmaları sadece sayısal olarak bırbırlerıyle karşılaştırmak doğru bir sonuç vermez Bunun nedenı bılım dallarının kendıne ozgu yontemlendır Herhangı bir yayın ıçın kullanılan ve onun değerını bir olçude bulmayı amaçlayan gösterge SCI tarafından kullanılan etkı faktorudur Etkı faktöru makalenın yayımlandığı dergının dığer çalışmalar tarafından refer ans olarak gosterılme mıktarıdır Bu krıter belkı bir bılım dalında yayın yapılan dergılerı kendı aralarında karşılaştırmaya yarayabıhr ancak yıne de tum bılım dallarının mıhenk taşı olarak almak doğru olmaz Bılım dallarının kendı aralarında normalızasyonunda çıkan sonuçta Turkıye çıkışlı makalelerın etkı faktorlerıne bakıldığında kımya muhendıslığı ılk sırada gorünmektedır 1994 yılı ıstatıstıklerınden çıkan ılginç bir sonuç ıse herhangı bir bilimsel dergı başına duşen Turkıye çıkışlı makale sayısı Polımer bılımlerınde bu sayı 5, buna karşılık makıne, jeolojı muhendıslığı ve matematıkte ortalama 1 Uluslararası kabul gormuş dığer bir faktör ıse ARGE çalışmalarında ozel sektorun payı özel sektor çıkışlı SCI dergılerınde yayımlanan makale sayısının oldukça duşuk olduğu söylenebılır Ulkemızde bılım pohtıkasının oluşturulması, uygulanması ve bilimsel teknık çalışmaların özendırılmesl amaçlı programlar ıçın bu rakamlar hlç kuşkusuz onemlı Ulkemızın ulusal bılım polıtıkasını oluşturan ve uygulayan TUBİTAK veya benzerı kuruluşlar tarafından baz olarak alınacak bu ıstatıstıkler bundan böyle her yıl daha detaylı hazırlanmalıdır Şu anda bu amaçla TUBİTAK bunyesınde bir çalışma başlatılmıştır Bılım dalları ıçın zaman serılerı (1980) hazırtanmaktadır Ulkemızde son yıllarda atılım ıçınde olan bilimsel ve teknolojık çalışmaların daha fazla desteklenmesı umuduyla (*) Doç. Dr.; ODTÜTUBİTAK Yayının değeri 43212