Katalog

GENETİKBİLİM EN ERJI rılmıyor Ancak bılım adamları bu yöntemın çocuğun cınsıyetını belırme amacıyla kullanımını kesınlıkle kabul edılemez buluyorlar Hazırlık ılkelerı pek çok başka tur deneyı de yasaklıyor Bılım ddatnlarının bır ınsanın yumurtasını bır şempanzenın spermıyle dolleyerek ınsanhayvan karışımı yaratıklar gelıştırmelerıne ızın yok Bılım adamlarının bır ınsan embrıyonunu tek yumurta ıkızı yaratmak uzere ıkıye bolmelerıne de ızın yok Bu konu bılım adamlarının bu alanda çok on aşama nıtelığınde bazı deneyler yapmış olduklarını açıklamalarından sonra şıddetlı eleştırıler almış bır konudur Incelenecek embrıyonların çoğu tupte dolleme programları sonucu yaratılan embrıyoniar olacak Bu ışlemde kadının vucuduna yerleştırılenden fazla sayıda embrıyon yaratılır Şımdıkı durumda fazlalık embrıyoniar atılıyor Embrıyon araştırması taraftarları bu uygulamayı ısrafçı ve hatta ahlaksız bır tutum olarak değerlendırıyorlar ve bu embrıyonların federal araştırma programlarına verılmesını ıstıyorlar llkelerın en çekışmelı konularından bırı de uzun tartışmalardan sonra kabul edılerek karara varılan "zorlayıcı" nedenlerle ara sıra embrıyon yaratılmasına ızın verılmesıdır Bunun kabul edılmesının nedenı, labortuvarlarda elde edılen embrıyonların bır çoğunun hastalıklı olmasıdır Çunku bunlar döllenme problemlerı olan ınsanlar ıçın yaratılmaktadır ve bu yuzden problemlı olma olasılığı yuksektır Bu embrıyonlardan elde edılecek bılgılerın bılımsel değere sahıp olması ıçın bunların normal embrıyoniar olarak kabul edılmış olmaları gerekıyor Ara sıra embrıyon yaratılmasına ızın verılmesının bır başka nedenı de bılım adamlarının döllenme surecı hakkında öğrenmek ıstedıklerı çok şey olmasıdır Dollenmeyı anlama ısteğı, aynı zamanda bır başka ıncelemeye ızın verılmesının nedenıdır Sperm kanalıyla değıl, kımyasal muamelerle yumurtanın embrıyon halıne geçışı ızlenmektedır Bu yumurtalara "parthenote" denıyor Embrıyon araştırmasını eleştırenler bu tur yumurta ıncelemelerıne şıddetle karşı çıkmışlar, bunun Frankensteın turu bır ış, cınsıyetsız yenıden uretım ve erkek türunun sonu anlamına geldığını belırtmışlerdır. Parthenote'lar uzerınde çalışanlar ıse bunların gerçek embrıyoniar olmadıklannı, yaratılmalarından bır kaç gun sonra gelışrmlerını durdurduklarını ve hıçbır koşulda bebek halıne gelmedıklerını belırtıyorlar Karmaşık bıyokımsal nedenlerle, bır ınsanın ya da başka bır memelının yaratılması ıçın hem erkek hem de kadın genlerının katkısı gerekıyor Bıyologlar gene de bu tur yumurtalardan çok şey öğrendıklerını ve bunların kullanımıyla gerçek ınsan embrıyonu yaratma gerksınımının azaldığını belırtıyorlar Araştırmacılardan Dr Tauer Amerıkalıların çoğunun embrıyon araştırmasını örneğın kurtajdan daha az problemlı blr şey olarak gorduklerını ve özellıkle bu araştırma döllenme yapamayan çıftlere gebe kalma ya da hastalıklı çocuklara lyıleşme şansı yarattığında yaklaşımın daha lyı olacağını duşunuyor Bır bıyoetıkçı olan Dr. John Fletcher de kanserlı çocukların duzenlı olarak deneysel terapılere maruz kaldıklarını belırterek "bu çocukların kanser araştırmasında yer almasını beklemek, öte yandan kanserlerının nasıl başladığını anlamak uzere embrıyon araştırmasından çekınmek muthış bır haksızlıktır" dıyor Havaya giden enerjiyi nasıl yakalarız? Enerjinin en çok harcandığı konut, sanayi ve taşımacılıkta enerji tasarrufu yapmak, yani aynı enerjiyle çok daha fazla iş üretmek zorundayız. Sevil Ünal* Bınalarla ılgılı bu tasarruf yontemlerının etkılı şekılde uygulanması sadece vatandaşların bılınç, eğıtım ve kışısel gırışımlerıne bırakılamaz, yerel yonetımler bu sorumluluğu ustlenmelıdırler Inşaat projelerını cıddı şekılde denetlo melı ve ener|i tasarrufu boyutu gozardı edılmış projelere onay vermemelıdırler. Enerjı tasarrufunda en fazla yol, alınabılecek ve tum vatandaşların katkıda bulunabıleceğı ıkıncı alan, taşımacılıktır Havadakı karbonmonoksıtın, hıdrokarbonların ve azot oksıtlerın temel kaynağı olan motorlu taşıtlarda yapılacak enerjı tasarrufu, hem parasal açıdan, hem de çevre ve sağlık açısından buyuk onem taşımaktadır Ener|i verımlılığı yuksek olan bır taşıt, en az yakıtla en fazla yolcuyu en uzun mesafelere goturen taşıttır Bu tanımdan gıderek, taşıtlar ıçın "yolcu verımlılığı" dıye bır kavram gelıştırılmıştır Yolcu verımlılığı= Yolcu sayısı X katedılen mesafe (km)/ kullanılan yakıtın lıtresı (I) örneğın, ıçınde bır tek surucü ıle, 1 lıtre benzın yakarak 8 km gıden bır arabanın yolcu verımlılığı 8 yolcukm dır Aynı arabanın ıçınde 5 kışı olsaydı, yolcu verımlılığı 40 yolcukm'ye yukselırdı Bu tanım ve değerlerden anlaşıldığı gıbı, olay sadece bır taşıtın bır lıtre yakıtla kaç km gıdebıldığı meselesı değıldır Mesela, bır lıtre yatıkla kaç yolcunun kaç km gıdebıldığıdır Şehır ıçi taşımacılıkta, İETT otobusu (2), taksı (Şahın) (3) ve TCDD (4) verılerınden gıderek, fstanbul ıçı taşımacılıkta yolcu verımlılıklerı şoyle hesaplanabılır Taşıt oto yolcu sayısı ortalama km/l yolcu km 8 8 8 40 Taşımacılıkta ''•* ;, E nerjı tasarrufu, enerjıyı kullanmak değıldır, belırlı bır ışı daha az enerjı kaynağı tuketerek yapmak, veya bırım enerjısıyle daha çok ış yap maktır Boylelıkle, var olan enerjı kaynaklarının daha uzun sure dayanmasını, daha çok ış gormesını sağlamaktır Özellıkle ulkemızın buyuk şehırlerınde, komur ve petrol turevlerı gıbı fosıl yakıtların hava kırlılığının baş nedenı olduğu hatırlanırsa, enerjı tasarrufuna hem parasal açıdan hem de çevre ve sağlık açısından ne denlı gereksımımız olduğu apaçıktır Enerjı tasarrufundan bahsederken once en fazla enerjı kullanılan alanları ele almak gerekır Ulkemızde tuketılen toplam enerjinın yaklaşık % 4O'ı konut ve ışyerlerınde, % 35'ı sanayıde, %20'sı ıse taşımacılıkta kullanılmaktadır Konutlarda ve taşımacılıkta tuketılen enerjıyle herkesın doğrudan ılgısı ve az çok bılgısı olduğu ıçın, mevcut teknolojı çerçevesınde, bu ıkı tasarruf alanı uzerınde bıraz etraflıca duralım Istanbul'da çok soğuk olmayan bır kış gununde, hava sıcaklığının 12oC olduğunu farzedelım ve, bır konutu 22C°'de tutmak yerıne 18C°'de tutmakle ne oranda ısı tasarrufu yapılabıleceğını gorelım 1812 100X 100=%40 2212 Aynı şekılde, 20C°'de tutmakla enerjıde %20 tasarruf yapabılırız Ulke çapında %20'lık, %40'lık tasarruflar toplam çok buyuk tasarruflar demektır Istanbul'un 1995 yılı komur ıhtıyacı yaklaşık 9 mılyon ton olarak hesaplanmaktadır (1) %20'lık bır tasarruf 2 mılyon tona yakın bır mıktar, %40'lık bır tasarruf ıse neredeyse 4 mılyon ton komur Bu alanda tuketılen enerjı2 100(1994) 100 1993 nın buyük bır kısmı ısınma ıçın kullanılmaktadır Dığer Şehır ıçı toplu taşımacılık kullanbır kısmı da aydınlatma ıçın mak yerıne ozel araba ıle yolculuk kullanılır Konut ve ışyerlerını Enerjiyi arttırmanın biryolu da toplu taşıma araçlannın etmenın ne kadar buyuk bır ısraf ısıtmanın amacı, oralarda yaygınlaştırılması olduğu ortadadır Ancak, maalayaşayan/çalışan ınsanların sef, fstanbul'da çevre yollarında, rahatıdır fnsanın rahat olmasında etkılı köpru trafığınde, sabah/akşam gorulen demektır Bır de, bu yakıtın yanmasıyla olan havayla ılgılı çevresel faktörler, hamanzara budur Trafığı o hale getıren, sebep olduğumuz hava kırlılığının de vanın temızlığı, nemı, hareketı ve sıcakıçınde çoğunlukla sadece surucunun aynı oranda azalacağını duşunursek, ıllığıdır Burada ışlenen konunun gereğı, bulunduğu ozel araba nehrıdır la da evlerımızı ve ışyerlerımızı lyıce sadece sıcaklık faktorunu ele alalım Halk toplu taşıtlara ozendırmenın bır ısıtıp yazlık kıyafetlerle dolaşalım dıye Insanlar genellıkle 18C° ıle 20C° yolu, şehırıçı trafığınde toplu taşıtlara ınat etmenın mantıksızlığı daha belırgın arasında etkınlıklerını rahatça surdururoncelık tanımaktır Kopru ve çevre yolşekılde ortaya çıkmaktadır ler Gomleklı ceketlı bır ış kıyafetının larında toplu taşıtlar ıçın ayrılacak şerıtBınaları ısıtmak ıçın tukettığımız ıçınde , 20C° ın uzerındekı sıcaklıklarler, bunların daha suratlı akmalarını enerjıden tasarruf etmenın bır dığer yoda pek rahat edılemez Çok sayıda ınsağlayarak özendırıcı bır faktor oluştulu da bınalardan ısı kaybını azaltmaktır sanın bulunduğu alanlarda ısıtma, ınracaktır Ayrıca, 4/3/95 tarıhlı CumhurıPencere ve duvarlardan kaçan ısı, topsanların vucut sıcaklıklarını da goz onuyet Bılım Teknık'te Haftanın Gundelam ısı kaybının yarısından fazladır Çıft ne tutarak, daha duşuk sevıyelerde tumı'nde, Berlın Federal Çevre Kurumu camlı pencereler, yalıtımlı tuğlalar ve tulmalıdır raporundan alıntılarla behrtıldığı gıbı, duvarların ıç taraflarına doşenecek yalıBır bınayı belırlı bır sıcaklıkta tutmak şehırıçınde bılınçsız ozel araba kullanıtımlar bınalardan ısı kaybını azaltacak ıçın sureklı ısıtmamızın nedenı bınanın mını onlemek ıçın ı) arabaların satış fıen temel yontemlerdır ısı kaybını karşılamaktır Verılen ısı, yatları vergılerle arttırılmalı, ıı) kamu Konut ve ışyerlerındekı enerjı tuketen kaybolan/kaçan ısı mıktarına eşıt olmalı araba park alanlarını azaltılmalı, araba yapay aydınlatmaya alternatıf, doğal kı bına sıcaklığı sabıt sevıyede tutulsahıbı pahalı garaj kullanmaya zorunlu aydınlatmadır Yanı pencerelerdır Ansun Bınalardakı ısı kaybının mıktarı, kılınmalı, ın) benzıne zam yapılmalı ve cak, yukarıda belırtıldığı gıbı, pencereıçerdekı sıcaklıkla dışardakı sıcaklık ıv) kent ıçı park ucretlerı arttırılmalıdır ler aynı zamanda ısı kaybına sebep olarasındakı farka bağlıdır Bu fark ne kamaktadırlar Bu sebeple, bına pencereŞımdı de şehırlerarası taşımacılıktakı dar buyukse, ısı kaybı o kadar buyuk lerı, ıç alanları mumkun olduğunca ayyolcu verımlılıklerıne bakalım Genellıkolur ve dolayısıyle, verılmesı gereken dınlık tutacak fakat ısı kaybını asgarıye le tek katlı otobuslerde 45, çıft katlı enerjı mıktarı da buyuk olur ındırecek şekılde tasarlanmalıdır. otobusler ıse 69 yolcu taşıyabılmekte Konut ve işyerlerinde 1 (sürücü) 5 otobüs 50 tren 432 10