Katalog

COARAFYA Biiyiik diinya atlası üzepine... MTA'nın bastığı Büyük Dünya Atlası, ülkemizde eksikliği şiddetle hissedilen bir açığı kapatmıştır. A.M.C. Şengör* zun yıllardır Turkıye'de ünıversıte sevıyesınde yerbılımı eğıtımı yapmaya çabalayanların karşıiaştıklan en buyuk sıkıntılardan bırı, bu duzeye hıtap edecek bır Turkçe dunya coğrafya atlasının olmayışıydı Ulkemızdekı coğrafya enstıtülerının (YÖK'ten sonra coğrafya bölumlerının), unıversıtelerımızdekı genel çokuş grafığının ortalamasından çok daha aşağılarda bulunan duzeylere yuvarlanarak Turkıye'de coğrafya bılımının hemen hemen tamamen ortadan kalkmaya yuz tutmuş olması nedenıyle, aslında coğrafyacılardan beklenılen atlas uretımı gorevı çok uzun yıllardan ve merhum Faik Sabri Duran'ın Vıyana'dakı Holzel Enstıtusu ıle ortaklaşa hazırladığı o enfes ortaööretım atlaslarından berı cıddıyetle yapıTamamaktaydı Ancak lıse sevıyesındekı Turkçe atlaslar, yurtdışında basılanlarının bazılarının yayın haklan satın alındıktan sonra Turkıye'dekı yayınevlerı tarafından cuzı Turkıye ılavelerıyle basılabılmekteydı Bunlara yenı ve guzel bır ornek Hurrıyet Gazetecılık ve Matbaacılık A Ş 'nın 1993 yılında Naumann, Göbel Verlagsgesellschaft, Köln ıle aptığı ortaklık sonucu basılan Grosser VVeltatlas Ansiklopedik Büyuk Dunya Atlası'dır 1961 yılında istanbul Unıversıtesı, Edebıyat Fakultesı, Coğrafya Enstıtusu oğretım uyelerınden Alı Tanoğlu, Sırrı Erınç ve Erol Tumertekın tarafından Turkçe ve Ingılızce olarak hazırlanan 1/800 000 ölçeklı Türkiye Atlası Atlas of Turkey (Mıllî Eğıtım Basımevı, İstanbul) ve M S B Harıta Genel Mudurluğu tarafından 1977 yılında yayımlanan 1/100 000 ölçeklı Yeni Turkıye Atlası tamamen Turkıye'nın urunu olan ıkı önemlı ıstısna olmakla beraber, bu atlasların yalnızca Turkıye atlasları olduğunu ve ıhtıyaç duyulan dunya atlası açığına cevap veremeyeceklerını hatırdan çıkarmamak lâzımdır Kaldı kı o zamankı adıyla Harıta Genel Mudurluğu tarafından cıddı bır coğrafî ıstışareden geçmeden hazırlanan Yeni Türkiye Atlası pek çok cıddı eksık ve hatalar ıçermektedır (1) llk bılımsel dunya harıtasının M ö 6 yuzyılda Mıletlı Anaksımander tarafından uretıldığı ulke olan Turkıye'de (2) ünıversıte bılgı duzeyı sevıyesınde Turkçe bır dunya atlasının bulunmayışı, ne Mıllı Eğıtım Bakanlığı'mızın, ne de unıversıtelerımızın şıkâyetını mucıp olmuştur Bu çerçevede, 1993 tarıhını taşımasına rağmen ancak yakınlarda basılarak satışa sunulabılen MTA Enstıtusu ıle Rand McNally and Company ve Mıtchell Beazlay Publıshers Ltd kuruluşlarının ortak eserı olan Buyuk Dunya Atlası ulkemızde en az Cumhurıyet'ın kuruluşundan bu yana eksıklığı şiddetle hissedilen çok onemlı bu açığı şımdılık kapatmıştır Buyuk Dunya Atlası, dort sayfalık on U böyle bır çalışmanın yerını tutamazsa da, bunun başlatılmasına temel olabılir Bu tanıtma yazısında MTA Atlası'nın eksık ve yanlışlarından bahsetmeyeceğım Bunların bazılarını bızzat MTA Genel Muduru meslektaşım Dr Ziya Gözler, Atlas'a yazdığı kısa onsozde ımâ edıyor, Atlas'ın III sayfasındakı Açıklamalar kıssöz ve açıklamalar kısmından sonra mında da bunların bazıları açık olarak "Dunyamız" başlıklı bolumler 65 sayfaanlatılıyor Bundan daha detaylı eleştınler dan oluşan ve hemen her sayfası muhteancak profesyonel coğrafyacı, kartograf, şem renklı şekıl ve harıtalarla bezenmış lınguıst ve bılımsel tercumanlann yapmabır fızıkî coğrafya zıyafetıyle açılıyor Bu sı gereken bır ıştır Ancak MTA'lı meslekzıyafette galaksımızın ve güneş sıstemıtaşlarımın ve onlara yardım eden saygının oluşumundan levha tektonığıne, yerın değer hocam ve meslektaşım Sayın Prof ıç yapısından hayatın evrtmıne, enerjı Dr Oğuz Erol'un bu Atlas'ın yayınlankaynaklarından besın kaynaklarına kadar masıyla başardıkları ış, Turkıye'nın her pek çok kozmoğrafya, fızıkî coğrafya ve turlu entelektuel faalıyetı boğmak ıçın tejeolojı konusunu buyuk bır göz zevkıyle tıkte bekleyen sayısız engellerle dolu ortatmak mumkun tamında o kadar buyuk kı, Atlas'ın benım "Dunyamız" kesımını 192 enfes harıtafarkına varabıldığım tum eksık ve yanlışsıyla esas Atlas ızlıyor Bu bölumde ları, yapılan ışın buyukluğunun yanında MTA, yurtdışındakı ortaklarının kendısıne görulmeyecek kadar kuçuk kalıyor temın ettığı harıtalara "Ulkemızde yayımMTA, Atlas'ın ısım sayfasından sonra lanan bır dunya atlasında, Turkıye'nın dıılk sayfasını Atatürk'un kendısıne verdığı ğer ulkelere gore daha kapsamlı bıçımde görevı hatırlatmaya ayırmış "Memleketın yer almasının uygun olacağı duşunulehenuz meçhul bulunan dığer servetlerını rek, beş harıtadan oluşan özel bır bojeolojık bakımlum" ılave etmış dan bırer tetkık Bunlar her bırı vazıfesını 1/2 000 000 ölMaden Tetkık ve Ik, orta ve lise oğretiçeğınde hazırArama Enstıtulanmış Turkıye I minde ve üniversrtelersu'ne verdık fızıkî, Turkıye Çalışacaklardır imizde öğrencilerimize ıdarî, Turkıye jeMesut surprızler olojı, Turkıye jehangi coğrafya adlannı temennı ederız" omorfolojı ve (1 Kasım 1937, Turkıye maden öğretmemiz gerektiğini Komutayı açış harıtalarından belirtecek ciddi bir nutkundan) oluşuyor (Bu MTA, yetmışlı ve beş harıtaya kaynağın eksikliği de hep seksenlı yıllarda MTA gene kendı hissedilegelmiştir. geçırdığı ve buurunu olan Türyuk ölçude bılgıkiye Dirı Fay sız ve basıretsız Harıtası nı da bazı polıtıkacıankeşke ekleseymızın başına dı) sarmış olduğu talıhsız sarsıntılardan sonra, Ata'nın endısıne verdığı gorevıne tek110binyeradı rar heyecanla sanlmak arzusunda göruHarıtaları ızleyen 173 sayfalık detaylı nüyor coğrafî yer adları dızını yaklaşık 110 000 Urettıklerı Atlas, tum eksık ve hatalarıyer adı ıçerıyor ve bu kapsamıyla ulke na rağmen doldurduğu boşluk açısından mızde harıtalara bağlı olarak Turkçe yabakıldığında, MTA'lı meslektaşlarımın yımlanan en mufassal dunya coğrafî yeresas görevlerı olan, başta vatanımız oller kataloğu olma ozellığını taşıyor Ulusmak uzere, uzerınde yaşamakta olduğulararası coğrafî yer adları komısyonlarınmuz sevgılı gezegenımızı öğrenmek ve da çalışan coğrafyacı ve jeologlarımızın anlama ışını ne derece cıddıye aldıklançok lyı bıldıklerı gıbı, Turkıye'nın elınde, nın, uygar dunya standartlanndan bakılulke ıçınde ve dışında (or Kıbrıs, Batı dığında mütevazı dahî gorulse, çok Trakya, Balkanlar, Ege Denızı) kendı terönemlı bır belırteç Başta genel muduriecıhı olan yer adlannı savunmasına temel rı olmak üzere hepsını ulkemızın günüolabılecek cıddı bır belge hıçbır zaman muzdekı zor şartlarında planladıkları ve olmamıştır llk, orta ve lıse oğretımınde gerçekleştırdıklerı bu buyuk ış ıçın canve unıversıtelerımızde öğrencilerimize dan kutlarım hangı coğrafya adlannı öğretmemiz geGönul arzu eder ki, yerbilımlerıyle rektığını belirtecek cıddı bır kaynağın ekuzaktan yakından ılgılı olanlara gerçeksıklığı de hep hissedilegelmiştir ten tatlı bır sürprız olan MTA Atlası çok ömeğın, Asya'da Kuen Lun Dağlan'na yaygın bır kullanım alanı bulsun, tum eğıKuenLun mu dıyeceğız, Karanlık Dağlar tim kurumlarımızın kutuphanelerıne hem mı dıyeceğız? Altın Dağlan'ndan bu ısımde en az bırkaç nusha olarak gırsın, hatle mı bahsedeceğız, yoksa Aerçın Şan mı ta mahalle ve köylerımızdekı kıraathanedıyeceğız, yoksa Aerçın Dağları mı dıyelerımıze kadar ulaşsın, bu Atlas'ın her ceğız? Çınce adları VVadeGıles sıstemıcephesı okuyucularının her sevıyesının ne göre mı yoksa Pınyın sıstemıne göre temsılcılerınce eleştırılsın ve bu eleştiriler mı Lâtın alfabesıne geçıreceğız? Her ne MTA'da bu Atlas'ı Turkıye'ye hedıye etkadar MTA'nın Buyuk Dunya Atlası dızını mış olan meslektaşlarıma mektupla, tele fonla, faksla, teleksle ulaştırılsın Onlar da en kısa zamanda bunu gelıştırerek gunun bırınde her yanıyla kendı eserımız olabılecek ve belkı de ılk dünya harıtasını ınsanlığa hedıye eden Mıletlı memleketlımız Anaksımander'ın azız hatırasına ıthaf edılecek buyuk bır Turkçe Dunya Atlası'nın temellerını atsınlar Unutmayalım, cıddi bır Turkçe Buyuk Dünya Atlası'nın pazarı Makedonya'dan Çın Seddı'ne kadar, Sıbırya'dan da Tıbet'e kadar yayılan engın bır alan kaplar! Orta Asya toponımısının son derece kaypak bır hale geldığı bu gunler, Turkçe ve akraba dıllerı konuşan uluslar açısından bu konulara eğılmenın tam zamanıdır I Ancak butun bunlara şımdılık ufak bır engel var Atlas'ın fiyatı 2 000 000 TL Yaklaşık 50 ABD doları kadar tutan bu meblağ, aslında Atlas'ın dunyadakı benzerlennın fıyatından hemen hemen % 50 kadar daha ucuz Ancak ulkemız halkının buyuk çoğunluğunun ve ozellıkle bu Atlas'a en çok gereksınımı olan oğrencı, memur ve oğretım uyesı kutlesının şu anda ıçınde bulunduğu fakru zaruret, bu "ucuz" Atlas'a ulaşmalarını buyuk olçude ımkânsız kılacaktır Ama belkı de halkı bu fakru zarurete mahkum edenler bu Atlas'tan her evde bır adet olursa, akşam yemeğınden sonre en azından halkın bır kesımının kendılerını anmak yerıne bu Atlas'ı açarak hayalen dunya seyahatıne çıkacağını, çoluk çocuğuna bızım dışımızda da gorulmeye ve ıncelenmeye değer şahane bır dunyanın olduğunu anlatacağını ve kımbılır, belkı de çocuklarının en az bazı akşamları bu Atlas'ın sayfalannı karıştırarak geçenlerden bırkaçının gunun bırınde ulkemızın yuzunu ağartacak bılım veya ışadamlan olabıleceğını duşunebılırier, MTA Genel Muduru Dr Zıya Gözler'e comert bır ek butçe verılmesıne onayak olurlar ve bu Atlas'a ozellıkle öğrencılerımızın ulaşmasını mumkun kılacak bır fıyatın gerçekleştırılmesını sağlarlar Bılmem, bu hayal aşırı lyımser mı? Not: Sayın Dr Zıya Gözler 22 Mart 1995 gunu benı telefonla arayarak MTA'da arkadaşlarıyla bır toplantı yaptığını ve Atlas'ın fıyatının 1 5 mılyon lıraya duşurulebılmesının ve oğrencılere taksıtle satışının ımkânını aradıklarını bıldırdı Sayın Genel Mudurun bu lyı nıyetlı örnek çabalanna destek verecek bır hukumet gorevlımızın ortaya çıkması en buyuk arzumuzdur * İTÜ Maden Fakültesi, Jeoloji Bölümü öğretim üyesı, Avrupa Akademisi ve Türkiye Bilimler Akademisi aslî Oyesi 1 Bu konuda bkz Gursoy, C R ve Elıbuyuk, M 1979 Yenı Turkıye Atlası Hakkında Düşünceler Ankara Unıv Dıl ve Tarıh Coğrafya Fakultesı Yayınları, No 290, 40 s 2 Bkz Şengör A M C , 1992, llk bılımsel eleştırı, ilk dunya harıtası llk kozmoloıı ılk evrım teorısı ve ılk doğabılım kıtabı Işte sıze bızım Mıletlı Anaksımander Cumhurtyet Bılım Teknik.No 258, s 1214 , 1994, Uygarlığın en buyük mımarı Miletlı memleketilmız Anaksımander Görüş, sayı 16 (Eylül 1994), s 7073 Fiyatı pahalı 42912