Katalog

T A R T I Ş M A E D İ T Ö R E M E K T U P İnsanca gelişme açısından Tiırkiye Bülenl Cülçubuk* • nsan kaynağı, bır ulkenın en onemlı I varlığıdır, zengınlığıdır Petrol yatakI ları, altın madenlerı, elmas madenlen vb bunlar ulkelerın gerçek zengınlığını tam belırleyememektedır Bugun dunyanın doğal kaynaklarına sahıp ulkelerın çoğuna bakıldığında bunların ya az gelışmış ya da gelışmekte olan ulkeler olduğu ortaya çıkmaktadır Bırçok sorunla karşı karşıya olan bu ulkelerde sorunların duğumlendığı temel nokta, ınsan kaynaklarının gelıştırılmesıne dayanıyor Çunku doğal kaynakları değerlendırecek, servete donuşturecek olan ınsandır Gunumuzde gelışmenın kılometre taşı olarak kabul edılen ınsanı gelıştırmede ona, belırlı bılgı ve becerı kazandırmanın yanı sıra değer yargılartnı ve davranış bıçımlerını değıştırme ve gelıştırme ıle sağlıklı ve uzun omur sağlama ve sosyal guvenlığı guvenceye alma temel etkendır 1990 yılından berı Bırleşmış Mılletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından her yıl "ınsanı gelişme endeksı" adı altında bır rapor yayımlanmaktadır Bu rapor ulkelerın ınsanı gelişme açısından konumları hakkında dunya kamuoyuna gelişme ve gelışmışlık kavramlarına getırdığı yenı yaklaşımlarla onemlı mesajlar vermekte ve mesajlar ulkelere yerel bolgesel ve global etkınlıklere ve yenı gelişme polıtıkalarının oluşturulmasına olanak tanımaktadır İnsanca gelişme, ınsanlara uzun ve sağlıklı bır yaşam ıle eğıtım ve ınsana yakışır bır yaşam standardı ıçın gereklı kaynaklara erışebılme fırsatını sağlayan bır sureçtır Işte bundan dolayı gunumuzun kabul goren dengelı gelişme kavramı ınsanı merkez almaktadır Bu, ınsan kaynaklarını gelıştırmeyı hedef alıp toplumsal butunleşmeyı savunurken ve çevreyı koruyup yenıden uretırken gelecek kuşaklann seçeneklerını de guvenceye almaktadır Bu model yoksuldan, kadından, çocuktan, ıstıhdamdan, eğıtımden, ozgurlukten, eşıtlıkten yana olup dunya barışına katkıda bulunabılecek bır sureç olmaktadır YÖK, üniversiteler ve atama kademık Yukseltme ve Atamalarla ılgılı Dokuz Eylul Unıversıtesı'nden 3 bılım adamının hazırladığı raporun bellı bır zaman surecınde emek verılerek ve ınce ayrıntılar bıle duşunulerek hazırlandığı anlaşılmaktadır ('). Aslında uzun zamandan berı YÖK bunyesınde unıversıtelerle ılışkı kurularak şımdıye kadar yukseltme ve atama kararları belırlenmelı ve uygulamaya geçırılmelıydı Tam tersıne profesorluk ataması ıçın bır muddet once uygulamaya koydukları krıterlerı de kaldırarak atamaları yıne unıversıtelere bıraktılar Bılındığı gıbı YÖK kurulduktan sonra bazısı polıtık, bazısı yerınde kararlarla yenı üniversiteler kuruldu Doğuda kurulan bır unıversıte ıçın bır leğen, bır ıbrık ve unıversıte tekerlemesını hâlâ anımsarım Gelişme planları lyı yapılmamış bu yenı kurulan unıversıtelerın fakulte veya yuksekokulları tamamen yonetıcılerın ılgı alanlarına yönelık gelışmeler gosterırken bazı yerlerde de sesını çok çıkaran ve dınleten kışılerın ılgı alanına yönelık olmuştur öğretım uyesı sıkıntısı çeken bu kurumlarda sonuçta "adama ıhtıyacım var, bu dalda oğretım uyesı yok, koşullarımız kotu, çalışma, araştırma bızım dallarda ancak bu kadar yapılabılır, bıze kurumumuzda ımkan venlmedı, hıç yoktan lyı gıbı" gerekçeler bazı dallarda öğretlm uye yukseltme ve atamalarda geçerlı olabılmıştır Bu durum lyl kalltede meslek adamı yetıştırmek ve kalıtelı araştırma yapmak zorunda olan unıversıtelerımızı gunumuz sorunları ıle karşı karşıya getırmıştır Çoğu yerde oğretım uyesı açığı YÖK uygulaması ıle Yrd Doç , Dr kadroları ıle gıderılmeye çalışılmış bazı unıversıtelerde sınavlar çok cıddı yapılırken, bazılarında yabancı dıl sınavını kazanamayanların kurumla ılışkılerı kesıleceğı korkusu A Gelişme endeksi Gelışmenın ınsan kaynaklarından başlaması ılkesınden hareketle, Bırleşmış Mılletler Kalkınma Programı tarafından belırlenen gelişme endeksı de ulkelerı gayrısafı ulusal hasılaya gore değıl, aşağıdakı unsurlara gore sıralamaktadır Bunlardan başlıcaları 1. Yeterlı beslenme, sağlık ve barınma ıle ılgılı olan uzun ve sağlıklı omur, 2. Yetışkın okuryazarlığı ve ortalama eğıtım suresı ıle ılgılı olan bılgı edınme, 3. Gelır ve satın alma gucu ıle ılgılı olan yeterlı bır yaşama standardı ıçın gereklı kaynaklara erışme Burada da gorulduğu gıbı amaç ınsandır Çunku bılınıyor kı toplumda kışılere mumkun olduğunca eşıt eğıtım ıle sağlık olanakları sağlanması ve gelır dağılımından daha eşıt pay almaları bu kışılerın ulkenın refahına daha fazla katkıda bulunmaları anlamına gelır Ancak bu durumda gerçek gelışmeden soz edılebılır Toplumda çok zengın yaratılabılır Ulkenın katma değerı arttırılabılır, ancak onemlı olan zengınlığın ve refahın paylaşımıdır Dunyada son yıllarda artan olaylara bakıldığı zaman bunda onemlı bır unsurun gıttıkçe şıddetlenen yoksullar ıle gelışmede ınsan unsurunun gozardı edılmesının olduğu belırmektedır Bundan dolayı da sosyal patlamalar beraberınde gelmektedır Işte Zaıre, ışte Sudan, ışte Nabıbya, ışte Somalı ve dığer bırçok ulke 1994 ınsanı gelişme rapor sonuçlarına gore Turkıye yaklaşık 170 ulke ıçınde 68 sırada yer almaktadır Burada onemlı olan ulkemızın hangı kategorıye gırdığıdır Yuksek ınsanı gelişme gosteren ulkeler kategorısıne gıren ulke sayısı 53 olup, buna gore Turkıye'nın bu kategorıye sahıp ulkeler arasına gırebılmesı ıçın 15 sıra one geçebılmesı veya %6'lık ek bır gelişme sağlaması gerekmektedır Turkıye'nın de ıçınde bulunduğu orta duzeyde ınsanı gelışmeye sahıp ulkeler arasında S Arabıstan, Gurcıstan, Kazakıstan, Malezya, Brezılya ve Bahreyn gıbı ulkelerın Turkıye'nın onunde yer alması dıkkatı çekmektedır Dıkkatı çeken bır noktada yuksek ınsanı gelişme kategorısınde Bulgarıstan, Ermenıstan, Polonya ve Ukrayna gıbı ulkelerın de bulunmasıdır Bu ulkelerı bu kategorıye dahıl eden en onemlı unsurlardan bırı olan eğıtıme bakıldığında, soz konusu ulkelerde yetışkın nufus grubunda okuryazarlık oranlarının %94'un ustunde olduğu ortaya çıkmaktadır Turkıye ıçın ıse aynı değer %81 9'dur Ne yazık kı sağlık alanında da Turkıye bu ulkelerı gerıden ızlemektedır Buradan çıkarılacak sonuç, yer aldığımız orta duzeyde ınsanı gelışmeye sahıp ulkeler kategorısınden ust duzey ınsanı gelışmeye sahıp ulkeler kategorısıne çıkabılmemız ıçın ozellıkle eğıtım, sağlık, sosyal guvenhk ve gelırın paylaşımı alanlarında bır aTı once lyıleştırmeler yapmak zorundayız Aksı takdırde bızım de ıçınde olduğumuz 16 Ortadoğu ulkesınde uygulanan geçıcı çozumlere dayanan şı kampanyalarıyla ınsan kaynaklarımızı gelıştırmeye devam ederız * Araş. Gör. Ankara Üniv. Ziraat Fak. ve emektarlık nedenı ıle formalıte sınavları yapılarak atamalar gerçekleştırılmıştır Boylece öğretım uyelığı ıçın olması gere ken nıtelıkler gozardı edılmıştır Aynı şey doçentlık sınavı ıçın geçerlı olmuş 4 aşamalı sınavlar sıstemı yerıne yayınlar ve sözlu sınav konmuş doktora veya ıhtısastan sonra başvuru ıçın 5 yıl ve unıversıtede çalışmakta olma koşulları kaldırılmıştır llk zamanlar doktora veya ıhtısas yaptığın yerde 2 yıl Yrd Doç ataması yapılmazken, bu sure beklenılmeden bıle doçentlığe başvuru yolları açılmış, yazarların bahsettıklerı çırak (Yrd Doç ), kalfa (Doç ), usta (Prof )uçlu unvan yapısı korunamamıştır. Ders sınavı doçentlık aşamasında kaldırılırken Yrd Doç aşamasında bu konuda hıçbır krıter getırılmemıştır Butun bu sorunlara çozum getıren yonetmelık taslağını kendı unıversıtelerı ıçın hazırlayan arkadaşları kutlarken bır ıkı noktaya değınmek ıstıyorum 1 Yrd Doç "aşamasından once 1 yıl öğretım gorevlısı kadrosuna atanacak bılım adamı, eğıtım fakultelerının veya kurumun açacağı" ders verme ve sınav yapma sıstemlerının öğretıleceğı kursa katılmalı veya sertıfıka almalı, ayrıca ıhtısas ve doktora tez hazırlama son dönemlerınde gozetım altında kısa konferanslar vermelı dıye duşunuyorum Zıra üniversiteler meslek eğıtımı yapan kuruluşlardır öğrencı karşısında ders anlatan kışı tecrube kazanırken bu durum oğrencının aleyhıne olabılır Bunun dışında bır yıl ızlenmesı olumludur 2 Tezler bırden fazla yayın şeklınde olabılmehdır Butunun yayınlanması gecıkırken bazı bulgular guncellığını yıtırebılır Araştırma bırkaç aşamalı ıse ayrı ayrı ya yımlanabılir Ancak bu kesınlıkle yayın sayısını çoğaltmaya yönelık olmamalı, bılımsel yonunu korumalıdır 3 Doçentlık sınav sıstemı tumuyle değışmelı, unıversıte dışı başvuru kalkmalı, ıhtıyaca gore sınava gırılmelıdır Sorun doçentlık sınavında duğumlenmektedır Zıra yardımcı doç ve prof kadroları unıversıtenın ıdeal kadroları çerçevesınde varsa ılan edılır Aslında doçentlık kadrosu da boyle olmasına karşın sınav ıçın başvuru serbest olmaktadır Boylece her yıl çok fazla doçentın ortaya çıkması daha sonra profesorluk aşamasında kadrosıkıntısı nedenı ıle sorunlar yaratmakta, çozum polıtık meclıs kararları ıle bulundu ğuk kadroda yukseltme şeklınde olmakta çoğu unıversıtede ıdeal kadrolar altust olmaktadır Şu anda bazı fakultelerde % 90 oğretım uye kadrosu profesor olan Anabılım Dalları bulunmaktadır 4 Kalıteyı korumak ıçın TUBlTAK'ın B, C yayınlar lıstesınde yer alan mecmualarda yayımlanan makalelerde, atamalarda geçerlı olabılır Ayrıca yurtıçınde de bellı kalıtelı seçılmış uluslararası hakem krıterlerını uygulayan mecmualar değerlendırılmeye alınabılır Hazırlanan rapor 9 Eylul Unıversıte Rektorluğu tarafından tum unıversıte rektorluklenne ve YÖK'e gonderılmelı tartışmaya açılmalı goruşler ıstenmemelı, objektıf krıterler belırlenmelı dıye duşunuyorum Zıra zaman geçmekte, torpıl ışlemekte, kalıte erozyona uğramakta pıramıtler tersıne donmektedır Prof. Dr. Guven Lulecı Tıbbı Bıyolojı Anabılım Dalı Başkanı 1 Macıt Toksoy Cahıt Helvacı Uner Ipakoğlu Akademık yukseltme ve atamalara aıt goruşler ve mınımum krıterler Cumhurıyet Bılım Teknık 1995, Sayı 439 440 4494