Katalog

G EN B I Ll M SAĞLIK KISA KISA G enetık çalışmaların urunu olan sebzeler, ınsan sağlığını kanserden ve kalp hastalıklarından koruyacak llk çalışmalar sonucu elde edılen, alıştlmadık derecede koyu kırmızı renge sahıp domatesler ıle yapılacak salatalar artık daha "renklı" ve daha "sağlık dolu" olabılır Londra Royal Hollovvay Kolejı'nden Peter Brambley ve çalışma arkadaşlan yaptıkları genetık çalışmalar sonucu domateslerın olağandışı yuksek mıktarlarda lıkopen ve Bkaroten ıçermesını sağladılar Antıoksıdandlar adlı kımyasal gruba aıt bu ıkı bıleşığın, hucre ıçını reaktıf radıkallerden (bağ yapmaya hazır atom kutlelerınden) temızleyerek kansere ve kalp hastalıklarına karşı koruma sağladığı bılınıyor. Hucre ıçındekı bu serbest radıkallerden mıktarı arttığında ıse sonucu Sebzeler için daha parlak bir gelecek A vitamini ve çocuk sağlığı A vitaminin çocuklarda önemi ve alınması gereken önlemler... Şükru Hatun *, Tahsin Teziç ** "Şans, hazırlıklı zıhınlerın tarafını tutar", Bır goz hekımı olan ve şımdı John Hopkıns Tıp Fakultesı Halk Sağlığı Bolumu'nde çalışan Alfred Sommer "A Vıtamını, enfeksıyon hastalıkları ve çocuk olumlerı, 2 sentlık çozum mu?" ısımlı yazısına Pasteur'un bu unlu sözüyle başlamaktadır (1) Son 20 yıldakı çalışmalarıyla tıp dunyasının dıkkatını A Vatımını eksıklığının halk sağlığı yönunden taşıdığı öneme çekmeye çalışan A Sommer, bu soz ıle karşılaştığı guçlukler ve kendısıne karşı takınılan kayıtsız tutumlar karşısındakı başarısını ıfade etmek ıstemektedır Gerçekten de şans A Sommer'ın tarafını tutmuş ve geçen yıllar ıçınde hemen herkes A Vıtamını desteğının çocuk sağlığındakı onemıne ınanmıştır (2) taminı tedavısı önermektedir (4) Gunümuzde A Vıtamını tedavısl kızamık tedavısının bır parçası halıne gelmıştır 3 Son yıllarda subklınık A Vıtamını eksıklığının yolaçtığı rıskler, kızamık dışı nedenlere bağlı alt solunum yolu enfeksiyonlarında A VÎtamını kullanımı ve HTV vırusunun geçışı ıle A Vıtamını eksıklığı ılışkısı gıbı konularda araştırmalar surmektedır Ülkemizde durum ve öneriler Ulkemızde çocuk sağlığı açısından A Vitamını durumunu ınceleyen az sayıda araştırma bulunmaktadır (5) Kurdoglu ve Gürson kronık malnustrıyonlu çocuklarda Serum A Vıtamını düzeylerını normal, buna karşın Hasanoğlu ve arkadaşlan düşuk bulmuşlardır Tanzer ve Arkadaşiarı Sıvas ve ılçelerınde yaşayan 100 malnustrısyonlu çocuğun 15'ınde A Vıtamını eksıklığıne bağlı goz bulguları saptamışlardır ve Buyukgedız ve arkadaşlan Ankara'da yaşayan ve tekrarlayan alt solunum yolu enfeksıyonu, ıshal ve/veya malnustrısyonu olan çocukların %60 7'sınde A Vıtamını duşukluğu, %3 7'sınde A Vıtamını eksıklığı saptamışlardır Bız de Amerıka'da yaşayan 1 2 yaş grubundakı sağlıklı çocukların %30'unda A Vıtamını duşukluğu, %1 3'unde A Vıtamını ekslklığı saptadık (6). Yıne bızım kızamıklı çocuklarda yaptığımız araştırma hastaların %50 sınde ağır, %40'ında ıse hafıf derecede A Vıtamını eksıkllğı olduğunu ve ağır A Vıtamını eksikliğı olan vakalarda hastalığın daha şıddetlı seyrettığını göstermıştır (7) Bu verıler bazı bölgelerın dışında klınık A Vıtamını eksıklığının ulkemız ıçın bır sorun olmadığını, buna karşın subklınık A Vıtamını eksıklğının yaygın olduğunu gostermektedır Buna gore ve şımdıye kadar yayınlanan VVHO/UNİCEF raporları doğrultusunda ulkemızde aşağıdakı onerılerın hayata geçirılmesı gereklıdır 1 Beslenme bozukluğunun yaygın olduğu bolgelerde yaşayan 1 5 yaş grubundakı çocuklara yonelık A Vıtamını desteğı programları başlatılmalıdır 2 Gerek ayaktan ızlenen gerekse hastaneye yatırılan kızamık vakalarında daha once belırtılen şekılde A Vıtamını tedavısı uygulanmahdır 3 A Vıtamını eksıklığını önlemede en lyı yol olan anne sutü ıle beslenme yaygınlaştırıImalıdır ve gen kalmış bolgelerde yaşayan annelere doğum sonrası bır defaya mahsus A Vıtamınl desteğı yapılmalıdır •Doç.Dr., "Prof.Dr., Dr. Sami Ulus Çocuk Hastanesi, Ankara KAYNAKLAR Gece körlüğü ve ağız kuruması Bu yuzyılın başında (1913) keşfedılen A Vıtamını epıtel hucre butunluğunun korunmasının yanısıra bağışıklık sıstemının duzenlı çalışmasında da rol oynayan bır vıtamındır A Vıtamını eksıklığının en onemlı sonucu gece körluğu ve kseroftalmı (goz kuruması) ıle başlayan ve körluğe kadar varan goz bulgularıdır Bu bulgular klınık (aşıkar) A Vıtamını eksıklığı olarak ısımlendırılmekte ve daha çok Endonezya, Hındıstan, Afrıka gıbı gen kalmış bolgelerde gorulmektedır Son 15 yılda bırçok araştırmacının yogun olarak ılgılendığı konu ıse A Vıtamınının antıenfektıf etkısıdır. A Vıtamının bu ozellığıne ve kızamığa bağlı olumlerı azaltıcı etkısıne 1920'lerın sonunda dıkkat çekılmış, sonra da bu konu unutulmuştur A Sommer ve arkadaşlan Endonezya'da başlattıkları çalışmalarıyla hem bu unutulan konuyu hem de A Vıtamını eksıklığı ıle çocuk olumlerı arasındakı ılışkıyı 1981'den ıtıbaren gundeme getırmışlerdır Başlıca ıkı grupta toplanan bu araştırmaların sonuçları aşağıda ozetlenmıştır (3) 1 llk grup çalışmalarla klınık A Vıtamını eksıklığı olan bölgelerdekı çocuklarda solunum yolu enfeksıyonu ve ıshal gorulme riskının ve bunlara bağlı olarak çocuk ölümlerinin arttığı bıldırılmıştır Bu çalışmalarla bırlıkte klınık A Vıtamını eksıklığı bölgelerınde yaşayan okul öncesı çağdakı çocuklara yonelık A Vıtamını desteğı programlarının çocuk ölumlerını ortalama %23 azalttığr gösterılmıştır 2 Ikıncı grup çalışmalarla kızamık seyrı sırasında beslenme bozukluğu olsun olmasın hastalarda A Vıtamını eksıklığı oluştuğu ve bu eksıklığın gerek komplıkasyonlart erekse olumlerı arttırdığı gösterılmıştır aha sonra yapılan çalışmalarda ıse, kızamıklı çocuklara yuksek doz A Vıtamını verılmesının kızamığa bağlı olumlerı %70'e varan oranda azalttığı gösterılmıştır Bu çalışmalar uzerıne VVHO/UNİCEF, kızamık mortalıte hızının %1'den fazla olduğu ve A Vıtamını eksıklığı gösteren bolgelerde tanık onan butun kızamıklı hastalara A Vıtamını verılmesını onermıştır önerılen yontem, 6 ay1 yaş arasındakı çocuklara 100 000 IU, bır yaşından buyuk çocuklara 200 000 IU A Vıtamının tek doz olarak ağızdan verılmesıdır Son yıllarda lyı beslenmış kızamıklı çocuklarda da A Vıtamını eksıklığı saptanması uzerıne Amerıkan Pedıatrı Akademısı hastaneye yatırılan veyaşı 6 ay 2 yaş arasında olan butun kızamıklı çocuklara A Vı merıkalı ğ koruyucuların, kafeste buyuyen Kalıformya kondorlarını vahşı doğaya salma mucadelesı başarısızlıkla sonuçlandı Bır kaç ay once doğaya salınan 6 kondordan bırı vahşı doğada yıy e c e ğ ı n ı Kondor'lar doğal yaşama arayacağıalışamadı na bır kampıng alanında patlamış mısır ve sosısle tıkınırken yakalandı' turıstler kondoru vıdeo kameraya çekebılmek ıçın sosısle davet etmışlerdı Ehıl ellerde yetışen kondorlar vahşı doğada korunmasız kalıyorlar Örneğın yuksek gerılım hatlarında can verebılıyorlar Uygarlığı sevdi I kansere varan mutasyonlar oluşuyor Kalp hastalıklarının oluşumunda da aynı radıkallerın, atar damarların yağ tortularıyla kaplanmasına neden olan reaksıyonları başlatmada rol aldığı duşunulmektedır Brambley domateslerı'nın renklerının oldukça koyu olmasının nedenı ıse, domatese rengını veren, mevye ve sebzelerdekı lıkopen ve Bkaroten ısımlı "karotenoyıt"' bıleşıklerın oldukça yuksek mıktarlarda bulunması Peter Brabley, bu bıleşıklerden daha fazla oluşturmaları ıçın duşuk kalıtelı meyve ve sebzelerin yapılarını değıştırebıldıklerını belırttı Brambley, ılk once domateslere phytoene synthaze ısımlı enzımı oluşturan bır gen ılave etmış Bu enzım, domateslerde daha çok karotenoyıt sentezını başlatmış Boylece fazla fazla lıkopen ve Bkaroten ıçeen domatesler elde etmeyı başarmış Ancak, Peter Brabley ve arkadaşlarının yuksek mıktarlardakı "karotenoyı"lerın beslenmedekı yararlarını kanıtlamaları gerekıyor Brabley ve ekıbı, 30 kadar değışık turdekl /carotenoy/f'lerı değerlendırmeye başladılar Ayrıca, karotenoyt uretımını arttırmak ıçın sebzelere ılave edebıleceklerı dığer gen ya da gen gruplarını araştırıyorlar Eğer domatesler uzerınde yapılan çalışma başarılı olursa, Brabley, bıber ve havuç gıbı sebze ve meyveler uzerınde de genetık duzenlemeler yapmayı umut edıyor 'Karotenoyıt Karotenoyıtler onemlı bır A vıtamını kaynagı olan Karotene benzeyen pıgmentlerdır (Pınar Akbaş) sraıllı ve Ispanyol doktorların ortaklaşa gelıştırdıklerı uyuşturucu alışkanlığına karşı yenı bır tedavi şeklı Italya'da 500 kışılık buyuk bır eroın bağımlısı guruba uygulanıyor 1988 yılından berı bu tedavıyı uygulayan Juan Jose Legarda'nın yonettığı tedavi narkoz altında yapılıyor Hastalara çeşıtlı ılaçların bır karışımı verılıyor Ilaçların bağımlının vucudunu zehırden arındırdığı belırtılıyor Narkozun da bağımlıyı acıdan kurtardığı ılerı suruluyor Bundan sonra altı ay boyunca Naltrexon tedavısı ıle beyındekı eroın bağımlılığının yaratıldığı bolge bloke edılıyor Italyan doktorlar ıse bu tedavıyı şupheyle karşılamakta Doktor Legarda ıle Israıllı meslektaşı Andre VVaısman bugune kdar 3500 bağımlıyı tedavi ettıler Bunların yuzde 70'ının bır daha uyuşturucu kullanmadığı belırtılıyor Uyuştupucu alışkanlığı ve yeni bîr tedavi g 4492 1 Sommer A Vıtamın A, ınfectıous Disease, and Chıld hood Mortalıty A 2 Solutıon? The Journal o( Infectıous Dısoases 1993 167 10037 2 Fılteau SM Tomkıns AM Vıtamın A Supplementatıon ın Developlng Countrıes Arch Dıs Chıld 1995,72 106109 3 Beaton GH, Martorella R Aronson K J et al Effectıveness of Vıtamın A Supplementatıon ın the Control of Young Chıld Morbıdıty and Mortalıty ın Developıng Countrıes Geneca ACC/SCN 1993 4 Commıttee On Infectıous Dıseases Vıtamın A Treatment of Measles Pedıatrıcs 1993, 91 10141015 5 Hatun Ş Tezlç T A Vıtamını ve Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergısı 1994, 37 167174 6 Hatun Ş Tezıç T Vıtamın A Status of Healthy Infants ın Ankara Turkey Turk J Pedıatr 1995 37 187192 7 Hatun Ş Tezıç T Kurak B Cengız BA Vıtamın A Levels of Chıldren Wıth Measles ın An kara TurkfivTıırk J Pedıatr 1995 37 193?00 Böbrek hırsızı şef doktor ındıstan'da Bangalore'de polıs hastahanede organ tıcaretı yapan bır soyguncu şebekeyı ortaya çıkardı Vıctorıa Hospıtal Nefrolojı bolumu şef doktoru ve 3 doktor hakkında soruşturma açılıdı Polısın açıklamasına gore son ıkı yıl ıçınde1000'den fazla bobrek alınarak Arap Ulkelerı ve Uzakdoğudan gelen bobrek hastası zengın muşterılere nakledıldı Bobreklerını veren yoksul Hıntlılerın bobreklerıne karşı çok az para aldıkları belırtılıyor Bazı durumlarda da onay alınmadan bobrekler alınıp satıldığı belırlendı Hındıstan'da çıkartılan yenı yasa organ I tırarotını \/a<saklı\/nr