Katalog

D A V R A N I Ş BİLİ Şempanzelerin dillerinde lehçe U Şempanzelerin dilleri arasında aksan ve lehçe farklılıkları saptandı. Şempanze aksanlan herhangi bir şekilde insan aksanlan ile karşılaştınlabilinir mi? Bu aksanlar öğrenildi mi yoksa genetik olarak programlandı mı? Aksanlar, şempanze sosyal yapısında tam olarak ne amaca hizmet ederler? raştırmacılar Doğu Afrika ormanlannın derinliklerinde bağıran primatlann seslerini kaydediyor, bazı tartışılmaya değer sonuçlar çıkarıyorlar. Doğu Afrika'da Tanganika Gölü'nün doğu kıyısı şempanze ülkesidir. Mişigan Üniversitesi nden primatolog John Mitani geçen 15 yılı maymunların sesli iletişimlerini kaydederek ve onlardan anlam çıkarmaya çalışarak geçirdi. Son günlerde erkek şempanzelerde bölgesel lehçelerin ve aksanlann variığını saptadı. Insanlarda aksan bir kişinin belli bir ülke, bölge veya sosyal sınıf İle bağlantısını gösterir, bazen bazı gruplara uymak Için telaffuzumuzu değiştiririz. Mitani'nin çalışmasında erkek şempanzelerin ağaç tepelerinden birbirlerine bağırırken benzer şeyi yapıyor olabilecekleri ileri sürülüyor. Eğer Mitani haklıysa, o zaman bu buluşlar primat ve insan dili arasındaki ilişki hakkında şaştrtıcı ve tartışılabilir soruiar gündeme getiriyor. Şempanze aksanlan herhangi bir şekilde insan aksanlan ile karşılaştırılabilir mi? Bu aksanlar öğrenildi mi yoksa genetik olarak önceden mi programlandı? Aksanlar, şempanzelerin sosyal yapısında tam olarak ne amaca hizmet ederler? Primatologlar için seslenmelerin şempanzelerin sosyal etkileşim repertuvarlarının önemli bir parçası olduğu açıktır. En sık kullanılanı derin ormanlarda bile metrelerce uzaktan duyulabilen daha çok erkeklerin yaptığı yüksek sesli bir çağn olan nefes çığlığıdır. llk başta nefes çığlığı bir grup toplama çağrısı sanıldı. Bir erkek şempanze, grubun diğer üyelerine nerede olduğunu söylemek veya onlan yeni meyve veren bir ağaç gibi bir yiyecek kaynağına çağırmak için bu seslenişi kullanabilirdi. Şimdi New York Cornell Üniversitesl'nde olan ve 1989'da Uganda'nın Kibale Ormanı'nda çalışan primatolog Adam Clark sorunun her zaman grup toplanması veya yiyecek olmadığını keşfetti. Erkekler birbirlerine henüz kimsenin ne olduğunu tam olarak anlamadığı bir şey söylüyor gibi görünüyoriardı. Mitani 1990 da altı ay ve yine 1992 yılında bir süre Tanzanya Mahale Dağları Ulusal Parkı'ndaki Kasoje Araştırma Istasyonu'nda erkeklerin nefes çığlıklannı kaydetti. Mitani aynı zamanda yakında bulunan diğer hayvanlan ve onların nefes çığlığına tepkilerini not etti. Nefes çığlığının meyve veren ağaçlar etrafında yapıldığını ve bazen etrafta hareket etme niyetini işaret ettiğini gördü. Fakat Mahale şempan A zeleri gerçekte diğerlerini yanlarına getirmek için bağırmıyorlardı. Aslında kimin ve ne zaman bağırdığını gösteren özel bir durum vardı. Yüksek statülü erkekler, daha alçak statüdekilerden daha çok nefes çığlığı atıyorlardı. Erkekler ayrıca, sık sık kendi topraklarının merkezine yakın olduklannda bağınyorlardı, böylece aslında çağnların esas olarak toprak savunması için kullanılmadığı anlaşılıyordu. Daha önemlisi erkeklerin, işitme menzilinde olan kişilere göre bağırışlarını değiştirdiklerinin gözlemlenmesidir. Erkekler, en çok ittifak ortaklan stratejık bağlantıları paylaştıklan erkekler yakında olduğu zaman bağırıyorlardı. Bu bağırışın erkekler arası bağlantılara bağlı olduğunu gösteriyor. Bu bağlar, basit arkadaşlıklardan daha ötedir. Ittifaklar erkek şempanzelerin blrbirleriyle ilişkilerinin belkemiğini oluşturur ve statülerinin belirienmesine yardım eder. Erkek bağırışlarının daha geniş örneklerinin akustik analizi, bu bağırışlann erkek şempanzeler arasında birlik için ne kadar önemli olduğunu tam olarak gösterdi. Insanların dili öğrenmelerini sağlayan Erkekler arasında ittifak Erkek şempanzeler arasındaki işbirliği, ortak bir karakter kavramını ortaya çıkany yapılarına yerleştirilmiş bir programı vardır, fakat program hangi dili öğrendiğimizi tanımlamaz, aksanımızı hiç tanımlamaz. Biz etrafımızdaki insanların konuştuğu dili öğreniriz ve öğrenme işlemi sırasında zamanla konuşma şeklimiz değişir. Insanların tersine, maymunlann doğuştan ince bir farklılık gösteren ses repertuvarlarına sahip olmaları mümkündilr. O zaman şempanzelerin aksanlan veya şiveleri, basitçe temel genetik farklan yansıtır, bazı kuşlann şarkılannda genetik olan bölgesel çeşitlilikler göstermesi gibi. Veya belki sesleri başka biyolojik özelliklerini yansıtır. ömeğin, Mahale erkekleri Gomble erkeklerinden daha büyüktür ve büyük olasılıkla daha farklı bir rezonans üreten daha büyük gırtlaklan vardır. Bu hipotez, sadece bir laboratuvarda deneysel testler ile doğrulanabileceğinden, vahşi şempanzeler için test edilemez bir durumdur. Bir erkeğin yalnızken bağınşı ve yakında bir ittifak ortağı varken bağınşı farklıdır. Ve tıpkı yeni bir bölgede yeni bir arkadaş grubuna daha iyi uymak için bölgesel bir aksan edinen bir kişi gibi, erkek şempanzeler beraber olduklarında daha benzer sesler çıkarmak için seslerini değıştiririer. Bu bir toplulukta erkeklerin niye birbirine benzer sesler çıkarmaya yöneldiklerini açıklayabilir. Erkek şempanzeler çevresinde bulunanların hepsine Şempanzeler, şebekler ve birbirden tnesaj yolluyor. Fakat tam olarak ne belirttiğini çok diğer primatlann aksine, zakimse anlamıyor. manlarının çoğunu yalnız geçi ririer ve daha sonra yemek ve sosy kinlikler için biraraya gelirler. Dişile nellikle cinsel olgunluğa ulaştıklanndi bu terkeder ve komşu gruplara taşıı Erkekler ise başlangıçtaki gruplarıyla lar ve bu yüzden, anlaşıldığı kadanylı kın akrabalan ile çevrili kalırlar. Bazı yönlerden erkek şempanzele reli olarak saldırgan bir dünyada yaş Gruplar içinde mevki için daima bir < ma vardır. Ayrıca erkekler, komşu gr nn akınları tarafından tehdit edilirie yüzden arazilerinin sınırlannı devriye mede işbirliği yapmalan gerekir. Bu sosyal yapı karşısında, nefes ğında bulunan bölgesel aksanlar be grupta üyeliği güçlendirmeye hizmet bilir, erkek şempanzeler birbirlerinin nşını duyar ve seslerini benzer hale g bilirier. Otuz yıl önce böyle şeyler düşü mezdi. 1970'lere kadar bilim ada hayvanlann insanlann aksine sadec lerindeki duygusal bir duruma yanıt o ses ürettiklerini varsayıyoriardı. Örneğin alarm çağrılannın yüksek | şe ve korkunun bir ürünü olduğu düş lüyordu. Bu, insanlar beyin kortek; bulunan beyinin daha "yüksek" m merkezleri tarafından kontrol edilil hayvanların ses bakımından beynin ilkel refleks merkezleri tarafından yö dirildiği sonucunu veriyordu. İnsan < yan primatlar ve insan konuşmasının lendirilişi arasında var olduğu anlaşıli başka büyük fark, maymun ve şebef ıletışim şekillerini mükemmelleştirmel1 yıllarca öğrenime ıhtiyaç duymayışls ömeğin yavru maymunlar dogumdan ra altı gün içinde türlerinin tüm ses r« 4088