Katalog

BİR B İ L İ M A D A M I N I N A R D I N D A N bakışı davıslnı kontrol edemıyoruz Yıne aynı şekılde mesela yer sarsıntısını tam anlayamıyoruz Bu arada şunu söyleyeyım kı muspet bılımlerın tıbba tatbıkı nıspeten çok yenı Dedığımız gıbı 500 sene çok kısa bır sure Doğadakı kanunların aksıyomlann rfadesı nasıl bır matematık lisanı isterse, canlı organizmaların kanunları da fızık ve matematiğin en gelişmiş lisanlarının tatbikiyle ancak oğrenılebılır Herhalde bunlaluğun (yürüsek de, döndürerek baksak rın genış çapta tıpta kullanılacağı gunler da) varlığını kabul eder Fakat şımdı bılıpek uzak değıldır Mesela elektrık ışınmayoruz kı matematık olarak kat'ı ve sağlam ların kuçuk bır radyo ıstasyonu gıbı gözuolan bu geometrı doğa ıçın ancak yaklaken hücre kromozomları tarafından alınşık olan bır geometrıdır Çok htzla hareket ması ve verılmesı ve butun dığer fızıksel edersek, Eucklıd mesafesı değışır ve zaışınmaların çok zayıf olmalarına rağmen mana (veya hıza) bağlı başka yenı bır canlı maddeye etkısı pek az bılınen olaylar "mesafe" tarıf edılebılır kı bu sefer o dearasındadır ğışmez Relatıvıte teorısı demek, bu yenı Doğa kanunlarının ıfadesı ıçın matemauzunluğa dayanan geometrıyı kullanmak tık metodunun en etkılı lısan olması çok demektır münakaşalara yol açt, bence bu, mateBu yenı şeklıyle bılım aşağı yukarı 500 matık ve teorık fızığın aynı nevıden bır ınsenelık bır mazisı olan bır ınsan faalıyetısan faalıyetı olduğunu gosterıyor Doğayı dır Beş yuz sene beş bın senelık bılınen anlamak ıçın basıt bır model yapıyoruz, tarıh yanında çok kısa bır sure Beş bın basıt ve kesın aksıyomlara dayasene beş mılyonluk ınsan geçmışı ıçın çok nan bır sıstem anyoruz Matemakısa bır süre Beş mılyon sene, beş mıltıkçıler bu sıstemlerden tahmın yarlık dunya tarıhı ıçın çok kısa bır sure edılebılen bırçok yenı sıstemler Fakat ınsanlığın gelışmesı, bılımın gelışkuruyorlar Insan zekâsı doğanın mesı kolektıf bır çabalamanın sonucudur bır parçası olduğu ıçın, bu mateBulunması zor, uzun duşunceler, çalışmamatık sıstemler de doğanın bır lar sonunda varılan netıceler yenı nesle parçası Fızıkçıler olaylardan ılkolayca öğretılebılır Eğer her nesıl, her ham alarak yaklaşık sıstemler kutoplum butun gelışmeyı kendı kendıne yeruyorlar Ikısı de beynın yaptığı nı baştan bulmaya kalksaydı, ınsanlığın Abstraksıyon olduğu ıçın aynı bugunku gelışme durumu yıne mumkun mertebedeler lyı matematık lyı fıolmayacaktı Bugün doğan bır çocuk beyzık gıbı doğadan kaynak alan ve nının mılyonlarca yıl suren gelışmeyle elde doğanın çalışmalarına benzeyen ettığı bılgıyı tecrubeyı oğrenecek bır kabısıstemlerı bulan matematık ve fılıyette olması bence en buyuk harıkalarzıktır Matematık sıstemler bıze en dan bırı Bu da oğretımın unıversıtelerın basıt bır ıkı aksıyomun nasıl bın hayatımızda ne temel bır yerı olduğunu bır turlu sonuçları, farklı gorülen gosterıyor Eğer ınsan beynı boyle muhteşekıllerı (yanı teoremler) ^""^"* verdıklerını gosterdığınden fızıkçının doğa kaDoğadaki kanunların ifadesi nasıl nunu araması amacıyla ne bir matematik lisanı isterse, canlı tam mutabık olayların şekadar genış değışık organizmaların kanunlart da fizik kıllerıyle kendılerını bıze gostermelerıne rağmen ve matematiğin en gelişmiş temel kanunların ne kalisanlarının tatbikiyle ancak dar az olması ve bır ıkı satırda ıfade edılmelen öğrenilebilir. ^^ bılımın dığer bır harıkası ~~^~ Bıraz duşünelım, Newton'un F= ma (kuvvet= kutle çarpı ıvme) şem bır kapasıteye sahıpse ve ondan faygıbı bır satırlık denklemı planetlerın haredalanamıyorsa hayatını, potansıyelını tam ketlerınden, hıdrodınamık olaylara, sesten kullanamamış demektır ışına, molekullerın çarpışmasından galaxıOlayları anlamak, onları kontrol etmeye lerın çarpışmasına kadar hemen butun hayol açar Anlayamadığımız hadıselerın kulreket ve değışımlerı ıçıne alıyor Elektrık lanılmasına muhayyılemız yetmiyor Işığın ve manyetık olaylar daha yenı, aşağı yukaatomların değışme hallerınden doğduğurı 150 sene evvel Faraday ve Maxwell tanu oğrendıkten sonra sunı ışık yapıldı, "larafından tam derınden ıncelendı Maxser" yapıldı Ve bu ışığı kullanarak başka well'ın ıkı satırlık ıkı denklemı elektrondan yenı olayları anlamaya çalıştık Mesela çeışığa Xışınlarından radyo dalgalarına kakırdek fızığını tam anlayamadığımız ıçın dar, yanı 10 cm'den 10 cm (radarla nukleer enerjıyı tam kontrol etmeyı başaramadık Nukleer enerjı otuz sene evvelınaya tertıbat) arasında 10 mertebelık bır de beklenılen buyuk yemışlerını, harcanan uzunluk ıçınde tatbık edılebılıyor ve doğru mılyarlarca para ve emeğe rağmen, vereEmınım kı bu denklemler yukarıda bahsetmedı tığım gıbı bıyolojı ve mıkrobıyolojıde ılerde Bılım, "hata ve tecrübe" (Trlaland error) onemlı bır yer alacaklardır Sonra bana sevıyesınde kalırsa buyuk sonuçlar elde oyle gelıyor kı bugunku durumda belkı bıletmenın ımkânı az Bence şımdıkı durumdığımız fızığın tumunu bu ıkı sısteme (yanı da tehlıkelı olan çekırdek enerjısını hızla Nevvton ve Maxwell), daha kesıtle, bunlakullanmak yenne, çekırdek fızığını daha lyı rın kuantum teorısı şekıllerıne, dayanarak anlamak çok daha dumludur Aynı sekılve bır ıkı temel parçacığı ıhtıva eden bır de ınsan vücudunun çalışmasını tam anlamadde modelınden başlayarak anlamak yamadığımızdan hastalığın gelışını ve te mümkün Bu temel kanunlarda fizikçıler hem doğanın muhteşem sımetnsını, hem de olayların dınamık gelışmesını, yanı uzayda ve zamanda hareketını, görurler Fızıkçı olmayanların bıle bu kadar ekonomık bır şekılde doğanın tasvırı karşısında hayranlık duymayacaklarını zannetmıyorum Galıleı ve Keppler'den ben fızıkı gelışme daıma bu ıkı temel gorüş arasında, yanı sımetrı ve dınamık arasında, gıdıp geldı Ikısınde de buyük bır güzellık goruyoruz Tabıat bıze planını bazen buyük bır sımetrı güzellığıyle gosterıyor Bu sımetn zamanı da ıhtıva eder, geçmışle geleceğı bırbırıne bağlayan sımetn Bazen de olayları bırbırinı karşılıklı, 3ureklı etkılerle dınamık olarak değıştıren parçacıklara atfedıyoruz Sonra da bu ıkı goruşu bırleştırıp bır dunya sıstemı bulmaya çalışıyoruz Temel Bılımler ınsanın onü açık süreklı bır araştırma yoludur Temel Bılımlerde doktrınlere yer yoktur Araştırma, bılınmeyen ufuklara dıkkatlıce gıtmektır fakat lyı ruatlannı öğrenmekte (bilımden teknolojiye, teknolojiden tekrar bılıme, vesaıre), ıklncısı de ınsanın maddı yaşatma güçluklerını ortadan kaldırarak enerjısının fikrı problemlere yoneltılmesıne yardım etmekte Aç, yorgun, hasta ınsan ne bıllm yapar, ne de şıir yazabılır Yoksa teknolojı, bazen oyle gorunmesıne rağmen, kendı başına bır amaç olamaz Aynı şekılde zannetmıyorum kı zengın olmak, mal sahıbı olmak, maddı refaha kavuşmak kendı başına tatmın edıcı bır amaç olsun Fakat bılımlerın geiışmesı ıçın, bılhassa bugün, muayyen bır ekonomık zengınlığın olması lazımdı Bılımlerın gelışmesının ıkınci şartı da bılım adamlarının desteklenmesı, onların birbırlerını desteklemesı, fikır değışmelerı yapılması, bılımsel düşüncelerın yayılması, bu düşuncetere ortamda büyük önem venlmesıdır llmı bır ortamda muhakkak kı teknolojı kendı kendınden gelışır Turkıye gıbı gelışen ülkelerın geleceğını tartıştığımız bu devrede üzerınde en önemlı duracağımız bır noktanın teknolojı yanında Temel Bılımlerın de en uç zırvelerıne kadar en fazla gücümüzle desteklenmesı olduğuna Inanıyorum Yalnız dışarıdan teknolojı alan ülkeler, daıma gerı kalırlar ve daıma teknolojıyı almak zorundadırlar 1969'da Ankara Unıversıtesı'nde yaptığım "50 Bın Bılım Adamı Içın Hamle" başlığındakı bır konuşmamda, ancak boylesı bır hamlenın bızı yenı bır gelışme yoluna goturebıleceğı tezını tutmuştum Her ortam kendı şartlarına gore Exponensıyal eğrı üzerınde tekamul ederler Buna gore eğer sureksız bır hamle gıbı, bır değışıklık olmasa mesele batının gelışmesının bıze olan oranı da zamanla exponantıyel olarak artar Ancak yenı bılım yenı teknolojı getırırse, muayyen sahalarda bız de öncü olabılırız Bu sayı o zaman bırçoklarına çok gelmıştır ama şımdı, on üç sene sonra bana bu sayı da az gelıyor Son olarak bır soruyu daha ortaya atacağım Sekız ıle on ıkıncı asırda bılımde Ortadoğu alemının oncu olmasına rağmen ve Osmanlı Imparatorluğu gıbı heybetlı ve zengın bır ortamda yaşanmasına rağmen neden son beş yuz yılın bılımsel gelışmelennden harıç ve habersız kaldık? Nıtekım butun Osmanlı devrınde bılıme katkısı olan kışılerın sayısı ya pek az, ya da hıç yok Bana oyle gelıyor kı bunun başlıca sebebı dının yanlış anlaşılması olabılır Yaratıcı her olayı tayın eder dıyoruz Bunu doğa kanunları da boyle soyluyor Fakat zannetmıyorum kı dın 'Sen soru sorma, teferruatları oğrenme, olayların esasını oğrenıp yaratıcıya hayran kalma' den9in Dedığımız gıbı teferruata onem verılen yerlerde ılım gelıştı Hukumdarların destekledığı, âlımlerın toplandığı merkezlerde bılım gelıştı Osmanlı ıdarecılerı Fatıh zamanında başlayan Ronesans'la olan ılgıyı takıp ettırıp bılımı bızde de gelıştırebılırlerdı Çunku Ronesanstan evvel Batı Doğu dan daha batıl bır karanlık ıçındeydı Ve Doğu dakıler de matematiğin, fızığın, tıbbın, astronomının, kımyanın ıncelıklerını anlayacak kabılıyette ıdıler Temel Bılımler etrafında bırçok problemlere temas ettım Umanmkı bu duşunceler bu konuların daha fazla tartışılmasına ve tepkısıne yardım etsın. bır yol bulup da bır vadıden bırdenbıre bır dağ tepesıne çıkarsak, bırdenbıre ufkumuz yuzlerce kılometre genışler Işte boyle basıt ama etkılı yollar bulmak teorık bılımlerın amacıdır Fızığın tecrubesı gosterıyor kı hakıkat bır kere bulunursa basıttır, guzeldır, geneldır Buraya kadar olan münakaşalarımız, umut ederım, gosterdı kı Temel Bılımlerle doğayı oğrenmemız her şeyden once bır kultur meselesıdır In3anın en derın sorularına cevap vermeye çalışır Içten gelen merakımızı çozer, yenı meraklar yaratır Evrende yerımızı tayın eder Doğanın harıkalarına hayran kalırız Bızı kendımızı bılmeye doğru goturur Yunus Emre altı yüz sene evvel soylemış "kendını bıl, kendını" Ikıncı olarak bılımler meydana getırdıklerı teknolojı ıle hayatımızı tamamen değıştırdıler Teknolojı bence yalnız ıkı yönden, ıkı şartla temel onem taşır Bırı teknolojık gelışmeler kullanarak, onun yarattığı alet ve metotlarla doğanın daha ınce tefer