Katalog

KISA KISA PSİKİYATRİ VESANAT Fosil soyucuları B Manik depresyon ve yaratıcılık Ünlü besteci Robert Schumann manik depresifti. Yaratıcılığı normal insanlardan 20 kat daha geliştiğinden kısacık ömrüne bir sürü eşsiz beste sığdırdı. M. Emin Ceylan* M.ö. 4. yüzyılda Aristo, filozofların ve şairlerin niçin rrielankolik olduklarını sorar. Bu tür sorular ilkçağdan günümuze pek çok defa sorulagelmiştir. Sanatçılar, bilim adamları ve dâhilerin hep deliliğe yakın özellikler gösterdiği konusu tartışılmıştır. Bugün için pek çok psikiyatrist ve genetikçinin ortak kanısı, artistik ve bilimsel yaratıcılığın hiç de azımsanmayacak ölçüde majör depresyon ya da manik depresyon ile beraber olduğu şeklindedir. 0zellikle manik depresyon inişli çıkışlı gidişiyle ve arada uzun iyilik dönemleriyle, insana kendisi üzerinde gözlemler yapma olanağı tanıyan, kendi içinde derin yolculuklarla kendi izlerini bulduran çok Özel bir ruhsal durumdur. Nitekim Virginia WoW'tan, Robert Schumann'a kadar pek çok ünlünün manik depresif bir hastalığı olduğu bllinir. Bazı araştırmaların sonuçlarına göre manik depresif hastalık ve majör depresyon sanatçıların arasında normal popülasyona göre 20 kat daha fazladır. Manik depresif hastalık, şairlerde % 13, sinema ve tiyatro oyuncularında % 17 oranında görülmektedir. Aslında ne depresif ne de manik dönemler yaratıcıhk için uygun dönemlerdir. Çünkü kişi, depresif dönemde kendisinde çalışmak için yeterli enerji bulamazken, manik dönemde enerji yeterli olmakla beraber, daldan dala atlamak nedeniyle tek bir işte sebat gösteremez. Bu dönemler, kişinin yalnızca olağandan farklı duyum ve sezgiler elde etmek için uygun zamanlardır. Bu hastalıkta manik ve depresif dönemlerin arasında normal dönemler uzanır. İşte bu dönemlerde kişi manik ya da depresif dönemlerde elde ettiği duygu ve sezgileri uzun uzadıya çalışarak işleme fırsatım bulur. Manik depresif hastalıkta yaratıcılığın bu kadar yüksek olması, ister istemez bu hastalara karşı, klasik psikiyatrik yaklaşımdan daha fazla yaklaşımların gündeme gelmesine neden olmuştur. Bazı araştırıcılara göre manik depresif yaşam, bir hastalık değil, normal yaşamın bir "uç" durumudur. "Niye böyledir" sorusuna verilecek ilk cevap.şu olabllir: Bir kere manik depresyona duyarlılık bir genetik özellik gösterir. Fakat bu öylesine bir genetik özelliktir ki ne Mendel yazalarına uyar, ne de mutasyonlar sonucu oluşması beklenen sporadik olgular toplum içinde beklenen oranlardadır. Manik depresif fenotip olguların, genetikçilerin verdiği oranlara uymaması fenokopi (kalrtsal bir hastalıkta, genotip uymadığı halde, çevresel faktörierin etkisiyle ortaya çıkan benzer fenotipler) nedeniyle değildir. Yalnızca genotipik olarak manik depresif şeklinde belirlenmiş kişilerin bazılarının çevresel koşullarla örtüşmediği için, "hasta"lanmadan toplum içinde kalabilmeleriyle ilgilidir. rezilyalı paleontologlar değerli fosillerin yeraltı çeteleri tarafından yağmalanmasından şikâyetçi. Yoksulluğun zorlayıcı koşulları altında köylüler toprağı kazıp buldukları fosilleri yok pahasına yabancı tüccarlara satıyor. Bu alışverişin ülkedeki son kerte önemli fosil yataklarının yok olmasına yol açtığı belirtiliyor. Bu yağmadan nasibini en çok alan bölge ise, 80 milyon yıllık fosil yataklarının bulunduğu, ülkenin kuzeydoğusundaki Chapada de Ararlpe yöresi. Buradaki, çoğunluğu balık olan fosillerin hemen hemen hiç bozulmamış oldukları belirtiliyor. Kimi fosil hayvanlar ise henüz hiç incelenmemiş. Araştırmacı Virginia Abuhid, Brezilya'daki fosil alanlarının çoğunun ülkenin yoksul kesimlerinde toplanmış olduğunu, burada yaşayanlann aç susuz olduklarını, bu nedenle fosilleri satmak yoluna gittiklerini belirtiyor. Fosilleri satın alan yabancılar ile ilgili ise elde çok az bilgi bulunuyor. Fosiller Madrid, Paris, Tokyo ve başka büyük kentlerde satılıyor. Doğal olarak müze ve enstitüler genellikle bunların kaynağını bilmeden satın alıyor. Abuhid, Brezilya fosillerinin New York'ta, bizim paramızla yaklaşık 25 milyona alıcı bulduğunu, Rio'dakl hediyelik eşya mağazalannda da satıldığını belirtiyor. ülkenin çok geniş bir alana yayılmış olması ve yasaların yetersiz olması yüzünden fosil alım satımını denetlemek çok güç. New Scientist Mart 94. Çevlri: R.U. Manik depresif hastalığın büyük oranda kalıtsal özellikler gösterdiği iddia edilmektedir. Halbuki bu hastaların blıinci dereceden akrabalarındaki hastalık oranı Manik depresif hastalığı kalıtsal mı? ler remisyonda kalabilmektedirler. Bu durum lityumun başarısına olduğu kadar, "hastalığın" doğasına da bağlı olmalıdır. Bütün bunlara bakarak bazı araştırıcıların manik depresif hastalığı, normal sınırların içinde bir özel durum olarak görme eğilimleri artmaktadır. Bu "hasta"ların "normal" kabul edilen bazı arkarabalarının ileri derecede yaratıcı kişiler olduğu, bu yaratcılıkları ve yarattıklarının içinde kendi ekstremlerini oynadıkları, toplumunda bu ekstrem noktalardaki gezinmeleri, kişinin özelliği nedeniyle hoşgörüp desteklediği, dolayısıyla kişinin manik depresif genotipi taşısa bile, (uçkun yaşamın sürdürulmesi nedeniyle) fenotipi ortaya çıkarmadığı ifade edilmektedir. Nitekim manik depresif tanısı konulmuş pek çok sanatçının, (yaratabilmeleri nedeniyle) hastalığın diğer hastalara göre daha seyrek tekrarlandığını görüyoruz. örneğin manik depresif olduğu kesin olan Schumann'ın hayatında bile topu topu iki hipomanik, iki de depresif atak vardır. Pek çok sanatçının, bir yaratma süreci içinde, birçok depresif (en azından mikro depresif) ve hipomanik atağı "erittikleri" ve hatta böyle bir süreç İçin "kullandıkları" söylenebilir. Şizofreniye yeni ilaç Şizofreninin en bellrgin ve Inatçı göstergelerinden biri olan duygusal kayıtsızlık ve çevreye ilgisizlik bugüne dek ilaçla tedavi edilemiyordu. Ancak son araştırmalar çok bilinen bir amino asit türü olan "glisin"nin büyük dozlarda uygulanmasıyla bu olumsuz belirtilerin bir dereceye kadar önüne geçildiğini ortaya koyuyor. Amerikan Psikiyatri Dergisi'nde konuya ilişkin yayınlanan bir yazıda bu olumsuz belirtilerin, hastalığın daha göze batan göstergeleri olan hayal görme ve kuruntudan daha zor tedavi edildiğini belirtiliyor. Glisinin kayda değer bir yan etkisinin olmaması, diğer ilaçlara üstünlük sağlıyor. llacın geliştirilerek yaygınlık kazanmasıyla gelecekte, şizofreni tedavisinde bugünkü ilaçlann yerini alacağına kesin gözüyle bakılıyor. Araştırmacılar sentetik glisinin doğal glisinden daha etkin olduğunu görerek, çalışmalarını yapay glisin üretlmine kaydırmaya başladı. Freud, sağlıklı bir kişi için şu tarifi yapmıştı: "Sevebilmek ve çalışabilmek, bu ikisine sahip kişi." Eğer tanım buysa manik depresif kişi, yaratma sürecine hizmet eden çalışma ko. nusunda, bu tanımın bir bölümünü yerine getirebiliRobert Schumann'ın 46 yıllık kısa ömrüne sığan yuzyor demektir. Yani sağlıklı kişi tanımına bir ölçüde de lerce besteslnln daha çok hlpomanlk ataklann hemen aonrasındakl tyilik dönemlerine ve hlpomanlk atakla olsa uyuyor demektir. Bütün bunların yanında nn son devrelerine denk düftüğu bellıiendl. bir grup hastanın da her türlü tedaviye rağmen bir % 10'lar civannda dolaşmaktadır. O haltürlü iyileşme göstermediği, birbirinin pede çok büyük oranda genetik olduğu idşine eklenen ataklar ile hızla toplumsal udia edilen bir "hastalıgın" yine çok büyük yumunu bir daha düzelmeyecek biçimde oranda (% 40'lar civannda) genetik dışı kaybettiği, sesi kısılana kadar konuştuğu, faktörier ile ortadan kaldırılması söz koayakları patlayıncaya kadar yürüdüğü, nusudur kl, bunun gerçekleşmesi güçlü günlerce, haftalarca uyumadıgi ve tam bir olasıhk değildir. bir bedensel bitkinlik içinde kaldığı görüIkincl olarak manik depresif hastalık lür. hiçbir şekilde tedavi edilmese bile kendlBu kişilerden değil yaratıcıhk, en küni sınırtayan bir durumdur. Uzun yıllar çük günlük aktivitelerin yerine getirilmesihastalığı çekmiş kişilerin bile, toplum dıni bile beklemek yanlış olur. Belki ileride şına düşmeden, yanı herhangi bir yıkım bir dönemde psikiyatrik nozoloji bu iki göstermeden yaşamlannı sürdürdükleri grup hastayı birbirinden ayırmak için çagörülmüştür. ba gösterecektir. ^. Üçüncü olarak bu kişiler, başka hiçbir psikiyatrik bozuklukta rastlanmadık ölçü*Doç. Dr. Bakırköy Ruh ve Sinir lerde tek bir ilaçla (lityum) çok uzun süreHastalıklan Hastanesi Sağlıklı insan kimdir? 3912