Katalog

ORMAN VE METEOROLOJİ Orman yangınları ve meteoroloji eksikliği Bütün dünyada ormanları yangından korumada, meteoroloji mühendisleri de vardır. Ancak bizim Orman Bakanlığı, henüz orman yangınları ile hava koşulları arasındaki ilişkiyi keşfedemeyen ve meteoroloji mühendisi çalıştırmayan tek kurum olsa gerek. Mikdat Kadıoğlu ıtkı, ıklim ve artan nüfusun ıhtıyaçlaI rının bıleşımı ortaya, önlenmesı oldukça zor olan orman yangınlarını çıkarmaktadır Tablo 1'de Orman Genel Mudurluğu'nun verılerıne göre 19751992 yılları arasında ulkemızde çıkan orman yangınlarının adet ve yanan orman alanı miktarlan gosterılmektedır Bu verılere gore ulkemızde gorulen yılda ortalama 1327 adet orman yangını, 13 895 hektarlık ormanımızın her yıl yok olmasında sebep olmaktadır Tablo 1. Ulkomizdekı 19751992 yillan arasında çıkan prman yangınlarının adet ve yanan orman olanları Yıllar 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 Yıllık Ortalamalar: Adet 811 702 1615 1122 1300 1092 982 950 968 1433 1793 1526 1310 1372 1633 1725 1448 2110 1327 Yanan Saha (Ha.) 17515 0 171 43 076 13 235 34.132 10.248 5 470 4 018 3 556 7 358 26 006 11 037 10 746 18.210 12.610 13 000 7 590 12 312 13.896 loji Servısı, ABD Ulusal Orman Servısı'nın talebı uzenne orman yangınlarına yönelik özel meteoroloji gözlem istasyonları kurmaya başladı 1967 yılına kadar yerel orman yangınları ıçın hava tahmınleri yapanlar ve ıtfaıye bınmlerı, sureklı semıner ve sempozyumlar duzenledıler 1967 yılından ıtıbaren bu konferanslar uluslararası nıtelığe burundu Toplantılarda yangın ve orman meteorolojisi konusunda uzmanlar orman yangınlarını önceden tahmın etmek ve orman yangınlarının gıdışı ve davranışını belırlemek ıçın gelıştırılen en son teknolojı ve yontemlerı tartışmaktadırlar (Bay, 1987) dılmesı, yangın söndurme çalışmalarını yonlendırmek ıçın hayatı önem taşır llen ulkelerde, meteorolojık şartların yangınlar ıle olan ılışkılenne dayanılarak olası yangın tehlıkelerını belırleyen ındeksler de gelıştırılmıştır ömeğın 1. Canadıan Forest Pıre Weather lndex (FWI) 2. US, Natıonal Fire Danger Rating System 3 The Cumulatıve Daıly Severıty Rating 4 Extreme Fıre Potentıal lndex Turkıye'de orman yangın potansıyelını belırleyen herhangı bır ındeksin kullanıldığı veya ulkemız şartlanna uygun boyle bır bılımsel ındeksin gelıştınldığı, bılgılerımız dahılınde değıldır 1980 yılında, İTU Meteoroloji Bolumu öğretım gorevlısı ve uyelerının Orman Bakanlığı nezdındekı bu tur bır bilımsel çalışmaya destek bulma gınşımleri de netıcesız kalmıştır Orman yangınlarını tahmın etmek için meteoroloji lıteraturunde yer alan ve uygulamada kullanımda olan bellı başlı yöntemler şunlardır ve modellerıdır Yangınlar ve meteorolojık şartlar arasında belırienen ılışkılerın btlgısayarda modellenmesı ve bılgısayara öğretılmesı esasına dayanırlar Uygulamada bu programlar, bılgısayar kullanıcısına orman yangınlarına yonelık aktuel şartlar hakkında bazı sorular sorar Sorulara verılen cevaplara karşılık programlar, orman yangını olması ıhtımalı konusunda bır sonuca vanr (örneğın, Bradshavv, L S , ve W C Fıscher, 1981) Yukarıda kısaca değınıldığı şekılde ılerı ulkelerde olduğu gıbı, bızde de Devlet Meteoroloji Işlerı Genel Mudurluğumuzden ve dış kaynaklardan alınan meteorolojık bılgılerın orman yangınlarına yönelik duzenlenıp yorumlanması gerekır Turkıye'de de normal hava tahmın rapoıiarı ıle bırlıkte, Orman Yangını Bültenleri de ulusal ve yerel basında venlmelıdır Veya DMl'nın verılerını yerel şartlara gore yorumlayabılecek ve gerektığınde de orman yangınları ıçın yetkılılen ve halkı uyarabılecek meteoroloji muhendıslerıne, yıne ılerı ulkelerde olduğu gıbı, TV'lerde hava durumu programlarını yapmalanna ımkân venlmelıdır Meteoroloji, oldukça gelışmış ve kompleks bır bılım dalıdır Bu nedenle uygulamaları uzmanlık gerektırır Belkı de dunyada, Orman Bakanlığı ve Orman Genel Mudurluğu'nde bir tane dahl meteoroloji mühendisi ıstihdam edememiş tek ülke Turkıye'dır Benzer şekılde, Turkıye'nın tek meteoroloji muhendıslığı bolumu olan İTU Meteoroloji Muhendıslığı Bolumu ıle Orman Genel Muduıiüğu ve ıtfaıye arasında hıçbır ılışkının buiunmaması da Turkıye'nın uzucu bır gerçeğıdır Şu anda dunyada bırçok meteoroloji ve orman teşkılatı dunyanın değışen ıklımının (atmosferın sera etkısı ve kuresel ısınmanın) ormanları nasıl etkıleyeceğı konusunda da yoğun çalışmalar yapmaktadır Orman teşkılatımızın da Turkıye'de yurutulmeye çalışılan Ulusal Iklım Programını aktıf bır bıçımde desteklemesı ve unıversıte ıle bu konuda da yakın ışbırlığıne gırmesı gerekır Kaynaklar B a y R R 1987 VVefcomıng Address Mınth Conference on Fıre and Forest Meteorology April 21 24 1987 San Dıego Calıfornıa Amerıcan Meteorologıcal Socıety Bradshavv L S , and W C Flscher, 1981 A com puter system for scheduling flre use Part 1 The system USADA For Serv Ge Tech Rep INT 91 63 P Işık, E 1993 Orman Yangınlannda Meteorolojik Etkenler Usana Tezı İTU Meteorolojı Muhendlsligl Bölümu Lathman D J 1987 Anolog Method of Forecas tıng, Nınth Conference on Fıre and Forest Meteoro logy Aprıl 21 24 1987 San Dlego Calıfornıa Amen can Meteorologıcal Socıety Özel Çevre Koruma 1994 Yangın Var! s 62 53 S 6 Hazıran 1994 Schroeder MJ M Glovlnsky V F Hendrıcks and others 1964 Synoptlc weather types assoclated wlth critıcal fıre vveather USDA Forest servıce Paslfıc So uthwest Forest and Range Experlment Statıon BerKly Callfornıa 492 pp Street B B and E C Bırch 1986 Synoptıc fıre clı matology of the Lake Athabasca Greal Slave lake A rea 1977 1982 Cllmatologlcal Bulletln 20 (1) pp 3 18 Yıldız 1982 Orman Yangınları Uzerınde Sıcaklık ve Nemln Etkısl üsans Tezı, İTU meteoroloıı Mühen dlsllgl Bölümü 1. Sinoptik Yangın Klimatolojisi: Orman yangınları ve sinoptik hava paternlerı arasındaki ılişkıyı ınceler Bellı başlı orman yangınlarının gorulduğu zamanlarda etkılı olan sinoptik hava şartlarını, yer kartı ve yukarı hava harıtalanndakı paternlerden tespıt edıp orman yangınları ıçın tahmın yapılır Bu konudakı çalışmalar ABD ve Kanada'da devam etmektedır (örneğın, Schroeder ve arkadaşlan, 1964, Street, R B ve E C Bırch.1986) Orman yangınları dunyanın bırçok yerınde de buyuk ekonomık ve doğal kaynak kayıplarına yol açmaktadır Bılımı gunluk yaşamda etkın olarak kullanan ılerı ulkelerde bu problemle de ılgılı dısıplınler arası bılımsel çözumler gelıştırebılmek ıçın çalışmalar yapıtmaktadır örneğın, Amerıka Bırleşık Devletlen'nde 1967 yılından berı "Yangın ve Orman Meteorolojisi" Konferansları duzenlenmektedır 1920 yılından berı ABD'de Ulusal Orman ve Meteoroloji servtslerı, hava şartları ve orman yangınları arasındaki yakın ılışkıyı gorerek ortak çalışıyor Bu yıldan ıtıbaren ABD Ulusal Meteoro Ulkemızde meteoroloji mühendıslerı, orman muhendıslerı ve ıtfaıye görevlılerı ıle bırlıkte dığer dısıplınlerden uzmanlar henuz bır araya gelıp bu konuyu bılımsel sempozyumlarda tartışamamıştır Halbukı, İTU Meteoroloji Muhendıslığı Bolumu'nde her yıl duzenlenen ulusal veya uluslararası bır sempozyumun veya konferansın bırı, Orman Bakanlığı ve Orman Genel Mudurluğu'nün desteklerl ıle, "orman yangınları meteorolo)isı" konusuna ayrılabılırdı özel Çevre Koruma (1994) dergısıne gore ıstatıstıkler, Turkıye'dekı orman yangınlarının ana nedenlerını yıldırım duşmesı ve ınsan faktöru olarak karşımıza çıkarmaktadır Ulkemız ormanlarında çıkan yangınların % 99'u ınsanlardan kaynaklanıyor Bu yangınların % 24'unun ıhmal ve dıkkatsızlikten, % 27'sının tarla açma gıbı kasıtlı sebeplerden çıktığını gösterıyor Yangınların % VI yıldınm sebebıyle çıkıyor ABD ve Kanada'da ıse orman yangınlarının % 30'unun ana nedenı bu ulkelerde meydana gelen yıldırımlardır Turkıye'de de yıldırım dedektörlerı kullanılsa, orman yangınlarında yıldırımların gerçek yuzdesı daha doğru bır şekılde tespıt edılebılırdi Bununla bırlıkte, Turkıye'de orman yangınlarının buyuk bır bolumune her ne kadar ınsanlar bılerek veya bılmeyerek neden oluyorsa da, bu yangınlann gelışerek yayılmasını da yıne buyuk ölçude meteorolojık şartlar kontrol etmektedır Hava sıcaklığı, ruzgâr hızı, yağış ve özellıkle bağıl nemln yangınların gelışımı ve davranışını belırledığı çok eskıden berı bılınmektedır (örneğın, Işık, 1993, Yıldız, 1982) Yangın esnasında ruzgânn yönu ve şıddetındekı anlık, değışımlerın meteorologlar tarafından tespıt e Türkiye nerede? 2. Analoji Bu yöntem, 10 günden daha uzun bır sure ıçın hava tahmını yaparak orman yangınlarına neden olan meteorolojık şartların oluşacağı yerîen çok önceden tespıt etmeyı amaçlar Analog hava tahmınının arkasında yatan fıkır, geçmıştekı hava şartlarını gelecektekı hava şartlarını tahmın edebılmek ıçın kullanmaktır 3. Nümerik ve Istatistiksel Yöntemler Numerık hava tahmin modellerı, 13 gunluk yerel meteorolojık şartları özellıkle orman yangınları ıçın tespıt etmeye çalışır Istatistiksel tahmın modellerı bır nokta ıçın kurulabılecegı gıbı, bır bölge ıçın de genel bır model şeklınde de oluşturulabılır Bu yöntemler meteoroloji lıteraturunde ayrıntılı bır şekılde yer almaktadır 4. Aletsel Teknikler Yuksek teknolojı gerektıren bu yöntemler, genelde bılınen uydu gozlemlerı ıle bırlıkte yıldırım dedektörlerıne dayanır Yıldırım dedektörlerı bellı bır bolgeye yıldırım duştuğunu bılgısayar ekranında göstererek ormana yıldınm duşup duşmedığını ve duştu ıse nerede yangın tehlıkesı oluşturabıleceğını açıkça ortaya koyar ABD Ulusal Hava Servısı'nde bunlar uzun suredır kullanılmaktadır 5. Uzman Slstemler (Yapay Zekâ). Bunlar daha çok bılgısayar programları 39112