Katalog

ÇE VRE YAŞAM temizleniyor mu? Yeni bir araştırma atmosferin kirliliği temizleme yeteneğinde bir canlanma olduğunu gösteriyor. Dünya "havası ı" Bu küçiik 'yağ tulumları'm ne yapacağız? Çocuklanmız TV, bilgisayar aptallan... Fiziksel aktiviteden kaçınıyorlar.. Bu durum onları nasıl etkiliyor? Çocukları daha aktif olmaları yolunda ikna etmenin yollan araştırılıyor. D Geçen uç yıl boyunca, atmosferin temızlığının anahtar göstergelerınden bırı olan karbon monoksit yoğunlaşması önemlı ölçude azaldı Bu durum, geçen otuz yıl boyunca gaz duzeyındekı yukselme eğılımıne karşı, dıkkatı çeken bir farklılığı ıfade edıyor Colorado Unıversıtesı(nden Poul Novelli "Bırdenbıre atmosferde bırçok değışme başladı Henuz hıç kımse bu konuda bırleştırıcı bir teorıye sahıp değıl, ama karbon monoksit sevıyesı duştu, aynı zamanda metan oksıtın sevıyelen de duştu Karbon dıoksıt bıle 1992'de dengelıydı" dıyor (Scıence,2631587) 1980'lenn sonlarında tamamlanan çalışmalar karbon monoksıtın kuresel yoğunluğunun en az otuz yıldır yılda yuzde 1 2 arasında yukseldığını gösterıyordu Bazı araştırmacılar, sanayı öncesı zamanlara kıyasla, atmosferdekı gaz mıktarının 2 katına çıkmış olabıleceğı tahmınınde bulunmuşlardı Ama ABO Ulusal Okyanus ve Atmosfer Idaresı'nden Novelli ve meslektaşları eğılımın şımdı terslne döndüğunu söyluyorlar 1991 'den berı karbon monoksit oranı yılda yuzde 67 arasında duşmuş Novelli, üç yılın uzun surelı bir eğılımı saptamak ıçın çok kısa bir zaman olduğunu kabul edıyor Novelli "Karbonmonoksıttekı bu dramatık azalmanın devamından şuphe edıyorum Ama aşağıya doğru bir eğılımın başlarında olabılırız Karbon monoksıtın taşıtlardan yayılma ve tropık orman yanmaları gıbı ınsan yapısı kaynaklarında gerçek bir azalmanın olduğuna ınanmak ıçın bir çok sebep var Bu durum devam edebılır" dıyor Karbon monoksit uzenne yenı verıler şehır alanlarından uzakta bulunan 27 gözlem ıstasyonundan gelıyor Bu verıler hem kuzey hem guney yarıkurede, butun enlemlerde ve butun mevsımler boyunca benzer azalmayı gösteriyor Karbon monoksıtın atmosferık kımyadakı merkezı rolu nedenıyle, hem gaz kaynaklarını hem de çukurlannı ılgılendıren bu anı duşmenın bırçok olası açıklaması vardır örneğın Avrupa ve Kuzey Amerıka'da taşıtlar uzerındekı kontroller, katalıtık çevırıcıler kullanımında azalma saptandı Tropık alanlarda özellıkle Amazon Havzasında çıftçıler tarafından yakılan bıyolojık maddede de azalmalar oldu Novelli ınsan etkılerının yanısıra, Hazıran 1991'dekı Pınatubo Dağı'nın puskurmesının stratosferık ozon sevıyelerınde yenı bir azalmanın sorumlusu olabıleceğını belırtıyor (ns,1922/NB) urum pek cesaretlendırıcı değıl Araştırmalar Ingıltere de dört ve onbeş yaşları arasındakı çocukların gunde ortalama ıkı uç saat televızyon ızledıklerını gösteriyor Okulların mufredat programı beden eğıtımı dersıne haftada sadece bir saat ayırıyor ve pratıkte bunun yuzde onluk bölumunden daha azı egzersız yaparak geçırıhyor Bundan başka Neıl Armstrong ve onun Exeter Unıversıtesı'ndekı araştırma ekıbıne göre, uç çocuktan bın gunde ancak 10 dakıka yurumeye karşılık gelen hareketler yapıyor Uzmanlar mınumum antrenman gerektıren egzersız rejımı ıhtıyacını önemle vurguluyorlar Armstrong "çocuk ıçın fiziksel hareketsızlığı kötü fiziksel sağlık ıle eşıt saymak bir hata olabılır" dıyor O ortalamadan yuksektır Sadece Bırleşık Devletler'de fiziksel hareketsızlığın yılda 250 000 ölume neden olduğu tahmın edılıyor Egzersiz yapmayan yetişkinler kalp ve akcığer sağlığı testlerınde de kötü bir performans gösterıyorlar Onları bir ayakdeğırmenı veya bısıklet ergometresıne koyun, oksıjen alımlarını, kalp hızını, karbondıoksıt çıkışını ızleyın, akcığerlerının, aktıf arkadaşlarının cığerlerı kadar oksıjen alamadığını göreceksınız Armstrong ve arkadaşları bunun çocuklar ıçın de doğru olup olmadığını araştırmak ıstedıler Bu yuzden ayakdeğırmenı veya bısıklet uzermde egzersız yaparken oksıjen alımlarını ölçerek 420 çocuğa test uyguladı "75 yaşındakılen, bugün daha aktıf olmalannın, 50 yaşına geldıklennde koroner kalp hastalığına yakalanma şanslarını azaltacağına ınandırmanın hıçbır yolu yoktur" dıyor bıleceğını gösteren başka ışaretler de var örnek olarak yetışkınlerde fiziksel egzersız ıle yuksek yoğunlukta lıpoproteının kan sevıyelen ve "ıyı" kolestrol arasında açık bir bağ vardır Insanlar ne kadar çok egzersız yaparlarsa HDL (yuksek yoğunlukta lıpoproteın) sevıyelen o kadar yukselır ve HDL ıle LDL (duşuk yoğunluktakı lıpo proteın) arasındakı oran o kadar uygun duruma gelır Fakat bunun çocuklar ıçın doğru olduğunu gösteren hıçbır kanıt yoktur Ancak bu sevınılecek bir durum olmayabılır Eğer çocuklar egzersızin fiziksel yararını hıssedemezse, onları bunun değen konusunda ıkna etmek zorlaşmaz mı? Ontarıo, Hamılton McMaster Unıversıtesı'nden egzersız bılımlerı profesöru Oded BarOr ve meslektaşları son dokuz yılı, 916 yaş arasındakı 700 kadar çocukta egzersız ve sağlık arasındakı bağı ızlemekle geçırdı Bu araştırmanın bir kısmı, bu çocukların kalplerının ve akcığerlerının fazla efor ısteyen egzersız sırasında nasıl bir performans gösterdığını ölçmektı Sonuç şaşırtıcı Aktıf olmayan çocukların kalp ve cığerlerı, hep aktıf olan çocuklar ve öncekı nesıllerın çocuklarının kalplerı ve cığerlerı kadar lyı çalışıyordu Hareketsızlık, çok fazla yağlı ve şekerlı yiyecekler yemek ıle el ele gıttığınde, sorun ağırlaşıyor Ingıltere'dekı beş çocuktan ıkısınden fazlasının toplam kolestrol sevıyesı (LDL ve HDL sevıyelerının bırleşımı) Amerıkan Sağlık Kurumu'nun guvenlık sınırının uzerındedır Butun ışaretler, çocukların kendılerını ılerkı yaşlarında hastalıktan koruyacak olan egzersız alışkanlığını kazanmaya yetecek kadar aktıf olmadıkları yolunda Fakat herkes kötumser değıl Blaır, 43 değışık epıdemıyolojık çalışmadakı verılere dayanarak, çocukların ve aynı şekılde yetışkınlerın gunde sadece beden ağırlığının kılo başına uç kılo kalorısını yakarak ılerkı yaşamlarında kalp hastalığı rıskını azaltabıleceklerı sonucuna varıyor 40 kılo gelen bir çocuk ıçın bu mıktar gunde 120 kılokalorıdır ortalama bir buskıvının ıçerdığı enerpye eşıt 10 ve 18 yaş arasındakı 1800 kız ve erkek arasında yapılan çalışmada Blaır bırçoğunun bu standartı yerıne getırdığını görmuş Bırçok araştırmacı, çocukların daha aktıf olmaları yolunda cesaretlerdırılmelerınde bir zarar görmuyor Armstrong "Bu tamamen olumludur" dıyor Bunun en olumlu yanı egzersız alışkanlığı gelıştırmış olan çocuğun yetışkınlık sırasında da bunu devam ettırmesının muhtemel olmasıdır Fakat aktıf çocuklar, aktıf yetışkınler halıne gelıyor mu? Cevabın evet olduğunu ılerı süren küçük bir kanıt var 1990 yılında Ingıltere'de araştırmacılar 4000'den daha fazla yetışkıne aktıvlte ve sağlık hakkındakı davranış ve ınançlannı sordular Bunların ıçınde genç ıken aktıf olduklarını söyleyen dörtte bırı yıne yetışkın olarak da aktıf olduklarını söyledı Genç ıken hareketsız olduklarını söyleyenlenn sadece yuzde ıkısı aktıf bırer yetışkın olduklarını söyledı Cooper Insıtute of Areobıc Research çocukluk ve gençlık tıbbı bölumunun yönetıcısı Bıll Kohl 'Sağlık ve aktıvıteler sadece atletık olarak yeteneklı olanlar ıçın değıl butun çocuklar ıçındır Fiziksel aktiviteden sağlık açısından yararlanmak ıçın bir maraton ko şı/su yapmak ya da Sebastıan Coe olmak gerekmez" dıyor O halde çocukluk temballiği kötü bir şey değıl mı? Tam anlamıyla öyle değıl. Fiziksel sağlık açıkça egzersız dışında, genetık ve dıyet gıbı faktörler tarafından etkılenıyor Bu farklı kışıler ıçın farklı anlamlar taşıyor Bir uzun mesafe koşucusu ve bir haltercının her ıkısı de fiziksel olarak sağlıklıdır, fakat farklı egzersız rejımlennden dolayı farklı şekıllerde sağlıklıdırtar Kalp ve cığerlerın aerobık aktıvıteye olan tepkılerı kuşkusuz fiziksel sağlığın bir ölçusudur Fakat ıskelet kaslarının gucu ve dayanıklılığı da aynı derecede önemlı olabılır Çocukluk tembellığı fiziksel sağlığı hemen etkılemese bıle egzersız alışkanlığı edınmeyı başaramayan çocuklann ılerıde pışman olmaları muhtemel Yetışkınler uzerındekı çalışmalar, hareketsız yaşam stılının yuksek tansıyon, sıgara veya yuksek kolestrol sevıyelen kadar kalp hastalığına neden olmasının muhtemel olduğunu gösteriyor Fiziksel egzersız yapmakta başarısız olanların damar tıkanıklığı ve kalp hastalığına yakalanma rısklerı ıkı kat daha fazla Ayrıca göğus kanserı, dıyabet ve osteoporosıs olma rıskı Armstrong "çocuklann daha önce olduklan kadar sağlıklı olmadıklannı gösterecek hıçbır bılımsel kanıt yok" dıyor lar Bu testler 50 yıl kadar önce Chıcago'da gerçekleştırılen benzer testlerın sonuçlarını destekledı Bu çalışma ayrıca aktıf çocukların, yetışkınlerın tersıne, aktıf olmayanlardan daha lyı bir performans göstermedığını gösterdı Armstrong dunyanın dığer bölumlerındekı çalışmaların da aynı eğılımı gösterdığını söylüyor Dallas'takı Cooper Insıtute for Aerobıcs Research'de Salgın Hastalıklar Bölumu müduru Steven Blaır, Amerıka'dakı beş çocuktan bınnın fiziksel yönden sağlıksız olduğuna ınanıyor Fakat bunu nasıl bılıyorlar? Çocukta egzersız ve sağlık arasındakı bağ her zaman belırsız olmuştur Herhangi bir sağlık ölçusune dayanan çalışmaların ana soruyu çözebıleceğı şuphelıdır Bu, oksıjen alımına dayanan test ıçın de kesınlıkle doğrudur Bir defa, oksıjen alımı çocuktan çocuğa kas genışlığını, kalbın gucunu vb etkıleyen genetık farlılıklar yuzunden çeşıtlılık gösterır Bunun dışında eğer çocukların kalp ve cığerlerı egzersız eksıklığı ıle guçsuzleşmıyorsa bıle, bu daha genış bir anlamda aktıf olmayan çocukların sağlıklı olacağı anlamına gelmez Yıne de egzersızın çocukların sağlığında yetışkınlerde olduğu kadar önemlı olmaya Egzersiz alışkanlığı Kaynak: New Scientist,23 Nisan Turkçe Nezıhe Bahar