Katalog

B İ L İ M KÜLTÜR Eski ve yeni okullar Mahalle okullarından günümüze bir bakış... Vehbi Belgil e umhuriyetten önce Istanbul'da pek çok "mahalle okulu" vardı Hemen her mahallede 45 okul Evinın bır ıkı odasını öğretıme ayıran bıri, hem çocuk toplar, onlara belırlı paralar karşılığı dersler verırdı. Ben de bu okullardan bırçoğunda başladım öğrenıme Sıze bunlardan bırını anlatacağım bu yazıda Bütün bunlar yalandı tabii Sokağa çıkma ısteğını önlemek ıçındı Okulda şarkılar söylenırdı Bir örnek, Yunus Emre'nın bır şarkısı ıdı "Şol Cennetın ırmakları/ Akar Allah deyu deyu/ Çıkmış Islam bulbüllen/ öter Allah deyu deyu Cennette hurı kızları/ Gezer Allah deyu deyu " zanı okuyabılırdi Aile büyük sevınç duyardı bundan "Duydunuz m u ' Bugünku ezanı falanın oğlu okumuş? Ah, ne mutlu anasına, babasına " Böyle bır okulda ne öğreniiır? Ben de bır şey öğrenmedım Ezberledığım Amme, Tebareke, Kadseme ve Yâsın de zamanla kafamdan uçup gıttı, yer yer âyetler kaldı Onların bırçok yeriennı de unuttum Okuma yazmayı bıle öğrenemedım Başansızlık öğrencının tembellığıne verılırdı Tabıı matematık de okutulurdu bu okullarda Fakat, ben eve mangal kömurü aldığımız zaman, bunun hesabını bır turlü yapamazdım "3 kuruş otuz paradan 1256 okka (kılo değıl) elle kömurü kaç lıra eder?" Arkadaşlarımın hıçbırı de yapmazdı Tabıı evdekıler buna şaşardı Ama, kömürcü, ıkı dakıkada söylerdı sonucu yazdığı kargacık, burgacık sayılara bakarak. Bugünün ınsanları, okul denince, dersliklerı, sıraları, bahçesı, kitapları, kara tahtası olan bır öğretım yen anlar Mahalle okulları böyle değıldı Bır Nakşıbendî şeyhı, evinın üst katındakı ikı odadan bırını kız öğrencılere, ötekını erkeklere aytrmıştı Her ıkı odanın sokağa bakan üç penceresınln önlerınde duvardan duvara uzanan bır mınderlık vardı ubür adı ıle kerevet Şeyhın genç ve guçlü, kuvvetlı karısı burada, 5060 santlm yukseklikte bır rahlenın önünde otururdu Çocuklar, evden getırdıklerı kuçuk mınderlerde, yerde oturuıiardı Onların da önünde çepeçevre bır tek sıra vardı Çocuklar, yan yana bu sıranın önünde otururdu Hepsinın de önünde bır Amme cuz'ü Hoca hanım bu cuz'den her gun bır, ıkı âyet okutup ezberletırdı Nereden nereye ezberleneceğını topluığne başı buyukluğunde ıkı balmumu tobağı belırlerdı Bır gun sonra her çocuk, hanımın önünde dersı tekrarlardı lyı okuyamayanlar dayak yerdı Ezberını tam bıtırmeyen, öbur âyete geçemezdı Mahalle okulu Resım yapmaya yeltenenın cezası bır tokat ıle bır uyarma ıdı "öbur dünyada nasıl can vereceksın bu resme (veya hayvana)? Amme cüzu bıtınce Tebâreke, Kadseme, Yâsın cüzlerı okunurdu Ben butun bunları okudum, ezberledım Evde, dedem, öğrendıklerımı tekrarlatır, ödüllendırırdı Bu böyle surdu 34 yıl Ama sonunda ısyan ettım ve Resim cezası Mahalle okuluna ısyan etmıştım, ama hangı okula gıdeceğımı ben de bılmıyordum ökuz Mehmet Paşa Okulu, Çandarlı Kara Halıl Okulu, Şehıt Nıyazı Okulu Benı, zengın bır hanımın konağından bozma Salıha Hâtun Okulu'na verdıler Hırkaı Şerıf yakınında Bu okul geçıcı ıdı Fatıh Camıı'nın Halıçe bakan tarafındakı tramvay gıbı ınce uzun bır bınayı okul yaptılar, adını Millî eğitim okuluna giriş Okullarda öbur derslenn de hocalan vardı Resım, müzik, cımnastık, elışı Ama kımse notayı öğrenemezdı Oysa her öğrencınin bır notayı kendi okuyup şarkıyı öğrenmesi çok güç bır şey değıldl Hatta öğrenci, söylenen bır şarkıyı notaya bile geçırebılmelı ıdı Bulgarıstan'dan goçen arkadaşlarımızın hemen hepsı mandolin çalıyorlardı o sıralar, hem de notaya bakarak Bütun dersler kâğıt uzerınden, yine kıtaplardan öğretılırdı Bır ıskelet yoktu Kemıklen, beynı, krtaptan öğrenırdık Mıh, muhayh, nuhâî şevkî, murdar ılık Tarıh derslennde Amerıkan Ihtılalı, Fransız Ihtılalı okutulurdu Fakat bunların ne olduklarını kımse anlayamazdı Bu bırkaç örnek hemen butun derslenn boş yere okutulduğunun en güzel göstergesı ıdı Bugun bütün okullarda aynı bıçımde ders okunuyor Başansızlık çok büyuk boyutlarda tabıi öbür hocalar Yaptırım aracı Hoca hanımın yanında kalın bır kızılcık sopası dururdu Arkadaşı ıle gızlıce konuşanın, resım yapmaya yeltenenın kafasına bu sopa 'şırak" dıye bır anda ınerdı Her çocuğun bır kez okuduğu düzeltılmiş âyet, öğrenci sayısı kadar tekrarlanmış olurdu Bu da daha iyı öğrenmeye yarardı dersı Ama, âyetlerın anlamını kımse anlamadığı gıbı soramazdı da Tann'nın ışine kansmak sayılırdı bu Oğrenci yaşlan 57 arasında değışıyordu Bu yüzden, tuvalete grtme gereksinmesi sık sık ortaya çıkardı Bu ış ıçin dışarı çıkacak çocuk, hocanın yanındaki bir kamışı alarak çıkar, dönünce geri getırırdı Bu kez başka bınsı alırdı kamı"Teneffüs" dlye bır şey yoktu okulda Oyun yasaktı Her öğrenci öğle yemeğıne eve gıder, dönüşte gene sırasındakı yennde otururdu Şi Bugün okulların karşısında dershaneler var Bunlara avuç dolusu para venlıyor, ama gene de bır şey öğrenılmıyor Hangı okulda yabancı dıl öğrenılıyor? örneklerı uzatmayacağım Çıkan şu: Mıllı Eğrtıme harcanan trılyonlar ısraf Hepsı boşa gıdıyor Sanat okullarından çıkıp da ayrıca staj görmeden, öğrencimlz ış yapabiliyor mu? Sonuç Eğıtım sıstemımızın A'dan Z'ye yenıden ele alınması gerekıyor Işte Tonguç bunu büyuk çapta başarmıştı Ben hıçbır ıdeolojıye bağlı değılım Ben konuyu, ısrafı durdurma, gençlere yarariı şeyler öğretme açısından ele alıyorum Köy Enstitülen, masraflarını büyük çapta kurtanyoriardı Devletın masrafları gıttıkçe azalıyordu Fransa'daki meslek okullarmda venm % 90 dolayında devre sonunda Sınavlar lafla değıl, ışte yapılıyor Enaz 2030 usta, yapılan ışe not veriyor Bunlann ortalaması, çıkma notu oluyor Bu ışi Meclıs yapamaz Onun ışı değıl bu Partıler, hani şu demokrasinın "olmazsa olmaz"lan hıç yapamaz Aklı fikrı tekrar seçılmek, yevmiyeyi dört yılda bir doğrultmak ıçln laf değırmenlığı yapanlann işı hiç değıl bu Partller ış yapmaya ımkan bırakmıyor Sınavlar, sınavlar Şarkılar O sıralar, yani 192021 yıllarında Istanbul Ingılız, Fransız, Italyanların ışgah altında idı Çocuklar sokağa pek bırakılmazdı Iğnelı fıçı ıle dolaşanların olduğu söylenırdı Bu fıçıya çocuklar atılır, fıçıdakı ığneler kanlannı akıtırmış Bır de, Ingılız ve Fransız askerlerının ceplerınde çakı ararmış, buldukları çakı orta parmak boyunu aşarsa ele saplarlarmış okula artık gitmeyeceğımı söyledim En kızdığım da "ezber"lerdı Arapça sözcukler kafamda Türkçe sözcüklerte acayıp çağnşımlar yapıyordu O sıralarda galıba cumhunyet de kurulmuş, Maarıf okulları açılmıştı Daha sonra bu mahalle okulları kapatıldı Isyanım uzerıne evde tartışma başlamıştı Dedem Yâsın'ı de bıtırmemı ıstıyordu Babam ıse devnn değıştığını, şımdı Mıllı Eğıtım okullannın dönemının başladığını söyluyordu Okulda hıç dayak yememıştım Ama, hep, "yıyeceğım" korkusu ıle gıdıyordum o kula Mahalle okulunu bıtıren, sesı de guzel olan çocuklar mahalle camıınde deneme e "Onsekızincı Okul" koydular Ben oradan çıktım ve onun hemen arkasındaki Gelenbevî Ortaokuluna gıttım Bu 18 llkokul'un adı şimdı "Alı Kuşçu" oldu Yaptırarak öğretim Okuduğum bu okulların hepsınde bugün de uygulanan yöntemlerle ders verılıyordu Her saat başı bir öğretmen gelir, dersını verır, çıkardı Oğrencıye dınlemek, not tutmak, sonra o notları ezberieyıp hocalara tekrarlamak duşerdı Tabıı koca 50 kışılık bır sınıftan 45 kışı geçerdı hazıran sınavlarında Geçemeyenler ya butunlemeye kalır, yahut sınıfta kalırdı O zaman okulun böyle olduğu sanılırdı Eski sistem Bugun okullarımızda öğrencılere odev yaptınyorlar ödev verilenler hemen anelerini yanına alarak Sahaflar Çarşısı'nda soluğu alıyor Kıtapçının önereceğı kıtaptan aktarma ile ödev hazııianıyor Böylece, öğrenci, guya araştırma, ınceleme yapmayı öğrenıyor Bır öğrenciye öğretmenı "ZemahşerT hakkında bır yazı hazırlamasını söylemıştı Izlenımım şu oldu Odev konulannı hazırlatan öğretmen de meseleyı bütün açıklığı ıle bılmıyor Kımmış Zemahşeri? 1140 yılında ölmüş hadıs ve dıl bıl^ını ımış Ortaokul öğrencısı bunu öğrenecek de ne olacak? öğrenci, bır a raştırmanın, bır konunun nasıl ıncelendığının metodunu öğrenmelı Bu yapılmadığına göre, "Ya nıce çalışmaktır?" 37713