Katalog

IŞLARI tıile varabilir zen anababası, bazen de eşı gıbı gorduğu halde, uçmaya çıktığında başka turden kargalara katılıyor, genç kargaları da yavrusu yerıne koyabılıyordu Belırlı bır davranış alanıyla ılgılı nesnenın tanınması, datıa o davranışların sergıleneceğı donemden çok oncelerı gerçekleşebılır Bunun tıpık örneğı, henuz "cınsellıkten bıhaber" yavruların, ergınleştıklerınde eşeysel olarak ktme yoneleceklerının ılk ıpuçlarını daha o çağlardan almalarıdır Çeşıtlı ordek turlerıyle yapılan çalışmaların gosterdığıne gö(' re, genel kural olarak erkek ördekler kendı Eş seçiminde basılanmanın işlevi renklenmelere sahıp erkeklenn kolayca tanınabıldığı, buna karşılık çeşıtlı turlerın bırbırıne benzeyen dışılerını ayırt etmenın çok daha guç olduğu gorulur Aynı sorunla karşı karşıya bulunan dımorfık turlerde "doğru eşı bulma" ve boylece tur karışımlarını önleme konusunda dışılerin ışı, erkeklerınkıne oranla daha kolaydır Ordek palazları, normalde dişi (ana) tarafından çekılıp çevrıldıklerınden, bıreysel gelışımlerı sırasında ergın erkeklerle daha az karşılaşır ve onların nasıl bır görunume sahıp olduklarını pek öğrenmezler Ama turun dışısıne bır ornek olarak ana ordeğın bıreyustu ışaretlerı, oncelıkle erkekler tarafından lyı kavranmak zorundadır Şılı ordeklerıne gelınce, onlarda aynı zorunluluk her ıkı eşey ıçın de söz konusu olduğundan, sorunun en 1yı çozumu belkı de, dışı yavruların da "mustakbel eşlerını" erken donemde basılanma yoluyla tanımaları olmakta Elde buyutulen kargalar ve hindllerın, turdeşlerıyle bır arada bırakılmış olsalar da, sonraları insanlara kur yaptıkları go rulmuş Kendılerıne yabancı turden kuşlar (Lonchura stnata) tarafından buyutulen erkek zebra ıspınozları (Taenıopygıa guttataj, uç aylık olduklarında uvey anababalarından ayrılıp kendı turlerınden dışılerin yanına konmuş ve sonunda bunların eşleştıklerı gozlenmış Ancak bundan sonra, hep bır araya bırakılan erkek zebra ıspı nozlarının, kendı turlerının dışılerı ıle, "kuçukken" yanlarında "evlatlık" kaldıkları turun dışılerı arasında bır seçım yapmaları beklendığınde, kısa surelı de olsa yetışme çağında edınılen deneyımın baskın çıktığı, yabancı turden dışılerin eş olarak yeğlendığı görulmuş Eşeysel olgunluğa ermeden çok oncekı duyarlı evrede gerçekleşmış olan basılanma boylece su yuzune çıkmış Doğal koşullarda hayvanlar böylesı şaşırtmacalarla hemen hıç karşılaşmadıklarından, sağlıklı ışleyen bır "eşeysel basılanma" duzeneğı kendılerıne onemlı bır bıyolojık yarar sağlar özellıkle bırbırıne yakın akraba olup da buyuk benzerlıkler gosteren turlerın kanşmasının önlenmesınde etkılı olur "Eş"ın nasıl bır gorunumde olacağının doğuştan (ıçgudusel olarak) bılınmesındense, basılanma yoluyla sonradan "oğrenılmesı" daha lyı sonuç venr Bu yolla daha çok sayıda ayırt edıcı ışaret goz onunde tutulabılecegınden, turdeşın başka benzerlerıyle karıştırılması olasılığı azalır Arktık bolgede yer yer çakışan dağılış alanlarına sahıp dort martı turu (Larus argentatus, L hyperborsus, L glaucoıdes ve L thayen) gorunuşte bırbırıne çok benzer Böyle olmasına karşın, ıçıçe yaşadıkları bolgelerde bıle tur karışımı çok ender gorulur Burada akla gelen soru, martıların kendı turdeşlerını nasıl tanıdıkları, yanılıp akraba turden olanlarla nasıl eşleşmedıklerıdır Deneyler, bu kuşların, kımlerı eş olarak seçebıleceklerını "gozlerınden anladık Çeşltli ördek tuıierinin genelllkle daha sade renklerdekı dişlleri birbirterine benzer, buna karşılık erkekler, değişık, gösterışlı tuylerı yardımıyla kolayca ayırt edilirler. Yukanda dışıler, aşağıda erkekler olmak uzere, soldan sağa Yeşilbaş (Anas platyrhynchos), kıtördek (A.acuta), Kepçel (A. clypeata) larını" ortaya çıkardı Goz çevresınde, rengı sarı ıle turuncu arasında değışen halkanın ve ırısın rengı, ne denlı çeşıtlılık çjosterse de buyuk olçude ture özgudur Ustelık aynı bolgeyı paylaşan yabancı turler, bırbırlerınınkıyle aynı goz rengını taşımaktan "kaçınırlar" Boylece her bırı, gozlerı kendısının, daha doğrusu kendı anababasının gözlerıne benzeyenleıie eşleşır Bunun da, martıların "kuçuk yaşta" kendılerını yetıştıren anababalarının gözlerıne basılanmalarından kaynaklandığı duşunuluyor öyle kı, hem erkekler hem de dışıler çın gözler "anahtar uyaran"dır Goz halkası başka renge boyanan erkekler kendı turlerındon diçılorcc eş olarak kabul edılmedığı gıbı, daha onceden eşleşmış dışılere aynı ışlem uygulandığında, eşlerı artık kendılerıyle çıftleşmeye yanaşmaz ve ılişkılerı ayrılıkla bıter lırken, on ıkı gunlük bulbul (Luscınıa megarhynchos) yavruları da aynı odada bulunuyordu O zamanlar yalnızca yıyecek dılenmek ıçın cılız sesler çıkarabılen bu yavrular, bır hafta kadar otleğenlerı dınledıler Buyuyen bulbuller bahar gelıp de şakımaya başladıklarında, ortalığı ötleğenlerın otüşlerıne baştan sona tıpa tıp uyan şarkılar kapladı1 Hep kuşlardan ömekler verıldı dıye, basılanmanın yalnızca onlara özgu olduğu sanılmasın Noble ve Curtis, "ağızdan kuluçkalayan" balıklardan renklı levreklerin (Cıchlıdae), yavrularını nasıl tanıdıklannı anlamak ıçın yaptıkları deneylerden bırınde, ılk kez yavrulayacak olan genç ve deneyımsız bır çıfte, farkettırmeden yabancı bır turun yumurtalarını vermışler Bu yumurtaları ve daha sonra bunlardan çıkan yavruları, kendılerınınmış gıbı benımseyen balıklar, onları koruyup gozetırler, karşılaştıkları kendı turlerınden yavruları yemışler Sonraları, ıkıncı kez kuluçkaladıklarında, normal olarak yumurtalarından çıkan oz yavrularını da tanımadıkları, onları da çıkar çikmaz yedıklerı görulmuş Böylelıkle bu çıft, kendı turlerı ıçın bırer canavara dönuşmuşler Buradan şu sonuç çıkıyor Bu balıklar, ılk kuluçkalanndan çıkan yavruları, ömür boyu unutmamacasına, bır çeşıt basılanmayla tanıyor ve ozellıklerını oğrenıyorlar Bu özellıklerı taşımayanlar ıse, onlar ıçın yıyecekten başka bır şey olmuyor Kımı memelılerde de analar, yavrularına, basılanmada olduğu gıbı bellı bır krıtık dönem ıçınde bağlanıriar örneğın keçller, doğumu ızleyen ılk beş dakıka ıçınde yavrularını kabullenmeye hazırdırlar Bır yavru, bu sure boyunca anasının yanında bulunduktan sonra, ıkı saatlığıne ayrılsa bıle, donuşunde anası onu tanır ve kabul eder Yabancı bır yavruyu ıse yanına yaklaştırmaz Ama yavruyu, doğar doğmaz anasından ayrı bırakır da, ıkı saat sonra gerı goturursenız anası onu tam bır yabancı Lutfen sayfayı çevlriniz Kuşlarla sınırlı değil • lerını yetıştırmış an kendisıne basıla °lan anaya benzeyen eşlerı yeğlerken, dişikendı turlerınden erkeklenn seçımınde, mlarının ılk çağlanndakı deneyımlerınpek etkılenmıyorlar Araştırılan turler ıe yalnızca, Şılı'ye ozgu bır tur ördeğın s flavırostns) dışılerı bu kuralın dışında Imu Yeşilbaş (Anas playtyrhynchos) babanın yanında buyuyen dışıler, daha aları kendı turlerınden olanlarla değıl jıdıp yeşilbaş erkeklenyle eşleşmışler 3u kuraldışılığın nedenı şu olsa gerek îlde olduğu gıbı, araştırma konusu orturlerınde de erkeklerle dışıler farklı görunumdedırler Ergın erkekler çok ı "fıyakalı" olup, ture ozgu çeşıtlı deîrle göz alıcı renkler taşırken, dışılerin rı çok daha "mutavazfdır Bır tek Şılı klerınde Dımorfızm gorulmez Bunların klerı de dışılerıyle aynı görunume sa' ve oyle "cafcaflı" renklerı bulunmaz jolde genellıkle çeşıtlı ördek turlerının îrada bulunduğu duşunulurse, farklı ötucu kuşlardan kımı turler nasıl şakıyacaklannı zaman ıçınde oğrenırken, kı* mılerı, seslerını neye benzetmelerı gerektığını daha doguştan bilır. Bunlar, çeşıtlı turlerın şarkılannı banda alıp kendılerıne dınlettığınızde, kendı turlerının sesını örnek alırlar Yalnız, bunun ıçın de yıne geç kalınmaması ıçın o ture ozgu olan duyarlı donemın geçırılmemesı gereklıdır Ispinozlar, hangı ezgıyı şakıyacaklannı yaşamlarının yalnızca ılk on uç ayı ıçerısınde öğrenebılırler Bu surenın söYıuna doğru, daha kendılerının gıkı çıkmasa da, öğrenme yeteneklerı lyıce artar Normal olarak bu sure boyunca hemen hemen yalnız babalarını dınlerler Olur ya, yakınlarında eğer baba değıl de, yabancı erkekler, hele bır de yabancı turden erkekler varsa, o zaman yavrular ıster ıstemez onların ötuşunu kapar Kanaryalarını bulbul gıbı şakıtmak ısteyen serınofıllerın lyı bıldığı bır olgudur bu "Canh" ya da "banttan" olsun, bulbulerın nınnılerıyle buyuyen kanaryalann onlar gıbı otmelerı beklenır Ama ya model alınan bulbul, "bulbul gıbı" şakımıyorsa?! Heinroth, bır keresınde sıyah tepelı ötlegenlerın (Sylvıa atncappılla) seslerını banda a Müzik öğretmeni babalar