Katalog

TEKNOLOJİDÜNYASINDAN Kaç meteor veya göktaşının Dünya ile karşılaşıp, kaçının atmosferde yanacağı bilim adamları tarafından hâlâ tartışma konusu 1983 yılında astronom Eugene M. Shoemaker tarafından yapılmış klasık bır varsayım var Bu varsayıma göre yılda yalnız bırgoktaşı veya kuyruklu yıldızın atmosferın surtunme kuvvetıne kendını kurban ettığı bu olay sırasında 20 000 ton patlayıcı maddeye (TNTTrınıtrotoluol) eş değer enerjı ortaya çıktığı savunuluyor Boyle bır cısmın çapı yaklaşıkiOm uzunlukta Arızona'dakl Spacewatch telekosbuyla yapılan gozlemlerde, daha oncelerı ev buyukluğunde gök cısımlerının dunyayı sıyırıp geçtığı ve ayda en az bır defa 20 kılo ton enerjısınde bır çarpışma olayını gerçekleşebıleceğı hesaplanmış Gerçek sayı bu ıkısının arasında Bunu da Amerıkan Savunma Bakalığı'nın yakınlarda çıkardığı bır rapordan anlıyoruz Dunya'dan göktaşlarının yanması olayı çok seyrek gözlemlenebılıyor Son 10 yılda yalnız bır elın parmağı kadar olay ızlendı Dunyayı sureklı gozlem altında tutan askerı uydular ıse goktaşı yanmalarını daha sık belırten bulgulara rastlıyorlar Raporda yaklaşık bır kıloton TNT ıçeren en az 136 olay anlatılıyor Bu olayların nasıl bır uydudan kaydedıldığı ıse halagızlı (Sky and Telescope 2/94 s 26) Bılgılerın coğrafı ıstasyon nıtelığınde onceden uyancı uydulardan alındığı sanılıyor Bu casusların dunya yuzeyını devamlı göruş alanında tutacak keskın alıcıları var Kıtalararası fırlatılan bır raket bıle olsa, yanan ızını algılayıp başka bır optık araçla kesın durumu belırlıyorlar Bunu gerçekleştırmenın bır şartı var, o da yanına ızının yeterı kadar uzun bır zaman gorunur durumda olması önceden uyarıcı uydular, kızıl otesı sıstemlerıyle gozetlenıyor Bu sıstemlerde atmosfer buharının kızıl otesı ışınlar tarafından emılmesı sonucu dunya 'soğuk' olarak goruluyor Bu ışık ızlerınden son 18 yılda yalnız bırı şaşılacak bır aydınlıkla gorulmuş Bu olay sırasında 5 kıloton TNT'lık bır enerjının ortaya çıktığı varsayılıyor Shoemaker'ın hesaplarına gore bu enerjı olayın buyukluğune gore Dunya uzerinde ışıklı îzler çok az Bunun nedenının doğal olayların bılgısayar verılerınde yanlış değerlendırılmesıold uğu sanılıyor Patlama 12 sanıye surduğu ıçın kızıl otesı alıcılar çoğu zaman 19751992 yılları arasında atmosferde yanan 136 kuyruklu yıldız ve 4 veya 5 ızı kuçük gezegen enkazı Birleşık Devletlerın askerı uydulannca kaykaçırıyorlar dedılmış. Bu kozmık cısımlerın çapının bırkaç metre kadar olduğu 8O'lı yılla sanılıyor. Işıklı ızler kızıl ötesı alıcıları tarafından kaydedilıyor. Yalnız rın başından uzun surelı olaylarda 1988, 1990 ve 1991'de olduğu gibl durumlar berı kullanı optık gerekçlerle de kanıtlıyor. lan optık araçlar, patde gerçekleştı Olay sonucunda 2 kılolamaların kısalağından dolayı yalnız uçunu kaydedebıldıler Bu patlamalardan bırı tunluk bır enerjının ortaya çıktığı bıldırılı1 Ekım 1990 tarıhınde Batı Pasıfık uzennyor (g.d.) gerekli kılan ılk hastalık yenıden ortaya çıkmıştır Saldırgan ılık hucrelerını yok etmekte kullanılabılecek alternatıf bır yontem de, alıcıya kendısını bekleyenlerı onceden tanıtmaktır Araştırmacıların bulgularına göre, verıcının hucrelen, aşılama ışlemı tam gerçekleştırılmeden, alıcının hucrelerıyle karşılaştırıldığında, aralarındakı saldırgan hucrelen, yanı alıcının savunmasız ılık hucrelerıne saldıran hucrelerı yok etmektedır Bır zamanlar, 40 yaşının altındakı lösemı hastalarının ılaçla ıkı yıl yaşatılma şansı 10'da 1 ıken bu krıtık donemı tedavıyle atlatma şansı bugun % 5070 arasındadır Ingıltere de akut miyeloıt lösemi adı verılen ve yetışkınlerde görulen bır tur losemıye yakalanmış hastaların % 55't ılık naklınden sonra dort yıldan fazla yaşamıştır Kemık ılığı nakıllerındekı teknıklerın gelıştırılmesınden yararlanacak olanlar yalnızca lösemılı hastalar değıldır Ilık aşısının lyıleşme sağlayabıleceğı yaklaşık 40 tur kalıtımsal ya da metabolik hastalık vardır Bu hastalıklar, cıddı eklem romatızmasına ya da toz ve benzerı parçacıklara karşı şıddetlı allerjılere yol açabılecek hafıf bağışıklık sıstemı bozukluklanndan başlayıp, Ağır Kombıne Bağışıklık Yetmezlıgı (SCID) gıbı bağışıklık sıstemının tam çökuşuyle sonuçlanan ve hastanın yaşamını tehlıkeye sokan cıddı durumlara kadar uzanır KAYNAK: TRIGG M E , POPLACK D G Transplantatıon of Leukemıc Bone Marrovv Treated Wıth Cytotoxıc Antıleukemıc Antıbodıes and Complement ScıenceVol 217,(4556) 259 261 *Arş. Gör., AÜ Fen Fak. Bıyolojı Böl. 40 hastalığa kemik iliği nakli Löseminin yanı sıra bir dizi kalıtsal ve metabolik hastalık için de ilik nakli önemli... Mehmet Karataş* ösemı (kan kansen) ya da bağışıklık sıstemınde var olan bır bozukluk sonucu ölum tehlıkesıyle karşı karşıya kalan hastalar ıçın tıp dunyası bugun kemık ılığı nakli çalışmalannı hızla yuturuyor Kemık ılığı nakıllerınde, bobrek ya da kalp nakıllerınde olduğu gıbı sadece verıcı ıle alıcı arasında uyum sağlamak yeterlı değıl Kemık ılığı parçasından, nakıl yapılan alıcının bağışıklık sıstemının kabul etmedığı butun hucrelerın ayrılması yaşam ıçın oldukça onemlidır Zayıflamış bağışıklık sıstemını guçlendırecek hucrelerle onlenne çıkan her şeyı yok eden hucrelerın bırbırlerınden ayrılması gerekır Kemık ılığı nakıllerınde, bobrek ve kalp nakıllerınden farklı olarak, tehlıke ıkı yönludur Yenı ılık hucrelerının alıcının dokusu tarafından reddedılmesı tehhkesının yanında, yenı ılık hucrelerının alıcının dokusunu reddetmesı ve öldurmesı tehlıkesı de (GraftVersusHostDısease ya da GraftVersusHost hastalığı ya da kısaca GVHD) soz konusudur Son zamanlara kadar, gerçekten sonuç alıcı kemık ılığı nakıllerı sadece tek yumurta ıkızlerı arasında gerçekleştırılebılıyordu Ikızler arasındakı tam genetık uyum, ılık hucrelerının her ıkı kardeşte de tam ışlev görmesını sağlıyordu Ama her L kesın bır ıkızı olamayacağı gıbı, hucrelen kısmen uygun olan bır kardeşı de olmaya bılır Bır aıle ıçınde, reddetmeyı belırleyen ortak bır çıft kromozoma sahıp olma şansı ıkı kardeş arasında 4 te 1 'dır Bu nedenle, aıle kuçuldukçe, yaşam verme şansı da azalmaktadır Bugun dunyada karakterıstık yuzey proteınlerı olarak bılınen dokuları ıçeren "banka"lar vardır Bır losemı hastasının hucrelerındekı proteınlere uygun proteınlerı ıçeren dokunun bulunması durumunda nakıl amelıyatı yapılıyor Bu uyum şansına sahıp olanlar da ne yazık kı çok az ya da bırbırlerınden çok uzaklarda bulunuyorlar Bu durumda en gerçekçı çozum, verıcının kemık ılığınden saldırgan hucrelen çekıp çıkarmak ve alıcının kendısıne yapılan bu hucre aşısını reddetmesını onlemek ıçın ılaçlar gelıştırmektedır Bu konuda ılk adım, cyclosporin A adı verılen ve o zamana kadar bulunmuş en etkılı doku reddı onleme ılacı olduğu anlaşılan bır mantar ılacının gelıştırılmesıyle atıldı Bu ılaç ılk önce havyanlar uzerinde, daha sonra bobrek nakıllerınde kullanıldı Ama guçlu etkısı, kısa zamanda bu ılacın kalp ve kemık ılığı nakıllerınde de kullanılmasına yol açtı Doku reddi engellenmeli Bu ılaç, hastanın kendısıne aşılanan dokuyu reddetmesını onlemekle kalmayıp saldırgan ılık hucrelerının çoğalmasını durdurarak GVHD nın ortaya çıkışını engelmektedır Bu ılerlemenın ıkıncı adımı, hucrelerın genetık olarak ıstenılen bıçımde yapılması ıle atıldı Bu alanda yapılan çalışmaların çoğu henuz deney aşamasında olmakla bırlıkte, vucudun savunma elemanları olan antıkorları, monoklonal olarak, yanı tek bır klondan uretmek mumkun hale geldı Monoklonal antıkorlar, bır tıp lösemının tedavısınde kullanılabılır Hastanın kendı kemık ılığındekı lösemılı hucrelen oldurmek ıçın once bazı ılaçlar kullanılır Daha sonra ılıkten bır parça alınarak laboratuvarda monoklonal antıkorlar ıle etkıleştırılır Kanın normal bır oğesı olan kompleman eklenır Bu kompleman antıkorların hareketsız hale getırdığı lösemılı hucrelerı yok eder Insandakınden daha guçlu olan tavşan koplemanı, ınsan vucudu ıçınde herhangı bır ters tepkı korkusu olmadan kullanılabılır Alınan ılık parçası vucut dışında temızlenırken, hastanın tum vucuduna X ışını uygulanır Bu, bır yandan lösemılı hucrelen oldururken, bır yandan da vucudun normal kan ışlevlerıne gerı dönmesını engeller Bozulan bu ışlevlerın, losemıden temızlenmış ılık parçasının yenıden vucuda yerleştırılmesıyle normale doneceğı umulmaktadır Fakat başarı tam değıldır Bu teknığın uygulanmasıyla çoğu kez GVHD onlenmışse de, kemık ılığı naklını 36712