Katalog

B İ L İ M KÜLTÜR Milyonep dergiler 18 milyon satan bir derginin öyküsü... VehbiBelgil I u sütunlarda geçenlerde "Milyoner | Kitaplar"dan söz etmlş ve mllyonerin iki tanımı olabileceğinl belirtmiştik: 1) Milyonlar kazandıran kitaplar, 2) Enaz bir milyon basılıp satılan kitaplar... Ve eklemlştik: Milyonlar kazandırma tam bir ölçü olamaz. Fiyatların gittikçe yükselmesi, enflasyonun gittikçe artması milyonerllği bozuyor. Daha düne kadar, bir memur, yaşamı boyunca 1 milyon alamazken bugün yalnız emekli aylığı 10 milyona yaklaşıyor. Yine daha düne kadar 100 milyona zar zor satılan "bakla oda, nohut sofa" bir ev bugün milyara doğru tırmanıyor. Ama bir kitap sırf içeriği ile enaz milyon basılıyor ve satılıyorsa o kltap milyoneıiiğe adaylığını koymuş demektir. Din kitapları gibi, devlet destekli kitaplar glbi dopingll kitapları bunlardan saymıyorum. Bir de şu var: Mllyonerlik günümüze özgü bir özellik. 19. yüzyıl kitaplarının basım ve satışı 50 veya yüzbini zor buluyordu. Cep kitapları uygulaması satışları birden yükseltti. önceleri kitapçı dükkanları insana korku verirdi: Dükkana girenler satıcıların hücumuna uğrar, alınmayan kitaplar yüzünden müşterinin yüzüne alaylı alaylı bakarlardı: "Sende zaten kitap alacak para da, göz de yok" der gibi... Ama cep kitaplan, bakkallarda, Istasyon büfelerinde, gündelik gazete satıcılannda ibadullah satılmaya başlanınca her şey değişti. Bunlar herkese uygun, gerektlğinde yahut yolculuk sonunda, okunup atılacak türden şeylerdi. Bizde cep kltabı uygulaması rahmetli Yaşar Nabi ile başladı ve çok başarılı oldu. Ama satışlar hiçbir zaman milyonu bulmadı... Peki dergiler ne durumda? Bunlarda durum başka. Her ay, her hafta çıkan bu yayınlarda milyonerler pek çok. Ancak, biz konuyu dağıtmamak için daha çok Amerikan dergllerlnden ve bunlann satış özelliklerinden örnekler vermek Istiyoruz. Bu dergilerin basım ve dağıtımı ile ilgili bilgiler resmi özellik taşıdıklarından güvenilebilirlik açısından ön sıradadır. Burada başka bir noktaya da işaret etmek gerekir: Ev ve kadınla ilgili derglleri tek tek ele alırsak en çok satanı 45 milyonu geçmez. Fakat, bunlann toplamı, en çok satan dergilerin düzeyine ulaşmaktadır. Milyoner Amerikan dergilerinin başında "Okura Ozet" dergisl geliyor 16 küsur milyonluk baskısı ile. Ancak hepsi bu kadar değil. Dergi Kanada'da 1.266.518'lik bir baskı ile ana dergiye katılarak topfam baskıyı 17.5 küsur milyona ulaştırıyor. Dahası var: Okura özet (Reader's Digest) Fransızca, Almanca... baskıları ile ayda enaz 25 milyon sayı satıyor. Neye borçlu dergi bu yüksek başarısını? önce bir yaratıcı fikre, sonra en son buluşlara. Buluştan maksat sade bilimsel buluş değil, her alandaki buluşlara. Konuya biraz açıklama getirelim: Yaratıcı fikir şu: Amerlka'da 1920'li yıllann hemen başında, bir karıkoca, alışılmadık biçimde bir dergi çıkarma düşüncesini akıliarına koyuyor. Bu fikir, Amerika'da çıkan dergi, gazete ve kitaplann en ilginç yazılannı bulup özetlemek. O sıralarda ülke nüfusu 105 milyon dolayında. Şimdiki 250 milyonun yarısı bile değil. Ama pek çok yayın yapılıyor. Bunların hepsini okumak değil, şöyle bir gözden geçirmek bile olanaksız. Sonra, bütün yazılar aynı kalitede değil. Bunlann en ilgi çekicilerini toplayıp okurlara sunmak, çekicl geliyor aileye. Ama bu nasıl yapılacak? Bütün derglleri, gazetelerl tek tek satın almak büyük para ve zaman Istiyor. Sonra bunları özetlemek de ayn bir iş... Ne yapmalı? Ailenin yaşadığı kentin kitaplığı imdada yetişiyor. Buraya hemen bütün yayınlar geliyor. Genç karıkoca kolları sıvıyor ve ilk dergi, cılız görünüşlü de olsa çıkıyor ve ilgi topluyor. var... Evet, derginin bütün yazılannda hep en son yenilikler, en ilginç görüşler yer alıyor. "Okura özefin her sayısında olanları son 20 veya 30 yıl içinde incelersek klmi aynılıklar görürüz. Bunlan sıralamadan şöyle belirtebilirlz: Her sayıda karıkoca ilişkileri ile ilgili birçok yazı. Birincisi büyük biryazı, öbürleri gündelik yaşamla İlgili... Yine her sayıda "nasıl zayıflayabillrsiniz?" konulu bir yazı. Bunlar genellikle uzmanlara yazdırılır. Besinlerle ilgili son buluşlar, hastalıklann iyiletimi ile ilgili yazılar. Bunlar arasında tıpça denenmiş kocakarı ilaçları, bitkisel ilaçiar baş sırada. Çocukaile ilişkileri ve sorunlan... Ama hep son görüşler olarak... Ukalalık biçlmlnde nasihatlar değil... Her ay bir roman özeti, son sayfalarda veriliyor genellikle... Ve sonra, baştan geçmiş korkunç bir olay: Havada bozulan bir uçaktan kurtulma veya bir deniz faciasında 46 saat canlı kalabllme... Kanser gibi, AIDS gibi onulmaz hastalıklarla ilgili habeıier... Bunlann hepsi ile ilgili ne yazabilirsiniz her ay?.. Işte incelik burada... Kanserden Irade gücü ile kurtulan bir anne, bir çocuk, bir baba... AIDS o kadar işlenmemiş bir konu kl, her gün ayn bir yazı yazılsa bitecek gibi değil... Yani, kısaca, hastalıklar, sağlıklar, seksle ilgili konular, besinlerle ilgili konular, gündelik yaşamda karşılaşılan dehşet olayları ve bunlardan kurtulma yolları... Bir ara bizde de "Bütün Dünya" adlı bir dergi yıllarca yayımlandt. Bunda, özetler, bütün dünya dergilerinden alınıyordu. Milyoner dergiler daha pek çok. National Geographlc Magazine 10 milyon dolayında basılıyor. Time dergisi 4 küsur, Newsweek dergisi 3.5, "TV Guide" dergisı 14.5 milyon. Aşağı yukan aynı türden olup da hepsi blrden mültimilyoner dergiler de var. Reader's Digest 'in her sayısında şişmanlıkzayıflıkla ilgili bir yazının çıktığını bildirmiştik. Ama sırf bu konuda "Kilolarına Dikkat Edenler Dergisi" adlı bir dergi en az bir milyon satıyor. bu kemiklerden alınan DNA'larda bugünür Polinezyalılannın karakterıstiği olan "silin meye" rastlamadılar. Bu çozümleme, Lapit. insanlarının Polinezya ya göç edenler ol dukları iddiasını sarsıyoı Gelinen son aşamada, Lapita insanlannın Malenezyalılaria Günoydogu Asya kökenli insanlann bir kanşımı olabilmeleri olasılığı ortaya çıkıyor. Yine de Mclanezyalılann var olduğu tahmin edilen bir genetik bağlantılan tespit edilene kadar kesin bir sonuca ulaşmak olanaksız. Eğer Lapita toplumu bir kanşımsa, Melanezyalıların mrtekondri DNA özellikleri za manla kaybolmuş demekt:r. öyle görünüyo: ki, çok sert koşullar altında uzun süre yo! culuk eden ilk Polinezyalılann sadece Güneydoğu Asya'dan gelen dolayısıyla dokuz DNA çiftleri eksik olanları hayatta kalabildı ler ve bugünkü toplumu oluşturdular. Konulardan örnekler Reader's Digest Milyoner dergiler Dergi nisan 1955'te mllyonerlik düzeyine ulaşıyor ve reklam almaya da başlıyor. Bir yıl sonra tiraj 11 küsur milyonu buluyor. Bu sayı "Tlraj Denetim Bürosu"nun. Şöyle böyle ayda 30 milyon basılan ve satılan bir dergi dünya tarihinde bugüne dek görülmemiştir. Burada şu noktaya hemen işaret gerekiyor. Bu kadar çok dilde yayınlanan Reader's Digest, aslının tam bir çevirisi değil. Bu çeviri dergilerin her birinde yayımlandıkları ülkenin insanlan ve özellikleri ile İlgili yazılar var. Kallfornlya'daki deprem Çinliyi, Portekizliyi ikinci, üçüncü derecede ilgilendirir. Buna karşılık bu ülkeleıin kendl küttürlerine, dinlerine, yazınlarına, ordulanna, üniversitelerine ait yenilikler luşturan insanlann GOney Asya'daki adalardan geldiklerine inanılıyor. Bu göç senaryosu, genetikle ilgili bir gözleme uyuyor; Polinezyalıların mitekondri DNA'larının (kodlamayan) beşte birlik bölge sinde, dokuz temel DNA çiftinin oluşturması gereken seri yer almıyor. Bu "silinme" durumuna Güneydoğu Asya'da yaşayan insanlarda da görülüyor. Diğer taraftan, iskeletler üzerinde yapılan bir çalışma ise Lapita insanlannın Malinezya'dan geldiklerı fikrini destekliyor. Oxford Üniversitesi Moleküler Tıp Enatitü'sürvden Erika Hagelberg ve John Clegg, batıda Yeni Britanya ve doguda Tonga Adalan ile sınıriı bölgedeki birçok yerden alınmış kemiklerdeki DNA'lan incelediler. Bu kemikler 1700 ile 2700 yaşları arasındalar ve Lapita uygaıiığına ait olduğu tespit edilen el aletlerinin yanında bulunmuşlar. Araştırmacılar, Sonuç Genetik, ırkların kökenini aydınlatıyor / / \ ""' ^\.' Bundan binlerce yıl önce, tarihin en büyük Insan göçü sırasındaPasifiği aşan Polinezyalılar, "Polinezya Üçgeni" denilen yere yerleştiler. Peki ama Polinezyalılar kuzeyinde Havvai, güneybatısında Yeni Zelanda ve doğusunda da Paskalya Adalan'nın bulundugu bu bölgeye nereden gelmişlerdi? Bu soruya, eski kemiklerden alınan DNA'lar çözümlenerek yanıt aranıyor. Dilbilimsel ve arkeolojik kanıtlar, ilk Polinezyalıların Pasifiğin güneybatısındaki "LapKa" uygarlığından geldiklerini destekler nitelikte. Bahsedilen bölge, Yeni Gine yakınlarındaki Yeni Britanya ile Fiji'nin arasında. 3600 yıl öncesiyle 2500 yıl öncesi arasında geliştiği bilinen Lapita uygarlığı, denizcilikte gösterdiği ilertemelerte tarihe gecti. Bu uygarlığı o 365/3