Katalog

PSİKOLOJI Çırağımz,"getir patron bir su!" derseL Amirlermemurlar, müdürler ve diğer çalışanlar arasındaki ilişki ve iletişim kopukluğu üzerine.... Üstün Dökmen* İ ster ustalarla çıraklar, ister öğrencılerle oğretmenler, ısterse bır resmı daıredekı amırlerle memurlar olsun, ast ve ust konumundakı kışıler arasındaki etkıleşımler, yaşamımızın onemlı bır parçasıdır Konu çeşıtlı açılardan ıncelenebılır Bu yazıda, astust ıletışımıne kulturumuzun bakış açısını, folklorumuzdan ornekler vererek ırdelemeye çalışacağım Astlarla Üstler Arasında İletişim Kopukluğu örgutlerde astlarla ustler arasında ıletışım kopuklukları görulebılır Bu kopuklukların önemlı nedenlerınden bır tanesı, ust konumundakı kışılerın, astlarıyla ıletışımde bulunurken, orgut ıçındekı rollerı ıle özel yaşamdakı rollerı arasında ayırım yapmalarıdır Örneğın bır mudur, ışyerınde mudur rolundedır, ancak bu mudur, astlarıyla bır pıknığe gıderse yıne mudur rolundedır, amır konumundadır, ıkı adım öndedır Işyerınde olsun, sokakta olsun, kendısıne "Mudur Bey" denılır (Hatta bırçok yöremızde mudur beyın eşıne de adıyla hıtap edılmez, yalnızca "Mudur Bey'ın hanımt" denılır) Boyle olunca soz konusu mudur ıle emrınde çalışanlar arasında, hıçbır zaman Ikı denk ınsanın dlyaloğu sergılenmeyecektir Bu durum, taraflar arasında gıderek iletişim kopukluğu yaratmaya başlar Eğer bu mudur, ışyerınde de astlarına karşı mesafelı davranmayı ve tek yonlu ıletışımı (yalnızca emır vermeyı) tercıh edıyorsa, soz konusu iletişim kopukluğu daha da buyuyecektır Dunyanın pek çok yerınde, mekan kullanımı statunun gostergelerlnden blnsıdır önde yurumek, yukarda oturmak, sağda durmak yuksek statu anlamına gelır Devlet adamları, bılgınler, dın adamları ve zengınler onde yururler, yargıçlar, profesorler yuksek kursulerde otururlar Önde yurumek, en yaygın statu ışaretlerınden bırtsıdır Ancak ne yazık kı, hem hakıkı hem de mecazı anlamda "önde" olan yuksek statulu kışı ıle arkada olanlar arasında dıyalog eksıklığı görulebılır Çunku her şeyden once, ondekı kışı ıle arasındakıler yuzyuze ıletışımde bulunmamaktadırlar Statu farklılığının yarattığı bu sorun, bence bır Nasrettın Hoca fıkrasında çok guzel bır şekılde ele alınmıştır da fıkranın, yuksek statulu kışılerle halk arasındaki iletişim kopukluğuna parmak basmış olabıleceğıne karar verdım Hoca'nın çozumu gerçekten yaratıcı ve ışlevseldır Yukardakı fıkrada Nasrettın Hoca galıba, ıkılem ıçınde kalan yonetıcılere, yaratıcı çozumler uretmelerı önermektedlr Eğer amır konumundaysanız ve emrınlzde çalışanlarla aranızda, statu farklılığından kaynaklanan bır iletişim kopukluğu bulunduğunu duşunuyorsanız, sız de kendı "kışısel" çozumunuzu uretmelısınız Bulacağınız çozum, hem orgutunuzdekı mevcut kurallarla bağdaşmalıdır, hem de astınız olan kışılerle aranızdakl yuzyuze ıletışımı guçlendırmelıdır Soz gelışı, sınıfta otorıter ve anlattığı dersten tavız vermeyen bır oğretmen olmanın yanı sıra, dınlenme saatlerınde öğrencılerıyle sıcak iletişim kuran, onlarla sohbet eden bır oğretmen olabılırsınız öğrenctlerınizle (ya da emrınızde çalışanlarla) fazlaca samımı olduğunuz takdırde, otorıtenızı kaybedeceğınızden endışe edebılırsınız "Ya lyı nıyetımı anlamazlarsa" dıye duşunebllırslnlz Oysa anlarlar Farklı ortamlarda tavrınızı tutarlı olarak surdurursenız, sızı anlarlar Çunku, sınıfta cıddı bır oğretmen, çok uzulen usta "Boynuz kulağı geçtı, çırak usta oldu, usta da çırak" dıyerek kendını ıskeleden atmış ve ölmuş Derın pışmanlık duyan çırak da ıskeleden atlayarak ölmuş Bu olayın gerçek olup olmaması önemlı değıldır önemlı olan bu hıkâyenın, ınsanımızın zıhnınde ve dılınde yuzyıllarca yaşamış olmasıdır Halka göre, yukardakı hıkâyenln ana fıkn, gurura kapılmanın ve ustaya saygısızlığın kötu bır şey olduğudur Gelınız, bu hıkâyeyı farklı bır açıdan yorumlayalım Çırak nıçın boyle demıştır'? Olaya Transaksıyonel Analız açısından bakacak olursak şunu soyleyebllırız Usta ıle çırak arasında, o gune dek, "YetışkınYetışkın" bır iletişim kurulmamıştır Usta sureklı su ısteyen bır "Anababa", çırak ıse su getıren bır "Çocuk" olmuştur Çırak, mumkun olan en kısa zamanda "Anababalar" safına, yanı otorıte konumuna yukselmek istemektedır "Su ıstemek" lar Sanınm yuzyıllar öncesınde de böyleydı Insanlar, orgut ıçındekı rollerı ıle ozel yaşamdakı rollerı arasında ayırım yapmak ıstıyorlar Bu rol ayırımına dıkkat etmeyen yonetıcılere ıse öfkelenıyorlar Hlkâyedekı usta, ış ıhşkılerı ıle özel yaşamdakı ıhşkıler arasına bır sınır çızmemıştır Bu usta, çırağının ışıne yardım etmesını istemektedır, muhte melen evıne odun taşımasını da istemektedır Ustaya gore, adeta çıraklıkta sınır yoktur. Bu durum ıse çırağı öfkelendırmektedır Oysa usta, ış ıhşkılerı ıle ozel yaşamdakı ıhşkıler arasında ayırım yaparak suyunu kendısı alıp ıçmelıydı Eğer sık sık ıskeleden ınıp su almak sorun yaratıyorsa, su getırecek uçuncu bır kışı tutmahydı Çıraktan gorevı dışında hızmet beklememehydı Şımdı sız "Canım, bır çırak da ustasına bır bardak su getırmesın mı, bır asıstan da hocasının bır çantasını taşımasın mı?" dıyebılirsınız Getırsın, taşısın da, ışın sonunda mınareden atlamak da var Ustalaşan çırağınız bır gun sızden su ısteyebılır, ya da artık bılgın olduğuna karar veren asıstanınız sıze 'hocam şu çantayı tutuver" dıyebılır Eğer sız bır ust olarak, astınız olan kışılerın duygularına onem vermez, onlara dıledığınızce hukmedersenız, yarın bu kışıler sızı gozleyerek öğrendıklerlnı sıze karşı uygulayabılırier Ummadığınız bu tavır ıse sıze ağır gelır Eğer astlarınızı yonetılmelerı gereken "çocuklar olarak gormezsenlz" onları "Yetlşkın" yerıne koyarsanız, sonuç çok farklı olacaktır Çunku, eğer bugun astınız olan kışılere değer verır, saygı gösterırsenız, yarın bu kışıler, ust konumuna ulaşsalar bıle, sıze saygı göstermekten başka bır şey yapamazlar Ustler ve astlar (dığer bır söyleyışle önde yüruyenler ıle arkadakıler) arasında ortaya çıkan iletişim kopukluğuna parmak basan Nasrettın Hoca fıkrası şoyledır Nasrettın Hoca, eşeğı ıle cemaatın önünde gıttığı zaman, onlarla yuzyuze olamadığı, onlara sırtını donduğu ıçın sıkıntı duymaktadır Cemaatln arkasında yurumesı ıse Hoca'nın statusu ıle bağdaşmaz Hoca bu sorunu, cemaatın onunde gıden eşeğıne ters bınerek çözumler Artık hem öndedır, hem de cemaatle yuzyuzedlr Bu fıkranın ne anlama geldığını bugune kadar çok duşundum Sonun Nasrettin Hoca'nın Çözümü yuzlü bır arkadaş olabıldığınız takdırde, ıkı farklı ortamda oğrencılerınıze, farklı usluplarla değer vermış olursunuz Kendısıne değer verılen, saygı gösterılen öğrencı (ya da memur) ıse şımarmaz Olsa olsa slze daha fazla sevgı ve saygı duyar Ayrıca, saygı görmenin en kestirme yolu, saygı göstermektir. kantınde ıse guler i*»4ifrfai r I Toplumumuzda astlar ustlerıne (çıraklar ustalarına), gozlenebılen bır saygı gösterırler Ancak aralannda örtük çatışmalar bulunduğunu gösteren çok sayıda folklor urunu de var Bu konuda bır halk hıkâyesını/ sbylencesını aktarmak ıstıyorum Erzurum'dakı çıfte Mınarelı Medrese yapılırken, ıkı mlnareden bınslnın çınllerlnı usta, dığerınınkını ıse çırağı kaplamaktaymış Çırak bır ara farketmış kı, kendı mınaresı ustasınınkınden daha lyı oluyor Bunun uzerıne gurura kapılıp "usta bır su getırl" demış Bu duruma "Usta Bir Su Getir!" ıse, onun gozunde bır otorıte semboludur Çıraklar, bu sembolu kullanarak, ustalıklarını ılan etmek (yonetenler safına geçmek) konusunda sabırsızdırlar Bu sabırsızhğı bır tekerlemede de göruruz Çocuklar "Yağ satanm, bal satanm; ustam öldü ben satanm" dıye oynariar Şımdı guzel guzel oynarken, ustanın öldugunu duşunmenın âlemı var mı? Galıba bu tekerlemede çocuklar, ustanın ölmesını ıstemıyoriar, ustanın konumuna yukselme arzularını dıle getırıyorlar Bu açıdan, söz konusu tekerleme ıle "ustasından su ısteyen çırak" hıkâyesı arasında bır benzerlık yok m u ' Çırağın davranışının ıkıncı nedenı şu olabılır Çırak, gorevı olarak algılamadığı su getırme ışıni, kendısıne yıllarca gorduren ustasından ıntıkam almak ıstemıştır Şunu sıklıkla gozluyorum kı, gunumuzde de çalışanlar, kendılerıne gorevlerı olarak algılamadıkları ışlerln verılmesıne son derece sınırlenıyor Hıkâyeyı bılırsınız Gureşçl Alı Cengiz Usta çırağına otuzdokuz huner öğretır, kırkıncıyı kendısıne saklar Her şeyı oğrendığını sanan çırak, ustasını gureşe davet eder Amacı herkesın ıçınde onu yenmektır Gureşırler Çırağın otuzdokuz hunerı ışe yaramaz Herkesten sakladığı kırkıncı hunennı ortaya koyan Alı Cengiz Usta gallp gelır Bu hıkâyedekı gorunur mesaj, ustayla yarışa kalkmanın felaket getıreceğıdır Ustalara venlen ortuk mesaj ıse, çıraklarına bıldıklerı her şeyı oğretmemelerı gerektığıdır Bu oğut sakıncalıdır Kışılerarası ılışkılerın sağhksız olduğu ortamlarda ınsanlar, ellerındekı otorıteyı kaybetmemek ıçın bılgılerını başkalarından saklamaya çalışırlar Oysa bılgı mısk gıbıdır, yanınızda uzun sure gızleyemezsınız Gızlemeye çalışırsanız, sız mutsuz ve kaygılı olursunuz, topluma ise zarar verırslnız Ali Cengiz Oyunu Ustalarla çıraklar ya da genelde ustlerle astlar arasındaki örtuk çatışmalardan kurtulabılmek ıçln, öncelıkle kışılerarası ıletışımın kalıtesını yukseltmek gereklıdır Iş ılışkılerınız ıle özel yaşamınız arasında ayınm yapabılmelı, astlarınıza değer vermelı, onları dınlemelı ve onlara saygı göstermelısınız Ruh sağlığınırr da gostergesı olan bu tur davranışları sergıleyebılırsenız, ne mınareden atlamanız gerekır, ne de alıcengız oyunları oynamanız *Doç. Dr. ,Ankara Unıversıtesl Egıtım Bılımlen Fakuttesı Sonuç 3945