Katalog

SORUN YANITLAYALIM Gökyüzü ve fizik hakkında Ibrahim Gedlk (Ank.) soruyor: 1) Galaksimizin (Samanyolu) merkezindeki yıldızların kendi ekseni çevresindeki dönüş yönü ile daha dıştaki yıldızların bunların çevresinde dolanma yönü aynı mıdır yoksa farklı mıdır? 2) Güneş sistemimizde, güneşln kendi ekseni çevresindeki dönüş yönü ile gezegenlerin güneş çevresindeki dolanma yönleri aynı mıdır yoksa farklı mıdır? 3) Gezegenlerin kendi ekseni çervesindeki dönüş yönleri ile uydulann bunların çevresinde dolanma yönleri aynı mıdır yoksa farklı mıdır? (Örneğin, Dünya ve Ay). 4) bir atom çekirdeğinin (örn. Hidrojen atomu) kendi ekseni çevresindeki dönme yönü ile elektronların çekirdek çevresindeki dolanma yönleri aynı mıdır yoksa farklı mıdır? 5) Bir elektronun sağ yönlü, bir pozitronun sol yönlü bir nötrinonun da sol yönlü bir spine sahip oiduğu deneysel olarak nasıi saptanıyor? Ömür Akyüz (BÜ. Fizik Böl. Prof.) yanıtlıyor. Okurumuz, eğer ilk dört sorusunun sıralanışından yanlış anlamıyorsam yıldızgezegen vb. hareketleriyle atom yapısıarasındaki ilişki kurmak istemekte, ya da böyle bir ilişkinin olup olamayacagını merak etme. önce şunu söyleyeyim ki gerek güneşgezegen veya gezegenydu hareketleri, gerekse bunlar arasındaki kuvvetin, atom çekirdeği ile elektronlar arasındaki kuvvet ve atom yapısıyla hiçbir ilişkisi yoktur. Newton kütleçekimi ile Coulob elektrik kuvvetlerinin uzaklığa bağlıhklarının aynı oluşu (uzaklığın karesiyle ters orantılı) ilginçtir ama güneş sistemi ve benzeri gök sistemlerinin kaba dinamiğini belirleyen Newton dinamik yasaları, atom yapısının dinamiğini oluşturan kuantum yasalanndan çok farlıdır ve çok çok bunların bir alt kümesidir. Bu ba • kımdan güneş sistemine bakarak atom yapısını anlamak söz konusu olamaz. Şimdi gelelim sorulara: 1 Her ne kadar yıldızların dönme (kendi eksenleri çevresinde) yönlerinin, verdikleri ışığın çok ayrıntılı incelenme sinden bulunabilme olanağı varsa da henüz bunu sistemli olarak yapmaya izin verecek duyarlılık saglanamamıştır. Ancak güneşin dönme yönü, görünüşe göre samanyolunun dönme yönüne terstir. 2 Güneşin dönme yönü ile tüm gezegenlerin dolanma yönleri aynıdır; hatta bu durum güneş sisteminin oluşumuna ilişkin görüşleri desteklemektedir. 3 Gezegen uydularının dolanma yönlerinde çok belirgin bir sistematik görülmemekte, kiminin uyduları saat yönünde kiminin de tersi yönde dolanmaktadır. Ancak gelgit kuvveti denilen etki dolayısıyla gezegenine yeteri kadar yakın uydular tıpkı ay gibi gezegenle eşit sürede ve aynı yönde dolanarak hep aynı yüzü gösterirler. 4 Eğer atomik sistemlerin kendi eksenlerine göre olan spin veya bir merkeze göre olan yörünge açısal momentumları elle tutulan, gözle görülen cisimlerin dönme veya dolanmalarına (yanlış olarak) benzetilse bile çekirdek "dönmesi" ile elektron "dolanması" arasında bir yöndeşlik söz konusu olamaz; zira, bazı çekirdeklerın spinleri sıfır oldugu (yani "dönmediği") gibi, çok elektronlu atomlarda her elektronun yanında bir tane de zıt yönde "dolanan" bulunur (kimi atomlarda bir elektron tek kalabilir; eğer bu atomun çekirdek sipini sıfır değilse, iki spinin aynı yönde oiduğu durum, zıt duruma göre manyetik enerji bakımından daha pahalıdır). 5 Spin elemanter parçacıklann çok önemli bir yapısal özelliğidir. Bunun, çok ciddi fiziksel önem taşıyan ve parçacık sınıfına göre beliren bir boyu ile seçilen bir eksene göre tanımlanan izdüşümleri vardır. Doğa, bazı parçacıklann hareketleri doğrultusundaki izdüşümlerini, hızlarıyla aynı ya da zıt yönde seçmektedir. Bu durum, özel görelilik koşulları çerçevesinde özellikle kütlesi olmayan parçacıklar için çok belirgin bir kalıcılık göstermektedir. Gerek "vida" özelliği diyeceğimiz bu parametre (bunun özgün adı Yunanca "el" anlamına gelen "chiros" tan türetilmiş olan "kiralite"dir; dönme yönleri belirtirken kullandığımız "sağ elsol el" kurallarından gelmektedir. Ben de bu kuralları açıklamak için kullandığımız "vida" örneğinden yararlanarak böyle adlandırdım), gerekse spinin boyu, tepkime ve etkileşmelerden çıkan parçacıklann açısal dağılımları ile fotonların kutuplanmalarının saptanmasıyla bulunur. j INSAM TANRIYI MASIL YARATTI? • Doç. Dr. Alâeddin Şenel Dinsel düşünüşün serüveni: Sihir ve büyü dönemi. Hayvan simgeleri. Venüsler. Totemden ricada bulunma. Sihirsel düşünüşten dinsel düşünüşe geçiş. Toprak ana düşüncesi. Anasoy çizgisinden ataerkilliğe. Rastlantısalhktan erekselliğe. Çobançiftçi etkileşimi, tabakalaşma ve devlet. Tanrı fikrinin ve din ideolojisinin ortaya çıkışı. Efendiköle, tannkul benzerliği. Çoktanrıcılıktan tektanrıcılığa. Kilisenin devletleşmesi. Burjuvazi ve din. Haluk Hepkon Kurari ın Allah' ı insan gibi: Allah'ın yüzü, gözü, sözü, eli, avucu... Allah, intikam alıyor, kızıyor, yemin ediyor... Prof. Dr. Cemal Yıldırım Prof. Dr. Ahmet Inam Prof. Dr. Eren Omay Prof. Dr. Şafak Alpay Dr. Nihal Bilgili Adam Şenel Asaf Güven Aksel Osman Bilge Kuruca Bilimin neresindeyiz? Anarşistler hödük müdür? Elealı Parmenides: Metafiziğin çıkış noktası. Matematiğin prensi Gauss. Yoksulluğun nedeni "aşırı" üreme mi? Düşünsel sağlık Hoşça kalın Sir Popper. Asimov'un "Robotlar"ı ve kapitalist ütopyanın sınırlılığı. jjjjj!) JJ JJ f f \ li Dr. Erdem Aydın Prof. Dr. Yaman örs Günseli Tamkoç Arif Künar Seyhan Şahin Prof. Dr. Şenel Ergin Kaan Aslan Sadık Usta Dcrç. Dr. Yücel Çağlar "Utopia" ülkesinde sağlık kavramları. Neden öldürüyorlar? Niçin öldürüyorlar? Derin Ekoloji: Doğayla uyum. Derin Ekoloji: Yeni bir paradigma. Bilgiye ulaşmada kadın bakış açısı. Kadının utopyasızlığı üzerine2. Bilgisayar yakında Satranç Şampiyonu olacak Robert Owen ve New Harmony Komünü. Aristokrat bir ağaç türü: Göknar. Ekim sayısı bayilerde 39414 Abone kofulları: 6 aylık 150.000 TL., 1 yıllık 300.000 TL, Yurtdışı yıllık 60 DM Abone bedeli için: Ender Helvacıoğlu Türkiye Iş Bankası IstanbulKızıltoprak Şubesi Hesap No: 1071 343539 Posta Çeki No: 673654 Yazışma Adresi: Yol sokak, Polat Celil Ağa Işhanı, Kat:5 Mecidiyeköy/lstanbul" Tel: (0212) 288 44 89 Fax: (0212) 288 48 05