Katalog

A N N E VE C O C U K SAĞLIĞI Tl P Gebelîkte kaza ve yaralanmalar Yaralanmalarda anne ve bebek sağlığı ve dikkat edilmesi gereken noktalar. Güler Bağbozan * azla gelen hareketlilik, beraberinde kazalarda artışı da getirdi. Son günlerde her gün gazetelerde üzücü haberler göruyoruz. Meydana gelen yaralanmalarda, ilkyardımın doğru yapılması bazen yaşamsal önem taşır. Bu da ancak kazada ortaya çıkabilecek yaralanmaların neler olduğunu bilmekle mümkün olur. Pek çoğumuz okuduğumuz yayınlardan veya ilköğretim yılları verilen bilgilerden, ilk yardımda yapılacak işlemler hakkında az çok bilgi sahibiyiz. Fakat yaralı bir gebeyse, yaklaşımda bir farklılık olup olmayacağı konusu hiç aklınıza geldi mı veya böyle bir durumla karşılaştınız mı? Kaza haberlerini okurken bu soru aklıma geldi ve bu yazı ile bir hatırlatma yapmak istedim. Anne yaralanmalarının % 42'sini trafik kazaları, % 34'ünü düşme, % 18'ini direkt karına yönelik saldırılar, % 6'sını ise çeşitli yaralanmalar oluşturuyor. Yeni bir rapor: Y Anne fizyolojisindeki farkhlıklar, kadının yapısı ve gebelikte oluşan fizyolojik değişikliklerden kaynaklanır. Uterin arterlerde otoregülasyon mekanizması yoktur. Annenin tansiyon düşmelerinde, bu nedenle uterus kan akımı basıncı da düşer. Annede şok geliştiğınde uterin arterde kasılarak daralma oluşur. Böylece fetusa giden kan akımı ve oksijen azalır. Anne uterin kan damarları ve plasentanın oluşturduğu ünite sağlıklı bir yapıya sahipse, akım azalmalanna karşı önemli oranda bir fonksiyonel rezerve sahiptir. Bu yapının sağladığı avantajla oksijen taşınması bazal değerlerin % 50 altına düşmedikçe, fetus oksijen tüketimi değışmez. Ayrıca memelilerde, risk durumunda fetal dolaşımı kalp, beyin ve böbrek üstü bezi gibi yaşamsal organlara yönelten mükemmel bir refleks vardır. Uterusta kan akımı azalması annede şokun belirgin belirtileri meydana gelmeden önce olur. Azalan kan akımına, fetus kalp atım oranını değiştirerek yanıt verir. Annede şokun belirgin bulguları ortaya çıkmadan, fetus kalp atım oranı değişiklikleri meydana gelir. Bu nedenle, erken tanı için bazı araçlarda fetus kalp atım oranındaki değişiklikler, her travmaya uğramış annede, yaralanmanın ağırlığı ne olursa olsun kaydedilerek araştırılır. Annenin fizyolojisindek i farklılıklar Annede kan hacmi gebeliğın 10'uncu haftasından başlayarak (normal gebelik süresi 40 hafta) artmaya başlar. 28'inci haftada % 50 artışla maksimuma ulaşır ve gebelik boyunca böyle sürer. Hacimdeki bu artış kırmızı kan hücrelerine göre, kanın sıvı kısmında daha fazla olur. Kan hacmindeki bu artış kalbe dönen kan miktarına da yansır ve kalp atım hacmi dakıkada 11.5 It. kadar artar. Gebe yaralanmalarında kan hacmini arttırıcı sıvıların verilmesinde dikkate alınarak gebe olmayanlar için hesaplananın % 50 fazlasının verilmesi gerekir. Dolaşım sistemini etkileyen diğer bir önemli değişiklik, 20'inci gebelik haftasından sonra büyüyen uterusun, sırt üstü yatışta, karnın arka tarafında seyreden ana toplar damara baskı yaparak, kalbe giden akımını azaltmasıdır. Yaralanmalarda, özellikle boyun omurgası kırıklarında, sert zemine sırt üstü hareketsiz tespit edilecek olan annelerde, bu hatırlanarak uterus elle sola itilir veya sağı bıraz yükseltecek şekilde, sağ yana bir destek konur. Uterus karında yer kaplayan büyüklüğe erıştıkten sonra karna yönelik darbelere daha duyarlı hale gelir. Yine idrar torbası da, 12'nci gebelik haftasından sonra batına doğru yükseldığinden yaralanma şansı artar. Gebelikte uterus ve etrafındaki destek ve yumuşak dokulara giden kan hacmi arttığından, pelvise yönelik yaralanmalarda büyük kanamalar gelişebılır. Gebede sindirim sisteminde de bazı değişiklikler olur. Mide geç boşaldığından, şuur bulanıkhklarında, mide sıvısının solunum yollarına kaçması kolaylaşır. Ince bağırsaklar, büyüyen uterusla yukarı doğru itıldiğinden, karın üst kısmında oluşan delici yaralanmalarda, komplike bağırsak yaralanmaları olabilir. Karın içine kan ve sindirım sistemi ıçeriği gibi sıvıların kaçışında karın duvarı refleks olarak kasılıp sertleşir. Bu bulgu tanı koydurucudur. kanamaya bağlı şoktur. Uterus yırtılması olduğunda dramatik bir tablo oluşturmakla birlikte, nadir görülür. Geç gebelik haftaları kazaları ve yüksek enerjili patlamalar görülebildiği durumlardır. Anne ve fetus için sonuç genellikle üzücüdür. Fetus hemen hemen daima kaybedilır, anne ölümlerı % 10'nun altında kalır. Annenin ölümü direkt yırtılmadan ziyade beraberinde meydana gelen yaralanmalarla ilişkilidir. Gebelikteki yaralanmalara ayrı bir önem kazandıran şey yaralanmaya maruz ikinci bir canlının, fetusun varlığıdır. Travmaya bağlı direkt fetal yaralanma meydana gelebileceğı gibi, plasentanın yerinden ayrılması ve izah edilemeyen fetal kayıplar da olabilir. Fetus yaralanmaları daha çok hayatı tehdıt edecek kadar büyük yaralanmalarda görülür. Ciddi yaralanmalarda % 8'lik bir orana karşılık, neyseki ufak travmalarda, fetus ancak % 1.7 oranında kaybedilir. Fetus ölümünün en sık nedeni plasentanın yerinden ayrılmasıdır. Darbe anında esnek olan uterus duvarı şekil değiştirirken, esnek bir yapı olmayan plasenta yerinden ayrılır. Direkt fetal yaralanma ise künt travmalarda pek görülmez. Ancak kalça boşluğuna yönelik fetus başı ve beyın dokusu buradaki kemik kırıklarında yaralanabilir. Atom santralleri kan kanseri yapıyor A tom santralları çevresınde oturanlarda kanser görülmesi, uzun zamandır tartışılan bir konu. özellikle Ingiltere'de çocuklarda kan kanseri yoğunluğu ile atom santralları arasında doğrudan bir bağ kurulmuştu. Ancak bu konuda şüpheler sürüyordu. Şımdı Almanya'da Hamburg yakınlarında bulunan Krümmel Atom Santraline yakın oturan çocuklarda kan kanseri artışı dıkkatı çekti. Ayrıca bölgedeki yetışkinlerde de çok ender görülen kan kanseri türü yoğun bir şekilde ortaya çıktı. Politikacılar henüz bu konuda kesin bir hükme varmak ıstemiyorlar. Ancak eyalet sağlık bakanlığı, atom santrallarından çevreye radyasyon sızmasına karşı önlemlerin daha da arttırılması için harekete geçtı. Santral yakınındaki Elbmarsch'da son iki yıl içinde 6 kan kanserh çocuk saptandı. Bu Almanya ortalamasının yüzde 85 üzerinde. Bilim adamları, halktan kromozom analizi için kan ve radyasyon ölçümü için diş topladılar, ağaç halkalarını incelediler. Ancak somut bir veriye ulaşamadılar. Bu kavram ilk kez 1983'te gebeliğin son üç ayında meydana gelen trafik kazalarında tanımlanmıştır. Fetus kanının anne dolaşımına geçmesidır. Bu olasılık plasentası uterus ön duvarına yapışık olan gebelerde, trafik kazalarında, travma sonrası uterusunda sertleşme gelişen annelerde daha fazladır. Bu olay kan uyuşmazlığı olanlarda immunizasyonu arttıracağından önem kazanır. Ayrıca fetustan anneye olan kanama yeni doğanda kansızhk, kalp ritm bozuklukları, anne karnında ölümlere neden olabilir. Fetustan anne dolaşımına kanama En sık soru radyografik tetkik gerekliyse ne yapıiacağıdır. Röntgen gerekliyse çekilir. Radyasyon dozu 510 radı geçmedikçe yan etkisi yoktur. 10'uncu haftadan sonra tanı için yapılan radyografinin yan etkisi nadirdir. Çok ciddi durumlarda, karın ve pelvis tomograflsi gerektiğinde, yine de oluşan radyasyon dozu ancak 510 raddır. Gebeliği belirgin olmayan üretken çağ kadınlarda gebelik testi hatırlanmalıdır. Karşılaşabileceğiniz eh kötü sonuç olan anne kalp durmalarında, acil sezaryen, kalbe dönen kan hacmini arttırarak canlandırma çabalarına yardımcı olabıleceğı gibi, anne kaybedilecekse, (1) hiç olmazsa fetusun canlı kurtarılmasını sağlayabilir. Travmalarda gebelikle ılgilı başlıca farkhlıklar bunlardır. Diğer yapılan tedaviler tüm acillerde yapılan uygulamalar gibidir. (1) Bu yazı Obstetrics and Gynecology Clinics of North Amerıca 18.37181,1991 Crıtical Care in Obstetrics adlı dergıdeki MD Pearlman, JE Tintinallı'nin Evalution and Treatmant of The Gravida and Fetus Following Trauma Ourıng Pregnancy adlı yazısından yararlanılarak yazılmıstır. Radyasyon Tehlikesi Atom santralına yakın bir yerde oturduğu için kan kanserine yakalanan talihsiz bir çocuk Daha sonra bölgede kütüklerden ölüm nedenlerını araştırdılar. Sonuçta 65 yaşından önce ölmüş erkek ve kadınlarda, atom santralina 5 km mesafede oturanlar arasında ölüm oranının yüzde 78 daha çok olduğunu buldular. Ayrıca erkeklerde, daha çok ışınım sonucu görülen bazı kanser türleri buldular. Almanya çapında yapılan bazı araştırmalarda da benzer kanser türlerine, örneğın sılah fabrıkaları ve cephane depoları çevresınde oturanlarda da görülmüştu. Uzmanlar çeşitli zararlı zehırlı maddelerın, benzol gibi, bu kanser türlerine yol açabıleceğıni belirtiyorlar. Doğu Almanya'da da santral bölgelerınde yaşayanlarda kanser oranı ortalamanın hayli üzerinde. Hatta Rheınsberg santralı çevresinde yüzde 200 daha çok... Alman santrallarının bacalarından çevreye yaydıkları izinli radyasyon miktarının daha da düşürülmesi çin çahşmalar yapılıyor. Travmanın etkileri... Gebelıktekı cıddı yaralanmalarda, ölüm oranı gebe olmayan kadınlardan daha yüksek değildir. Tüm ölümlerin % 85'inden fazlasında ölüm nedeni kafa travmaları ve *Dr. Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı 39410