Katalog

PSİ KlYATRİ Çok değişik özellikte insan tipleı Duyum algılamaları bozuk insanlar, örneğin: • Mor renk görünce tatlı kokusu alıyor • Çikolata tadınca, etine iğne batırılmış gibi oluyor • Sesler beyinlerinde renkli görüntüler yaratıyor, • Renklerin tadıyla doyuma ulaşıyor. uriel babasının evlerını boyadığı gunu bugun gıbı anımsıyor Ancak beyaz olan boya tartışmasız beyaz kokuyor Bır de sözcüklerı dokusu ve ısısı ıle tadan Kristen var Genellıkle sözcuğun yazılışındakı farklılık tadt da et kılıyor örneğin, "lon" sözcuğunun tadı bır sılgıyı anıştırırken, "Laurıe" adı tatmakta lımonumsu bır tat bırakıyor Bu ıkı kadında slnestezi belırtılerı göruluyor, yanı duyular bırbırıne karışıyor Bır duyuyu devınıme geçırecek bır uyarım hıç beklenmedık başka bır duyuda da tepkı uyandırıyor Murıel'ın durumunda bır koku yalnızce koku alma duyusunu devınıme geçırmekle kalmayıp renkleri algılama yetısını de etkıhyor Çim mor, gül ıse grı kokabılıyor Çikolatanın tadı ete batan ığne duygusunu uyandırıyor Sesler ıse beyınde farklı renk ve bıçımlerın algılanmasına neden olabılıyor Sınestezık bır kışı bır helıkopterın sesınden gozunde yeşıl halkalar canlandırdığı gıbi, bır zıl sesınden de kızıl hançerler görebılıyor Her 25 000 kışıde bır görulen bu duyum algılama bozukluğu durumunda, harf, sayı ve sozcukler renk olarak duyuluyor Bu kışıler ıçın bu tur bır ışıtme tıpkı gorme gıbı yaşamlarının son kerte doğal bır parçasını oluşturuyor Bunlar kesınlıkle durumdan öturu "acı" çekmedıklerı gıbı, kendılerıne bağışlanan bu kuçuk armağanın da elden geldığınce tadını çıkarıyor Garıp ve de eğlencell olmasına karşın, nörologlar sınestezının öyle onemsenecek bır durum olmadığı konusunda anlaşıyor Ancak hastalığın kökenıne ınildığınde beynın ışlevsel açıdan durumu gundeme getırılyor Sorun sınestezının kolayca açıklanamamasından kaynaklanıyor Duyum algılama bozukluğuna yol açan etmen nedır? Bu durum beynın hangı bolgesınde gerçekleşıyor? Çok yaygın bır göruşe göre, duyuları da ıçeren, beynın farklı ışlevlerı, beynın nasıl ışledığını daha kolayca kavramamıza yardımcı olması amacıyla oluşturulan kuramsal yapıdakı ozel sınır "modulleri" ıçınde gerçekleşmektedır Her modul sınır ağlarıyla bırbırlerıne ılışık beynın bellı bolgelerınden oluşmaktadır örneğin, ışıtme ıle ılgılı bılgıler bır modulde ele alınırken, görme bır başka modulde gerçekleşmektedır Bu ışbolumunun de, beynın ıkı yarı kuresının dış kabuğunu oluşturan beyın zarında odaklandığına ınanılmaktadır Beyın zarının ınsanlarda hayvanlara kıyasla çok daha buyuk olması, bunun, ınsanları hayvandan ustun kılan mantıklı duşunme yetısının kaynağı olduğunu gösterıyor "Ancak sınestezı bu ayırıma karşı çıkıyor en az iki duyu bırbırını etkıhyor Muriel, boyanın rengını "kokladığında" bu eylem beynın "koku alma merkezınde" mı, yoksa, görme modulunde mı gerçekleşıyor? Ya da eylem bambaşka bır yerde mı gerçekleşıyor? Murıel'ln beynı bellı bır özellığe ml sahıp, ya da herkesın beynı bunu gerçekleştırebılıyor mu? Yoksa, moduller ve beyın zannın ustunluğu gıbı göruşlenn pabucu dama mı atıldı? Simon Baron Cohen önderlığınde bır grup Ingılız bılım adamı bu durumu altı yıldır ıncelıyor Sımon Cohen ve ekıbı sınestezık kışılerın beynının bıyolojık açıdan farklı olduğu gıbı geçıcı bır sonuca vardı Ekıbın onde gelen uyelerınden John Harrison'a gore, "sınestezık kışılerde, bır olasılıkla, beyınde ışitsel venlen ışleyen merkezle gorsel merkezler arastnda faridı bır bağlantı kurulmakta " Başka bır deyışle, bu kışılerın beyinleri çapraz hatlı. Harrıson'un savı akla son kerte yatkın gelmekle bııiıkte Amerıkalı nörolog Richard Cytowic sınestezıyı beyın ıle Mars'ın yorungesı arasındakı klasık benzetmeden yola çıkarak açıklıyor Cytovvic, "Madem kı yapısal olarak modul dıye bır şeyln variığından söz edılemıyor o halde bılım adamlannın bu gönışe sımsıkı bağlanıp konuyu saptırmalan anlamsız," dıyor Cytovvıc'e göre, varsayıma dayalı moduller yerıne görungebılımden (fenomenolojı) yola çıkarak bellı bır kurama ulaşmak çok daha mantıklı Cytowıc sınestezıklerın beyınlerının hıç de farklı olmadığı, durumun bıze ınsan beynının yapısıyla ılgılı yenı bılgılere kaynaklık edebıleceğı goruşunu savunuyor Ayrı merkezlenn bulunduğu, "mantığın" egemen olduğu ustun bır zarın varlığını kabul etmek yerıne Cytowıc ınsan beynının daha butunleşmış demokratık bır bırım olduğunu ılerı suruyor Cytovvıc'e göre, bılım adamlan geçmışte sınestezıyı açıklarken beynın çevresını oluşturan "duygusal beyne" gereken onemı vermedı Beynın bu bölumu zarın altında yer alan ve hormon sıstemlerıyle beynın otekı bolumlen arasında guçlu bır ıletışım ağının bulunduğu bır dızı sınır dokuceklerını anlayan bılım adamlan ıçın nestezı eskı albenısını yıtırdı Cytovvıc'ın sınestezı ıle yuz yuze mesı ıse, renklerin tadıyla doyuma ul tığını ılerı suren Mıchael VVatson ıle luşması uzerıne oldu Hekım ve hast< ortaklaşa çalışması sonucunda elde ı len bılgıler Cytovvıc'ın "Bıçımlerı Taı Adam" adlı sınestezı konusundakı ık yapıtının belkemığını oluşturdu Bu bılc Cytovvıc'ın beynın fızyolojısı konusuı eskı ve kohnemış göruşlere sırt çevırı sıne de yol açtı Bu olayı ızleyen bırkaç yıl sonra, Eli beth Stevvart Jones adlı Gallı bır ress da Ingılız Ruhbılım Demeğı'ne mektup zarak sözcuk ve seslerı renk olarak alç ma yetısını dıle getırıyordu 76 yaşınc kadının sözcuk dağarcığındakı her Durumlarından memnunlar Beyinleri farklı mı? ••«•ttat book sundan oluşuyor Beynın bu bölumu beyındekı ıletışımde eşgudum sağlamanın yanı sıra, ışlenen bılgının de dıkkatı çekmesını belııiıyor Bu sıstem beyın zarı gıbı tamamlayıcı bır bölum olmaktan çok ınsan beynının ışlevsellığı açısından bır merkez oluşturuyor Cytovvic bu yenıden gozden geçınlerek duzeltılen açıklamasına "çok yönlü beyin" adını venyor Sınestezı yaklaşık 300 yıldır bılım adamlannın çözmeye çalıştığı bır gız 17 yy duşun adamı John Locke, "kızıl rengı borazan sesı olarak tanımlayan kör bır adamdan" söz eder Bır 18 yy goz uzmanı yıne renkleri "ışıttığınf söyleyen bır koru anlatır Bu konuda ılk bılımsel çalışma, sınestezıklerın deneyımlerıne dayalı bılgılerden yola çıkan genbılımcı Francis Galton tarafından geçtığımız yuzyılın sonunda gerçekleştırıldı Daha fazla bılgı edınemeye Kızıl borazanlar sözcuğun kendısıne ozgu bır rengı va Sımon Baron Cohen kendısıne bır ça da bulunarak araştırmaları başlattı ( hen ve ekıbı beynın ışlevsellığınde "ış I lumu" ömeğını alaşağı etmeden de sın tezının açıklanabıleceğıne ınanıyor Her ıkı goruş de durumun gerçek tanısal olduğu konusunda anlaşıyor neğın, Cytovvic Mıchael VVatson'un uz ne farklı tatlarda sıvılar puskurttuğur tepkıler hem canlı hem de uyumluydu nin "cılalanmış tahta"yı çağnştırırken, a lı soslar "puskullu organık bır kurc çağrıştırıyordu Alay konusu Aynı test ıkı hafta sonra yenıden uyı landığında denek sorulara % 17 oranır doğru yanıt verdı 10 hafta sonra, on den haber vermeksızın uygulanan tes ıse yanıtların ılk denemedekıne tamı ta na uyduğu göruldu. 3938