Katalog

TARTIŞMA İstanbul intihar yolunda... Istanbul'u intihardan vazgeçirmenin yolu, onun yok oluş sürecinden çıkmasını engelleyen oluşumlardan arındırılmasından geçiyor. H Cengiz Türksoy* Doğan Kuban'ın İstanbul içln geliştirdiği "Anl çökuş+ Collabse" kuramını yayımlayarak açtığımız tartışmaya Cengiz Turksoy'da aşağıdakı yazısıyla katılıyor Dunyada ılk kez çöpluğu patlayan, urettığı atıklarıyla çevresındekı her turlu doğal kaynağı kullanılmaz duruma getıren, musluklarından ara sıra su yerıne salgın hastalık kaynağı sıvı akan, havası solunamayan, kımı bolgelerıne akşam, kımılerıne gunduz dahı gıdılemeyen, cadde ve sokaklara yayılan fuhuş pazarı nedenıyle, belkı de geleceğın AIDS başkentı olmaya aday, nufusunun yuzde 7O'ı her turlu sağlık koşullarından uzak ortamlarda yaşayan, trafık duzenı karabasan haline gelmış zavallı İstanbul acaba ıntıhar mı edıyor? Bu sorunun yanıtı, yaşanan sorunlar karşısında yılgınlığa duşenlerın söylemıyle, Istanbul'un kent olmaktan çıktığı, 10 mılyon nufuslu devasa bır koye donuştuğu savlarıyla verılemez Hıçbır bılımsel yanı olmayan bu seçkıncı, yuzeysel ve duygusal soylemın yaşanan sorunlara çözum uretılmesı ıçın de bır katkısı yoktur Her kent, aıt olduğu toplumdakı egemen kulturun urunudur Kulturun bırleşenlerı kentın oluşumunu, onun temel karakterını belırler Ancak, kente kımlığını kazandıran ozellıkler bugunun değıl, yakın/uzak geçmışın ızlerını taşırlar Kent aynı zamanda, ona kımliğinı veren ozellıklerıyle bugunun toplumunu etkıler, toplumdakı değışımde derın ızler bırakır Bır zaman dılımındekı toplum.kentı kurarken ya da gelıştırırken, aynı zamanda kendı geleceğını de etkıleyecek gırışımde bulunur Çunku her yerleşme, orada yaşayanlara sunduğu ya da sunmadığı olanakların ve kolaylıkların boyutuna bağlı gunluk yaşamı doğrudan etkiler Insanların beklentılerıyle, ıçınde yaşadıkları yerleşmenın onlara sundukları arasındakı uyumun duzeyı, oradakı "butunleşmenın" turunu, nitelığını ve duzeyını belırler Bu nedenle, geçmışten geleceğe uzanan zaman boyutunda duzenlı bır gelışme yaşayan toplumlarda, hemen her yerleşmenın belırlı bır karakterı vardır Dışsal etkılerle, sıçramalı değışım yaşayan toplumlara aıt yerleşmelerde ıse, buna koşut sıçramaları, bırbırıne hıç benzemeyen ıkılı, uçlu yerleşme dokularını göruruz "Gunu kurtarma" anlayışının yaygın kabul gorduğu toplumlardakı egemen kulturunu urunu olan yerleşmelerde kı, ulkemızde bunun sayısız omeklerı vardır bu gerçek çok daha belırgın bıçımde ortaya çıkar (ımar alanlar, gecekondu alanları, toplu konut alanları vb) Turkıye kentlerınde, artık bır ortak kent kulturunden soz etmek olası değıldır Ne kente, ne koye yaraşan, var olan duzenln kendısını yenıden uretmesıne yol açan melez bır kultur oluşmuş, bu kultur tumune egemen olmayı başarmıştır Istanbul'a bu gözle bakıldığında, yaşanan sorunların ötekı buyuk kentlerde yaşananlardan ayrı olmadığı gorulur Ancak, gerek buyukluğu, gerek coğrafıkonumu, gerekse de ıçerdığı kulturel çeşıtlılığı ıle ulke genelındekı olumsuzluklardan çok daha fazla etkılenen, ıçıne duştuğu sorunlu yaşam her geçen gun daha da derınleşen İstanbul hızla kendısını tuketıyor, bır anlamda ıntıhar ediyor İstanbul ıle Anadolu arasındakı ılışkı, Bı zans'tan berı, hemen her donemde Istanbul'un yararına ışlemış ve bu ılışkı, "dunyanın en guzel kentlerınden bırısı"nın yaratılmasında buyuk katkı sağlamıştır Oysa Anadolu'nun sıkıntıları, kendıne yeterlılığı ya da yetmezlığı hıçbır zaman Istanbul'un sorunu olmamıştır Ekonomısıyle, toplumsal ılışkı bıçılerıyle, sanatıyla, değer yargılarıyla ve daha pek çok özellığıyle Anadolu'dan ayrı bır dunya olarak yaşayan Istanbul'un, cumhurıyetın kuruluşundan sonra da aynı yaşamı surdurebıleceğı sanılmıştır Nıtekım, bır İstanbul tutkunu olan Yahya Kemal, Ankara'nın nesını sevdığı sorulduğunda, "Istanbul'a donuşunu" dıyerek, bu sanıyı en özlu bıçmıde dıle getırmıştır Yuzyıllardır, kendı dunyasında yaşama alışkanlığıyla İstanbul dışına kendısını kapatmış olan Istanbullu, cumhurıyetle gelen değışımı ve olası sonuçlarını algılayıncaya değın Anadolu ınsanı, karşılığı odenmeksızın el konulan emeğı ıle yaratılmasına buyuk katkı koyduğu "bu guzel kentı" keşfetme yolculuğuna çıkmıştı bıle Bu keşıf, bır sure sonra "kuşatmaya", daha sonra "ışgale", en sonunda da "ıstılaya" donuştu Kentlıler, öncelerı, gelenlerı kuçumsedıler, kentın onları özumsememesı ıçın ellerınden gelenı yaptılar Ancak, dıyalektığın temel kurallarından bırısı ışledı ve Anadolu ınsanının Istanbul'dakı nıcel bırıkımını nıtel sıçramaya donuştu, kent, onların egemenlığı altına gırdı Böylece, İstanbul ıle Anadolu arasında suregelen ılışkıdekı dengesızlık "gıderıldı" ve İstanbul, Anadolu ıle butunleştı Bütun bunlar beklenmedık gelışmeler değıldı ama, kentın gelenlerı ozumsemesı, onların kentle butunleşmelerı ıçın hıçbır akılcı onlem alınmadı Devlet, kendısıne yon ve bıçım veren egemen ıdeolojının plan karşıtı karakterının belırleyıcılığınde, kendılığındenlığı yuceleştıren polıtıkalarla kendı yarattığı olumsuzlukların tutsağı oldu Oysa, butun sorunlar, bu olumsuzlukların sonucudu Yuzeysel yaklaşımlarla ve gunubırlık onerılere dayalı projelerle sorunların çozulebıleceğı sanıldı Hıçbır sorun çozulemedı Bu kez çözum, "serbest pıyasa ekonomısı" adıyla uygulamaya konulan spekulasyon ve rant oyunlarına dayalı yagma ve vurgun duzenınde arandı Çozumsuzluğun yenıden uretımınden başka hıçbır anlamı olmayan bu duzen ıle keyfılığın ve kışısel ınısıyatıflere dayalı yönetımlerın belırleyıcılığınde bugun Bu duruma nasıl ve neden gelindi? lere gelındı Toplumsal ve doğal dengeler bozuldu, çevre kırlendı, kışısel çıkarların maksımızasyonu uğruna bırçok kultur varlığı yok edıldı Kentın, her an yuz yuze kalabıleceğı bır salgın hastalık ya da deprem felaketıne karşı hıçbır onlem duşunulmedı Hızlı nüfus artışının çoğalttığı gereksınımlerın onceden karşılanması ıçın planlı bır çalışma yapılmadığı glbı, goçun nedenlerını ortadan kaidırarak onlemler de alınmadı Tersıne, Anadolu ınsanının sıkıntılarına karşı duyarsız kalınmasıyla soz konusu goç desteklendı Ingıltere'de, sanayı devrımıncn başlangıç yıllarında zor kullanılarak gerçekleştırılen "enclosure" (çevırme) hareketı, Turkıye'de "guleoynaya" uygulandı Oysa, ne Ingıltere'dekıne benzer bır sanayı devrımı yaşanıyordu, ne de bu yonde atılmış cıddı ve kararlı bır adım vardı Bu gerçekler bılınıyorken, salt bugune bakarak şımdı yaşanan sorunların sorumluluğunu kente gelen köylulere yuklemek, en azından haksızlıktır Bu gelışmeler olurken bız kentlıler neler yaptık? Urettıklerı atıkianyla Marmara'yı bır ölu denıze çevıren fabrıkaları, ıkıncı konutları, zaten yetersız olan altyapı daha da yukselen gokdelenlerı, Boğaz'ın ıkı yakasındakı sorunları bırleştıren ve buyuten kop rulerı, spekulatıf değer artışının başdöndurucu etkısıyle, sıvıl mımarlığın eşsız orneklerınden olan yalıların, ahşap konakların yerlerıne apartmanları vb Istanbul'da yapılan ılk gecekonduya, ılk kaçak yapıya, ılk yasadışı fabrıkaya engel olmayan kent yonetımınde koyluler yoktu Bunların ılkıne engel olmayan kent yönetımınden, bugun sonuncusunu yıkması beklenemez çözüm, bunun değıştırılmesınde aranmalıdır Kentleşme, ınsan ıstencınden bağımsız olarak ortaya çıkan ve toplumların yaşamak zorunda oldukları bır sosyolojık sureçtır önemlı olan, bu surecı belırlı bır plan dısıplını ıçınde yönlendırmektır Yoksa, kentleşme, gelışmenın gostergesı değıl,sorunların kaynağı olarak algılanabılır ve kentleşme hızını azaltmak ıçın kente gelecek olanlara "vıze" uygulamak gıbı "ılgınç" onenler gundeme gelebılır Plan, varılmak ıstenen hedefı tanımlayan ve bu hedefe ulaşmak ıçın ızlenmesı gereken yol ve yöntemlerı belırleyen bır araç, planlama ıse bu aracın elde edılmesı ve kullanılması ıçın yapılacak her turlu etkınlığın yer aldığı eylemler butunudur Planın başarısı, buyuk olçude, hedefın doğru ve gerçekçı bıçıde tanımlanmasına, toplumun bu hedef uzerınde uzlaşmış olmasına ve planlama eylemıne katılımına bağlıdır İstanbul, bu sorunları yaşayan tek kentımız degıldır Yakın gelecete, benzer tartışmaları Busa, Izmıt, Adana gıbı ötekı bırçok kentımız ıçın de yapacağız Başta İstanbul olmak uzere, kentlerımızın yaşadığı ve aslında hıç de kaçınılmaz olmayan sorunları çozecek mucızevı bır proje yoktur öyleyse ne yapmalı? Çozumu nerede aramalı9 Sorunların temelınde, plansızlık, yasa tanımazlık, başıbozukluk ve kışısel ınısıyatıflere dayalı yonetım anlayışı olduğuna gore, Ne yapılmalı? Planlı kentleşme yalnızca kentlerın planlanmasıyla sağianamaz Planlı kentleşme, ulke genelınde, onemlı yatırımların yer seçımını de ıçerecek şekılde kararlaştırılmasıyla başlayan, ıktısadı, toplumsal ve fızlksel butunluğu olan planlama çalışmasıyla sağlanabılır Bu çalışmalara, toplumun her kesımının etkın katılımının sağlanması esastır Bu ıse demokratık, katılımcı bır yonetımı gerektırır Turkıye'nın bugunku yönetsel orgutlenmesı ıçınde, demokratık ve katılımcı bır planlamının gerçekleştırılmesı olası degıldır Cumhurıyetın kuruluşundan berı, sıvıl toplum orgutlerının ılgı ve yetkı alanlarının su reklı kısıtlandığı, orgutlenme duzeyı duşuk, 3932