Katalog

HAYVANLARDÜNYASI İngilizcesöyle, Almancaveya Japoncadinlesin "Ben konleransa yazılmak ıstıyorum " Bılgısayar termınalinın başındaki adarn Ingılızce bunları söyledi Carnegıe Mellon Ünıversıtesindekı odasından telekonferans ağıyla Almanya'daki bir araştırmacıyla göruşen bılımadamının söyledigı bu sözler Almanya'dan Almanca olarak çıktı Alman araştırmacı çevirılınış ısteğı anladı. Belkı konuşulan konu sıradandı, fakat anlamı değıl Bu gosterım, bir konuşmanın bır dilden bır dıle çevırılebıleceğınin kanıtıydı. Plttsburg'dan Ingılızce soylenmiş olan sözler dunyanın öbur taralında Almanca olarak duyulmuştu Alman. Amerlkan ve Japonfırmaveuniversitelerının oluşturdugu bir konsorsıyum tarafından gelıştırılmiş olan sıstem, Ingılızce, Almanca ve Japoncaarasında çevırı ımkanı sağlıyor. Sesten sese çevirı, ses tanımla'N^ ^ ~ ma, makına çetezleme teknoloj ilerinin birlikte kullanılması sonucu gerçekleşebıliyor Sesı kehmeye dönuşturmek ılk adım Bu ılk adımda doğruluk oranını arttırmak ıçın sıstern, sese uygun bırkaç cumle yaratıyor ve ıçınden en mantıklısını seçıyor Sonrakı adım ıse mesajın belırlı bır dilden bağımsız hale getırılerek herhangı bır dıje çevırıye hazır hale getırılmesı. Bundan sonra ıstenılen dıle çevırılen cümle dijıtıze ses olarak çıkıyor Bu sıstemın gunluk yaşantımıza girebilmesine daha cok var Şu an beş yüz kelımelık bır kellme haznesıne sahıp sıstemde, normalde soylemesı ıkibuçuk sanıye suren bır cumle sekız sanıyede tercume edihyor Umıl vaadeden bu sıstemın, gelecekte taşınabılır çevın cıhazlarında ve film altyazılarında kullapılması duşunuluyor Himalaya'daki yaşamın lokomotifleri Yak ve dağ develeri zor şartlara uyum konusunda şaşırtıcı özelliklere sahip ibet'te hareket eden herşey bunu yakların sırtında yapar" Bir Çin atasözü böyle söylüyor. Tibefteki yaşamı görünce insan bu sözün gerçeği anlattığını görüyor. Yak, Batı'da ise neredeyse hiç bilinmeyen bir varlık. Ama bu ilksel sığırlar üatünde durmaya değer bir konu oluşturuyorlar Çünkü yak, su götürmez bir şekilde Hımamalaya 'daki yaşamın lokomotifi. 2500 lle 6500 metre arasında değişen yükseklikteki tarıma elverişsiz dağlık bölgeyi verimli hale getiren yaktır. Iki hörgüclü dağ devesi bilimin aynı şekilde ihmal ettiği bir başka değerli hayvan. 3000 metreye kadar yuksekliklere dayanabiliyor. Orta Asya'da evcilleştirilmiş 150 bin dağ devesi olduğu hesaplanmakta. Yabanıl develerin sayısı ıse 1500' e kadar düşmüş Afrika ve Güneybatı Asyadaki tek hörgüclü deveden farklı olarak Himalaya'nın ç'ift hörgüçlu devesi kışın kalın bir kıl örtü çıkarıyor Boylece sert soğuklara karşı koyabiliyor Yazın bu kılları dökünce de, kavurucu sıcaklara dayanması mümkün olabiliyor Bir grup Alman bilim adamı, konuyu araştırmak için bir vakıf kurdu Yönetim kurulu başkanı, bir veteriner ve hayvan yetiştiricisi olan Jürgen Lensch'in yaptığı açıklamaya göre, vakıf araştırma bursu verecek. örneğin şimdiye kadar yak ve dağdevesinin ha&'alıkları üzerine herhangi bir bilimsel çalışma yapılmamış. Yetişme ve başka değerli ırklarla çarpraz dölleme olanaklarının da incelenmesi gerekiyor Bu yüksek dağ sığırlarının sayısı son on yıldır hızla azalıyor. Bugün Tibet'in yüksek dTizlüklerinde ve Kuinghai'da bu hayvanlardan 15 bin kadarının bulunduğu tahmin edılıyor. Yabanıl yak'ın (bos mutus) evcilleştirilmesinin tarihi, genç taş devrine kadar geriye gidıyor. Bu yolla elde edilen evcil yak {bos mutus grunniens) , yani Çin mandası, vahşi akrabası kadar sık kıllı değil. Orta Asya'da 15 mılyon evcıl yakın bulunduğu tahmin ediliyoı. Evcileştirme, uğraşılan tur uzerinde belli bir' yumuşama ' yı beraberinde getirir. Ama, yaklar, bu ilkeden pek etkilenmemişe benziyor Bir ev hayvanı olarak dağlık bolgelerdeki sert yaşam koşullarına gösterdikleri uyum bilımadamlarını şaşırtıyor. Kışları bu hayvanlar eksi 40 dereceye dayanmak zorunda. 6500, hatta bazen 7000 metreye kadar varan yüksekliklere başka hiçbir memeli uyum gösteremez Lensch'in çalışmalarına gore, bu hayvanların nefes borula * virısi ve ses sen Dağlık bölgelerde yaşayan ınsan ıçin yak değerli bir yük binek hayvanı. SırVannda 100 klloya yakın yüklegünde 30 km. yol kat ediyorlar. n olağandışı büyük ve hacimli. Bu onlara yüksek bir solunum frekansı sağlıyor. Kanlarınm bir milimetre küpünde 6,5 ile 9 milyon arasında oksijen birleştirici alyuvar bulunuyor Bu, bildiğimiz sığırdakınden yaklaşık dört kat daha fazla. Tırmanma yetenekleri de çok şaşırtıcı. Yak, açısı 75 derece olan kayalık yamaçlara bıle bile rahatça tırmanabilir. Bunu, sağlayan şey, ayaklarının yapısıdır. Ayaklarının bir yanı sert ve keskin, bir yanı da yumuşak bir deriyle kaplı. Ayaklarının bu yanıyla vücutlarını dengeliyorlar. Yüksek bölgelerde yaz kısadır. Temmuz ve ekim ayları arasında bu hayvanlar sadece yolda beslenirler. 500 ile 600 kilo arasında ağırlıkları bulunan yakların dudak, diş ve dilleri çoğunlukla birkaç santim boyundaki sert otları koparabilecek şekilde gelişmiştir Bu aylarda 25 ile 40 kg arasında yağ tabakaları oluşur. Doludizgin koşarken bile fazla kilo kaybetmezler Kış, perhiz zamanıdır Dağlık bolgelerdeki insanlar yakı yük ve binek hayvanı olarak değerlendiriyor. Sırtlarında 80 lle 100 kiloya kadar varan yükle günde 20 bazen 30km yol katediyorlar. Sabana koşulmaya da geliyorlar Bununla bitmıyor. İnsanlar onun işgücünün yanısıra etinden, sütünden, kılından ve postundan da yararlanıyor. Hatta yakın dışkısı tezek olarak, çadırlarda yemek pışırmede kullanılıyor. Yak tezeği hafif bir alev çıkarak, fazla bir duman oluşturmadan yanıyor Bu yöredeki insanlar, yaşamsal önemdeki yumurta beyazını yakın etinden ve sütünden sağlıyor Yakın etı yüksek bir protein içerir, sütü de çok yağlıdır. Sütündeki yağ oranı sonbaharda, bildiğimiz ineklerin iki katına, yani %9' a çıkar Buna karşılık yak ineklerınin yıllık süt verimi de bildiğimiz süt ineklerinin onda biri kadar, demek 60o kg civarındadır Yakın kıHarı ve postu birçok şekilde değerlendirilır Kaşmire benzeyen sık alt kıl dokusu battaniye ve çuha yapımında kullanılır. Kaba sırt kıllarından da halı ve başlık yapılır. Vakıf kurucuları için, Batılı bilim adamlarının bu kadar önemli bir kaynağj gözardı etmesı anlaşılmaz bır tutum. Çünkü, bu değerli Himalaya hayvanları, tropik cangıllar ve bataklık yörelerdekl hayvanlar gibi sadece kendi bölgelerindeyaşamakta ısrarlı'değiller (Reinhart Wanndtner, FAZ Temmuz) Çev. ade. lerinin akseuarları arasına yerleştirmiş. llerlsi Için ses tanımlama teknolojisl, "ses izleri" kullanarak haberleşme hızmetlerini ve diğer işlemleri daha guvenli kılmayı vaadediyor. Voice control isimli bir şlrket, telekomlnikasyon servisi Içln "ses izine" göre kimlik tasdikl yapma sistemı geliştirdi. Speech Print ID adı verilen bu sistem, sizin seslnizi bilgi bankalarında kaydedılmış olan sesle karşılaştırıyor ve eşleşırse konuşmanın gerçekleşmesine izin veriliyor (Popüler Science, hazlran 1993) Özet çeviri: Kemal Aşkar 3365