Katalog

BİTKİLERİN DÜNYASI Bitkilerin dahiyane bulusları, zekice Üremek ve soylarını sürdürmeyi garantl altına almak için bitkiler çok usta yöntemler geliştirdiler. Roketatar gibi patlayarak tohumlarını havaya saçıyorlar. elirli bir yere kök salarak yaşamını 'sürdürmek zorunda olan bır bitkı'nin sosyal yaşamı oldukça kısıtlıdır Bu durum özellıkle cinsellık ve soyun sürdürülmesi konularında sorun yaratır öyle ya, bır bıtkı nasıl edıp de kendisine bır eş bulacak ve çoluk çocuk sahibi olabılecektır? ilk bakışta durum umutsuz gibi görünse bile, bitkiler dahiyane buluşlar ve zekice hilelerle soylarını garanti altına almayı başarmışlardır Patlarlar Patlayan çıçekler, meyveler, tohumlar, spor kapsullerı etrafa saçılırlar, bazen yakından geçen hayvanların uzerlerıne takılarak, çoğunlukla da rüzgârla oldukça uzaklara yayılabilirler Mantarlar bıtkı dunyasının en usta roketatarlarıdır Her bıri sporlarını fırlatmak için kendıne ozgu bir mantar tabancası geliştirmiştir örneğin küf mantarı Pilobolus gibi bazılarında spor kapsullerı bıtki özsuyu ile dolar, dolar, nıhayet patlar ve sporları havaya savurur Dığer bazı türler ise, spor kapsullerının gıttıkçe kuruyup patlamaları ıle sporlarını çevreyesaçarlar. Genellıkle bu mantar tabancalarının ışleyışını anlamak zor olmamıştır, fakat bır mekanizme vardır ki, bilimadamlarını uzun süre meşgul etmiştir Bir mısır zararlısı olan Drechslera turcıca'nın sporları, mısır yaprakları uzerınden, tıpkı bır helikopterin havalanması gibi, dikey olaYandaKaraçalı vekatırtırnağı de, mantarlar gibi sporlarını fırlatacak çeşitli mekanizmalara sahiptirler. Tohumlar sporlardan daha ağır olduğundan, patlamayla tohum saçmaya yüksek bıtkılerde daha az rastlanır Ama olduğu zaman da bayağı etkileyici olur doğrusu özellıkle "fışkıran salatalık" Ecballium elaterıum'dan söz etmeden geçemeyız E. elaterium'un meyvesi butun olarak bıtkiden uçar Meyve tüylü bir turşuluk salatalığa benzer ve olgunlaştıkça içteki etli doku sümüksü bir sıvı ile dolar Sonunda ıç basınç o denli artar ki, meyve sapından kopar ve yırtılma yerinden tohumları ve özsuyu fışkırarak havada uçmaya başlar Tıpkı şişirilirken elden kaçıveren bir balon gibi Rekor 12 7metredir Kurtmantarı havaya sporlarını salıyor. Tohumların kaderini ise ruzDiğer meyveler girbelirliyor. tohumlarını fırlatmak bi kurukır Bir böcek çiçeğe konduğuniçin kuruyan dokulardan yararlanırlar. Sıda, erkek organlar taç yapraklardan olucak ve güneşli bir günde fundalıklarda kaşan kılıflarından kurtarır Stamenler bir tırtırnağı ve karaçah tohumlarını saran kayay gibi fırlar ve polenlerini böceğin alt bukların kuruyup yırtılmalarından çıkan tarafına mancınıkla atılır gibi fırlatırlar. sesleri duyabilirsiniz. Amaçıkardıkları büBöcek de, alt tarafına yapışan polenleri tün gürültüye rağmen, bu bitkiler tohumlabir sonraki çiçeğe taşır. rını ancak bir iki metre uzağa atabilirler Bu konuda rekor 15 metre ile tropikal BaDünyanın en önemli hayvan yemi kayuhinia ağacına aittir naklarından bırı olan kabayonca tarafınÇıçeklerin, böcekleri çapraz tozlaşma dan kullanıldığından, bu çapraz tozlaş(kendi türünden olan diğer bitkilerin poma yöntemı ekonomik açıdan önemlidir lenleriyle döllenme) araçları olarak kulama bir sorun vardır Çiftçilerin en sevdllanmak üzere geliştirdlkleri mekanizmaği tozlaştırıcı olan balarıları çiçeğe konlar da dikkate değer. En çok tutulan numaduklarında stamenleri kınlarından kurtaralardan biri, "kurulmuş stamen"dır. (starıp polenleri fırlatmalarını sağlayacak kamen polenlerin bulunduğu, bitkinin erkek dar ağırdır, ama stamenlerin karınlarına organı), Karaçah ve katırtırnağı gibi çiçekçarpmasından rahatsız olmayacak kadar lerde, erkek organlar omurga şeklindeki ağır değillerdir Onlar da, sistemi atlattaç yaprakların ıçerisinde aşağı doğru emayı öğrenmişlerdır. Hıle yaparlar ve çiğilip tutturulmuştur Çiçek geliştikçe taç çeğin ozsuyun taç yaprakların arasındayapraklar daha büyür ve içerdeki erkek ki doğal bir yarıktan çalarlar Böylece organlar gittikçe gerilerek bir mancınık gistamenler tarafından zımbalanmaktan rak havaya yükselir Herhangi bir basınç ya da fırlatıcı mekanizma olmaksızın hemde Mısır zararlısının gizemi 1970'lerde Oregon State Üniversıtesinden Charles Leach tarafından çözüldu. Leach yaprağın yakınlarına bir elektrod yerleştırdiğinde, sporların pozıtıf elektroda doğru uçtuğunu, negatıf olandan uzaklaştığını gordu Aynca yaprak nötralıze edildiğinde sporların atılması tamamen duruyordu Leach'in D turcica sporları için ilerı sürdüğu teoriye göre, yer yüzeyinde doğal olarak bulunan elektrık alanın ve atmosferik koşulların etkısıyle, mısır bıtkıleri yaprak yuzeylerı ve orada yetışen mantarlar uzerınde elektrık alanları meydana getırırler Alan gıderek şıddetlenir ve nıhayet mantarın zayıfça tutunmuş sporlarını yerın söker ve dikey olarak havaya püskurtür Bazı parazitik mantarlar ise sporlarını doğrudan canlı hayvanlara vermek zorundadırlar Bir nematod (ipsı solucan) paraziti olan Haptoglossa mırabılıs, kendisine bir nematodun dokunmasını bekler, kurbanı kendisine dokunduğunda zıpkına benzer bır ığne ıle vurur ve sporlarını bır tup ıçınden kurbanına enjekte eder Saldırı o denli hızlıdır ki, bütün görülebilen mantara d.okunur dokunmaz acıyla kıvranmaya başlayan bır nematoddur. Eğreltiotları, kuzuyosunları ve lıkenler Fışkıran salatalık polenlerini anların üzerine yapıştırmak için mancınıkgibi kurulmus stamenlerin den yararlanırlar. Alttaki resim, Elaterium'un meyvesi arkasında özsuyu ve tohumlardan olusanbir kuyrukla havada uçar. çiçekleri, 33610