Katalog

FİZİK En cok aranan parcacık Nobel fizik ödülü hayalleri kurduracak buluş gerçekleşti mi? 15 yıldır aranan parcacık "üst lor"(kuvark) bulundu mu? yıllık arayıştan sonra bu ele avuca sığmayan fakat olabıldığince ağır' ust lor (quark)" bulunmuşolabılir Sonsuz kuçuk bır tanecık hayal edın, oyle kı buyuk btr atom kadar ağır ve bır gdlgeden daha az ele gelır olsun 15 yıldır yuzlerce tızıkçı boylesıne bır olasılık dışı hayaletı kovalamaktadır Peşıne duştuklerı ust lor 'dur Bu, maddenın temel yapı taşlarını oluşturan atomaltı parçacıklar aılesınln tek eksık uyesıdır Varlığına ınanılan altı lor turunden beşı bulunmuştur Harvard Unıversıtesı nden kuramcı Sheldon Glashow, "Üst" demektedır, "yalnızca dlger bir lor değlldir. O son, kutsanmış olanıdır ve ne kadar önce bulursak, herkes kendlnl o kadar iyl hlssedecek." Fızıkçtler kutlama yapacaklar zıra ust, Standart Model denılen ve bır zamanlarşaşkınlık veren bır parcacık surusunu sadece bırkaç temel yapıcıya ındırgeyen kuramsal bıreşımın eksık kalan taç mucevherıdır Anılan temeller arasında adları şaka gıbi gelen uç çift lor da bulunur ' Yukarı ve "aşağı" lorlar her gunku proton ve notronları yaratmak uzere bırleşırlerken, "tılsımlı' ve "tuhaf lorlar ıse daha az tanınan ve hızlandırıcılarda ve yuksek enerjılı kozmık ışınlarda yaratılan parçacıkları yaparlar 1977'de fızıkçıler adını "dıp" koydukları beşıncı loru buldular o gunden berı de bunun eşı olan ust'u aramaktalar Bunu bulamamak parcacık fizıkçılerını şaşırtıp sersemletecek, ust olmadan kuramsal binanın buyuk bır kısmı, tıpkı kılıt taşı olmayan bır kemer gıbı yıkılıp duşecektır Bılım adamları çoktandır ust lorların Chıcago yakınlarındakı Fermı Ulusal Hızlandırıcı Laboratuvan'ndakı guçlu çarpıştırıcılarda uretılıp durduğundan kuşkulanrnaktaydılar Lakın daha sıradan parçacıklar, sık bır çalılık gıbı bunların görunmesını engellemektedır Ama ust, bulunmaktan artık kaçamayabılır Ekım sonunda Fermılab ın Çarpıştırıc, Algılayıcısı ndakı araştırmacılar bırtakım kışkırtıcı ızler buldular Bunlar, bır ust'un kısaca ortaya çıkıp sonra da bır hayalet gıbi kaybolduğuna ilışkın Ipucu olabilecek gıbıydıler Bu, el atınca kaçan olay Fermılab'da kasım ortasında yapılan bır konferansta bıldırıldı O gunden berı fızıkçıler bunun dışında pek az şeyı konuşuyorlar Kuramcılar ust lor'un bılınen her parçacıktan ağır olduğunu kestırmlş bulunmaktadırlar ' Tek blr ust lor" diyor Ferbılablı fızıkçı Alvln Tollettrup, "muhtemelen en az bir gumuş atomunun tumü kadar çekeblllr." (Atom ağırlığı 108 olan bir gumuş atomu yuzlerce yukarı ve aşağı lordan oluşmuştur) bır ust lorun kutlesının tam ne kadar olduğu, bılım adamlarının cevaplamayı çok ıstedığı bır sorudur ama once olçmek ıçın ele geçırmelerı gerekır Bu ış ıse, bu ağır ama ruh gıbı nesnelerın yalnız SOFRASAGLIGI 5 ca Buyuk Patlama'nın hemen ardından görunup kaybolmuş olmalarıyla lyice karmaşıklaşmaktadır Ust lorlar Mıchıgan Unıversıtesı'nden kuramcı Gordon Kane ın tahminine gore, "Büyük PaUama'dan trilyonda blr saniye kadar" sonra bıdayettekı ışıma arasından çıkmaktadır Ama erken evren genleşıp soğudukça bunlar yok olurlar Bunların hızla geçen varlıkları gerıde fızıkçılerın çözmeye çabaladıkları bır bulmaca bıraktı Bazı parçacıkları bu kadar ağır, dığerlerını de örneğın fotonlar hıç kutlesız yapan nedır? Bu urkutucu sıkletı yuzunden, ust lor fızıksel dunyaya kutle ve dolayısıyla katılık ver mekten sorumlu tutulacak gızemlı mekanızmalar belkı de daha ağır başka tanecıkler gıbı anlaşılmasını aydınlatabılır Ust'u bulmak Nobel hayalleri kurduracak tur bır bulgudur Bu ışte ilk olma baskısı şimdı lyice artmakta, zıra Çarpıştırıcı Algılayıcısı'na bır dığer Fermılab Algılayıcısı rakıp çıkarak geçen mayıstan berı kendı verılerını uretmektedır Ivedılıkduygusu Çarpıştırıcı Algılayıcısı nın 400 deneycısı arasında, bu duzenek ıçınde ekım ayında görunen ız fısıltılarının nasıl yorumlanacağına ilışkın tartışmalar yoğunlaşmaktadır Kullanılan duzenek 3 5 kat yukseklığınde ve 4000 ton kutlesınde bır elektronık ve çelık karışımıdır Bunun merkezındekı oyukta neredeyse ışık hızına kadar erıştırılmış proton ve antıprotonlardan sanıyede bınlercesı bırbırlerıne çarpmaktadır Oızgınınden boşanan enerjı, küçucük kıvılcımlar gıbı ışıldayan çok kısa ömurlu parçacıklar sağanağı yaratır Fizıkçıler, algılayıcının kaydettığı kayfoolan parıltılardan bunları ureten parçacıkların kımlıklerını yapılandırabılırler Elımızdekı olayda bılım adamları, ust ve ıkızı olan karşıt parçacığın arada bır bozunacağı dört parçacığın fani izlerlni gözlediler mı acaba? Bır ıpucu, elektronun yakın akrabası olan bır muonun gozlenmesiydı En azından bır muon gıbı gorunuyordu Bılım adamlarının emın olamamalarının sebebı müonları ileyen algılayıcı bolumünun bır portakal gıbı dılımlı olmasıdır Chicago Unıversıtesi'nden Fizikçı Henry Frtach "ÇanMz neanelerln pek •ıfc gosterdlğl Mr halnlfcle" dh ye hayrtlan5ıyor, "bu mOon tam fci dillmin arasındakl yanktan geçtl" Kış beslenmesinde nelere dikkat etmeli? Ayşe Baysal \ş mevsımınde, beslenmede nelere dikkat edilmesı gerektığl sık karşıılastığım sorulardan bırıdır Insanın besın gereksınmesını etkıleyen en onemlı faktorler fızıksel aktıvıte duzeyı, beden cussesı, yaş ve metabolızma farklılıklarıdır Alınan besınler sındırıldıkten sonra kanda hucrelere taşınır ve solunan oksıjen varlığında vucut organlarının çalışması ve fızıksel guç ıçın gereklı enerjıye dönuşur Bu sırada ısı oluşur Metabolizma dedığımız bu olaylar normal vucut ısısında gerçekleşır Vucutta oluşan fazla ısı derıden ve akcıgerlerden buharlaşarak dışarı atılır Çevre çok soğuk olduğunda vucudun normal ısısını korumak ıçın metabolızma hızlanır Metabolızmanın hızlanması, daha çok besın alımını gerektırır Ancak, bırey uygun konutta yaşıyor ve dışarı çıktığında uygun gıysı gıyıyorsa normal vucut ısısını kontrol edebıldığınden ek besın almasına gerek kalmaz Buna karşın soğuk çevrede çalışmak zorunda olan bıreylerın enerıı harcamaları da artar Çevre ısısının 10 °t altındakı ortamda çalışanların enerjı gereksınmelerı yaklaşık yuzde 5 daha fazladır Çevre ısısının 350 ustundekı ortamda çalışanların enerji gereksınmelerınde de artmış olur Bunun nedenı, fızıksel çalışma sonucu olan fazla ısının aşırı terlemeyle atılma zorunluluğudur Bu durumlarda vucut ısısını normal duzeyde tutmak zorlaşır Çocukların vucutlarının su oranı yetışkınlerden yuksek olduğundan, ıst kaybı daha çoktur Derı altı yağ tabakası ısı kaybını onledığınden, zayıf bıreyler de soğuktan kolay etkılenırler Zayıf bıreylerle çocuk ve yaşlıların soğukian korunmaları ve beslenmelerıne daha çok özen gösterılmesı gereklıdır Bunun yanında soğuk çevre, bıreyın dışarıda dolaşmasını engellendığınden fızıksel hareket azalabılır Boylece soğukta artan enerjı gereksınımlerı fızıksel hareketın azalmasıyla dengelenır Bu nedenle, masa başı çalışanların ve evde oturanların soğuk endışesiyle, özellikle enerjisi yoğun tatlı ve hamur ışlerını fazla yemeleri kılo alımı ıle sonuçlanabılır Aşırı soğuk ortam bıreyın direncinı azaltabılır Proteın A,C, E ve bazı B vıtamınlerı ıle demır, çınko gıbı mıneraller vucudun savunma sıstemlerının guçlenmesınde etkilidırler özellikle ıklim koşullarının uygun olmadığı kış aylarında bu besın oğelerının yeterlı alımına ozen gosterılmelıdır Yeşıl yapraklı sebzeler vıtamın açısından çok zengın olduklarından hazırlama ve saklama koşullarına dikkat edılerek her sofrada bulundurulmalıdır Havuç A vıtamını ıçın en lyı kaynaklardan bırıdır Her oğunde bırer adet portakal ve narencıye grubundan almak yarar sağlar Proteın ve çınko gıbı mınerallerın en tyı kaynakları et, yumurta, sut ve turevlerı ıle kurubaklagıllerdir Bu besinlerden bır veya ıkısı her oğünde bulundurulmalıdır f Bılım adamlarının karşılaştığı problemlerın en buyuğü, poHtık anketlerdekınde olan türden ıstatıstık hatalarıdır Çünkü fizıkçıler bazen bulgulannı bır tek gozlemden çıkarıyorlarsa da, çoğu zaman bır cıddl soruna varmaları ıçın çok sayıda olay gerekır Bu yuzden aralıkta Çarpıştırıcı Algılayıcısı'nda kaydedılen fettan olay ozellıkle sıkı bır ıncelemeye alındı Harvard'dan billm tarlhçısi Peter Galıson, üst'un bulunuşunun hıç kuşkusuz yavaş yavaş ortaya çıkacağına ınanmaktadır Dıyor kı, "Genışleyen ınanç halkası deneysel ışbclığınden başlayarak tum fizıkçıler dünyasını ıçıne alacaktır" Bu surecın ne kadar zaman alacağını hıç kımse tartamaz, çunkü bu, yalnızca bılımsel maharete değıl Talıh Kuşu'nun kaprıslerıne debağlıdır 1 Madeleıne Nash, TIME Oergjsı 11 Ocak 1993den 30711 Omür Akyüz