Katalog

DOÖA Her iğne yapraklı ağacı "cam" sanmayın Çoğumuz için iğne yapraklı ağaçların tümü çam ve çamın çeşitleri. Çamları diğer iğne yapraklılardan nasıl ayırt ederiz? Faık Yaltırık* günler boylanmayı ve dallanmayı yaparken, kısa surgunler iğne yaprakları taşırlar. iğne yapraklar, teker teker değll, ıkılı, uçlu veya beş yaprak bır arada kısa surgunler uzerınde yer almışlardır Kısa surgunler hıçbır zaman uzamazlar lğr>« yapraklann, uzamayan kısa aıirgünlere Iklll, üçlü veya beşll bağlanışı çamların en karakterlstik özelliklerlnden blrisldlr; ığne Ikemızde kbylusu kentlısı, okumuşu okumamışı. her sınıftan ınsanımızın buyuk çoğunluğu, yaprakları iğne yaprak şeklınde olan çam, sedır, ladın goknar, ardıç, porsuk gıbı cınslerı ve bunların çok sayıdakı turlerını evlerının bahçelerınde, şehır parçalarında ve ormanlarda görmelerıne rağmen hepsıne toptan çam deyıp geçerler Fakultemıze kaydını yaptıran, ormancılık eğıtımıne yenı başlayan oğrencılerımız bıle farklı değıller, onlar da sozunu ettığım cınslerı bırbırinden ayırl edemezler Bu nedenledır kı "Gorduğumuz Her İğne Yapraklı Ağaca Çam Demeyınız" başlığı altında bırkaç yazı dızısıyle ıgneyapraklı cınslerı ve bunların önemlı turlerını doğasever okurlara, sorular ve yanıtlar şeklınde tanıtmaya çalışacağım Tanıtmaya öncelıkle çam cınsıyle başlamak ıstıyorum Soru: Çam (Pinus) cinsinln önemli botanik özelllklerl nelerdlr? Yanıt Genç yaşlarda çamlarda dallar govdeye çevrel dızılmışlerdır, gorunuşlerı sımetrık ve konıktır, ılerı yaşlarda tepe formu ve dalların dizllış duzenı bozulur, tepeler leylek yuvası gıbı yassılaşır ve genışler Uzun ve kısa surgunlerı vardır Uzun sur yapraklı dığer cınslerde boyle bır ozellık yoktur (Şımdı. bunu daha 1yı anlayabılmenız ıçın bahçenızden veya parktan bır kuçuk çam dalı koparıp incelemede bulununuz) Iğneyaprakların uçları sıvrı, enıne kesıtlerı yarım dalre, daıre dılıml veya uçgenımsıdır, kenarları çok kere ınce dışlıdır, dıp taraflarından kınglaf adı verılen, sarımsı boz renklı ve zarsı bır bağlaç ıle sıkıca sarılmıştır Yapraklar surgun uzerınde, 5 iğne yapraklı çamlarda 2 yıl, 2 ve 3 ığneyapraklı çamlarda ıse 35/7 yıl dokulmeden kalabılırler Çamların Ikincl önemli karakierlstiğl de to humlarını taşıyan kozalaklarıdır Turlere gore şekıllerı değışmekle beraber, çoğunlukla topaç, yumurta, sılındırıkkonık veya kuremsı bıçımde olurlar. uzun surgunlerm ucunda tepe tomurcuğunun hemen altındakı yan tomurcuklardan oloşurlar Çoğunlukla 2 yılda (bazı turlerde orneğın Fıstık Çamında 3 yılda) olgunlaşırlar, kozalağı oluşturan kozalak pullan (ıç pul, karpel veya tohum yaprağı da denır) olgunlaşınca sıcaklıkla açılır, ancak dökülmoz, dağılmaz. Kozalak pullan (karpeller) kozalak eksenı bo yunca, sarmal olarak bırbırının uzerine kıremıtvarı kapanmıştır Kozalak pulunun uç kısmında kalkan (apoflz) adı verılen çok daha kalın ve odunlanmış bır kısım vardır (el parmaklarımızın tırnak kısmını anımsatır) 2 ve 3 iğne yapraklı çamlarda kalkanın orta kısmında, 5 iğne yapraklı çamların kalkanının uç kısmında gobek (umbo) adını verdığımız bır oluşum goze batar, renk bakımından da ayrıcalık gosterır Gobeğın orta kısmı da, turlere göre değışık şekıller alır, çukur, yassı, dıken gıbı batıcı (mucro) veya çengel gıbı, kuş gagası gıbı çıkıntılı ve gerıye kıvrık olur Çamlann kozalaklarında görulen 'kalkanapofiz', çam dlye kanşbrılan diğer iğneyapraklı cinslerln kozalaklarında yoktur; bu llglnç ozelllk çam kozalaklarında bulunur. ŞekiH. Kızılçam (Pinus brutia)ormanı, Büyukada trtfc bılırsınız Tohumlarını kıskaç şeklınde kavrayan, zar gıbı ınce kanatlan vardır, kanat tohumla kaynaşmamıştır Fıstık Çamı (Pinus pınea) gıbı lohumları buyuk (ağır) olan turlerde kanak korelmıştır (kanat tohumu ruzgarlarla uzaklara taşıhızmeteder.kanadıkorelmısbuyuktohumlar ıse kargalar ve dığer hayvanlar ıle taşınırlar) Irmık helvasında ve ıçlı pılavda kullanılan çam tıstığı, yukarıda sozunu ettığımız Fıstık Çamı'nın tohumunun ıç kısmıdır (embrıyosudur) Soru: Çamların yetişme ortamı ve yetiştirllmesl nasıldır? Yanıt Çok sulak ve bataklıklar harıç, her turlu topraklarda yetışebılırler, kuraklığa dayanıklıdırlar, ışık ağaçlarıdır, golgeye dayanıklı değıllerdır, golge altında tepelerı kurur, bozulur Bu nedenle bahçelerınıze çam fıdanlarını dıkerken, guneşlı, ışıklı yerlerı seçın, yapraklı ağaçların altına getırmeyın Yetıştırılmelerı çoğunlukla tohumla olur, son zamanlarda çeltlk ve aşı ıle de çoğaltılmaktadırlar Derıne gıden kok sıstemı oluştururlar Soru: Dünyada ve ülkemlzde Çam clnsinin kaç türü vardır? Doğal türlerimiz hanglleridlr? Yanıt Çam cınsı tur zengınlığı bakımından, kozalaklılar (konıferler) ıçerısınde en onemlısıdlr 8090 turu vardır. kuzey yarım kuresınde (kueey Amerıka, Asya ve Avrupa'da) genış yayılışa sahıptır, buyuk ormanları vardır Ulkemızde, ıkı ığneyapraklı çamlardan 5 çam turu doğal olarak yetışmekte ve ormanlar kurmaktadır 1 Kızılçam (Plnus brutia): Ulkemızde en genış ve yaygın ormanı olan bır turdur (3100 000 hektarlık alanı var) Kozalakları kestane kırmızısı rengınde, topaç bıçımınde, surgune sapsız oturmuş, gobek (umbo) basık Akdenız bolgesının ağacıdır, çok hızlı buyur 2 Karaçam (Pinus nlgra): Ulkemızde 2 200 000 hektarlık genış bır alan uzerınde ormanlar kurar karasal ıklıme Iç Anadolu'da step bolgelerıne uyum sağlayabılmıştır, kozalakları sapsız sımetrık, parlak saman sarısı renkte gobek (umbo) dıkenlı, iğne yapraklarıkoyu yeşıl, kalın ve uçları batıcı tomurcukları bol reçınelı 3 Sarıçam (Pinus sllvasbis): 740 000 hektarlık bır alanda, kuzey Anadolunun yuksek dağlık bolgelerınde ormanlar kurar Govde kabukları tılkı sarısı rengınderır, kozalakları kuçuk, saplı, donuk mat renklı, gobek (umbo) ışık gören tarafında çengel gıbı gelışmış, gerıye fltğru kıvrık iğne yaprakları kısa, boz yeşıl 4 Fıstık Çamı (Pinus plnea): Ege Bolgemızde, ozellıkle Bergarna Kozak yaylasında ormanlar kurar (20 500 Ha ) Şemsıye gıbı genış tepelıdır, kozalakları kure bıçımındedır Istanbul, Boğazıçı yamaçlarına en yakışan ağaçlardan bırısıdır Akdenız sahıl bolgelerının ağacıdır 5 Halep Çamı (Pinus halepensis): Adanın Sarıçam Ormanında, Kadırlı nın Kızyusuflu Koyu nde, MılasBodrum arası, Guvercınlık Korfezı'nde çok sınırlı yayılışı var (360 Ha ) Kalın saplı kozalakları sılındlrıkkonık, aşağıya doğru yonelık, kestane kırmızısı renklı, gobek (umbo) çiKik, genç surgunler açık kul rengındedir Batı Akdenız Bolgesı'nln (Portekız, Ispanya, Fas, Guney Fransa) ağacıdır * Prof. Dr., Orman Fak. ögrebm Üyesl; rtalyan Ormancılık Blllmler Akademlsi Üyesl Çam kozalakları ağaç uzerınde bır muddet kahr, tohumlarını etrafa saçar tumuyle dağılmadan karpellerı açılmış olarak yere duşer Şekıl 3. Tam olgunlaşmamış kozalaklı dal; kozalak pullan bir biOrmanda dolaşırken ağaç rının uzerine kıremıtvarı kapanmış; göbekler (umbo) belirgin (sa altından kozalakları toplayan renklı); zarsı kın (glal), ıkı ıgne yaprağını dıpten sıkıca sarmış. 30816 Resim 2. a) Açılmış çam kozalağı; b) Tohumu taşıyan karpel (tohum pulu)uat tarafta eşkenar dörtgen şeklındeki kalkanapofiz ve ortasındaki göbeği (umbo); c)Sürgün uçundakı yeni oluşan genç kozalak; d) Tohum; e) Kanatlı tohum ve tohumu döküimüş kanat