Katalog

ARAŞT IRMA Meslekler isimler iliskisi Tutkulu uğraşlar, adlandırmaya yansıyor; adlandırma da bireylerin eğilimlerini yönlendiriyor. Muzaffer Çetınguç* m nsanlar kışılıklerının vıtrınını oluşturan I gıyım, tuvalet, konuşma ve tavır gibı unsurlarla bırlıkte ad ve soyadlarının lyıolumlu çağrışımlar uyandırmasına ve kışılık ıdeallerıyle uyumlu olmasına onem vermışlerdır Sanayıleşme ve kentleşmeyle bırelıkte feodal aıle yapısının gıderek değışıme uğraması toplumumuzda sulale adlarının onemını azaltmış, 1934 yılında soyadı yasasının yururluğe gırmesınden ıtıbaren de bır kısım ınsanlar one çıkan nıtelıklerı ve baskın ozlemlerıyle ılıntılı resmı soyadları almışlardır Bugunku kuşaklar, kımı zaman çok uygun ve beğenılır, kımı zaman da uygunsuz ve beğenılmçyen soyadlarını ıster ıstemez taşımaya devam etmektedırler Dunyada halen yuzyıllar öncesınden gelen soysulale adlarını surduren ınsanların yaşadığı toplumlar karşısında, soyadı yasasının yaklaşık 60 yıl önce yururluğe gırmış olmasıyla ulkemız ılgınç bır konumdadır örneğın 200 yıl once bır Batılının o zamankı tutkulu uğraşıyla ılgılı olarak benımsedığı bır soyadı, bugunku torunları tarafından motıvasyonlarına belkı de hıç uymadığı ıçın eğretı bıçımde taşınırken, ulkemızde 12 kuşak once alınmış bır soyadı, bugunun gerçeğıne daha yakın bır anlam taşımakta olabılır Gerçı bızım toplumumuzda da yenı kuşakların başka ılgı alanlarına kayması, evlenmeler yoluyla soyadların değışmesı soyadının anlamıyla o aılenın motıvasyo nu arasındakı ılışkıyı çarpıtabılmektedır, ama gene de bır sulalenın "alâmeti farikası" olmuş bır nıtelık, bıreyın soyadına yansımışsa bunu 60 yıl ıçınde fazlaca değışıme uğramadığı ıçın çevremızde ızlemek daha olasıdır Aşağıdakı ozet lıstede "Ismlyle müsemmâ" olgusunun bazı bılınen orneklerı sunulmaktadır Spor: A Samı Yen, K Sarpyener, Z Rıza Sporel, Fotı Topçu, Zıya Atlet, M Koşar, B Koşalay Yunus Pehlıvan, Hukuk: Ekrem Tuzemen, Atılla Sav, BahrıSavcı, Denlzclllk: Cengız Kaptanoğlu, Ş Denız Abdullah Yelkencı Ş Kalyoncuoğlu Maden Muhendlsi: O Zekı Yerdelen Ahmet Maden, Askerlik: Eşref Akıncı, Ruştu Pıyade, Metın Ordu Nevzat Albay, Selahattın Savaşman Saffet Barış, Eczacılık: Nejat Eczacıbaşı, H Derman Dlş Doktoru: Vedat Kokalan Soken Dereboy, Mustafa Oral Göz Doktoru: Kemal Gozmen, Sureyya Gorduren, N I Gozcu, G Gorur, S Gözdaşoğlu, N Gozum, Ooktor: Ayşegul Cerrah M Emın Sağlıkçı, I Hekımoğlu, H S Onarcan, H Derman, H K Dırım, Terzl: Z Yorgancıoğlu, E Bıçer, M Altınmakas, 30812 Edeblyat: 8 Suha Edıboğlu Gavsı Ozansoy, T Yazıcı, B Blnyazar, N Mırkelamoğlu, Halıde Edıp, Edıp Cansever, Reslm: Şadan Bezeyış, S Pertev Boyar, M Alı Resımcıoğlu, A Çızgen, K Çızen, Müzlk: K Şençalar, N Tekyay, S Ezgı, H Sonat, K Çalgan, F Kopuz, S Hoşses, H Yuceses, Y Gurses, I Tatlıses, Mlzah: C Nadır Guler, I Gulgeç, H Hepguler, Necdet Şen, F Şensoy, Şener Şen, M Şengoz, S Şendıl, Adlar ve kışılık yapısı arasındakı ılışkı bırçok psıkoloğun da ılgısını çekmış bır konudur Garıp veya alışılmadık adları olan kişılerın akademık başarılarının daha duşuk, uyumlarının daha bozuk, gelırlerının daha az ve psıkoza daha yatkın oldukları, bır araştırma sonucu olarak bıldırılmektedır (5) Başka araştırmalarda ıse, adlarla okul başarısı ve sosyal kabul arasında anlamlı bır ılışkı bulunmadığı (2), nadır adlara sahıp erkek psıkologların görece daha başarılı oldukları (3), gıbı bırbırlerıyle çelışen sonuçlar alınmış olmasına karşın bunların ortak paydası, adlandırmanın kışıyı bır bıçımde etkıledığıdır Sartre'ın dedığı gıbı, "Sozcuk nesne uzerıne golgeslni bırakır " (4) nekleri: Havacılığa aşına olup, onların ortamlarında bulunanların sıkça karşılaştıkları bır olgu, havacıların çocuklarına Ufuk, Kanat, Kartal, Gökhan, OraJ, Tan)et vb gıbi adları daha çok verdıklerı, kendı ad ve soyadlarında da uçuşu çağrıştıran unsurlara dıkkat çekıcı bıçımde rastlandığıdır Tutkulu ışkollarından bırl olan havacılıkla ılgılı kişılerden. adsoyadlarında havacılık damgası bulunan bazıları şunlardır. Yzb Feza Bey (Ilk Turk pılotu), Sabıha Gokçen (Ilk Turk kadın pılotu), Salım llkuçan (Uçakla Marmara Denızi'nı ılk geçen pılot), Muzaffer Göksenın (Ikınci Hava Kuv Komutanı), Fevzı Uçaner (Uçuncu Hava K K ) Suphı Goker (Dorduncu Hava K K) Bunlardan başka ve çok daha fazla sayıda olarak Turk Hava Kuvvetlerı, Turk Hava Kurumu, Turk Hava Yolları gıbı kuruluşlarda, ad ve soyadlarında havacılık damgası bulunan yuzlerce kışı bulunmaktadır Uçar, Uçak, Uçagök, Kartal, Pervane, Turkkuşu, Feza gıbi ad ve soyadlar taşıyan bırçok havacı çevremlzdedır Havacılığı bır meslek veya hobı olarak resmı kayıtlara geçecek bıçımde seçen gruplarla, resmen boyle bır seçımı olmayan notr gruplardan 30 bınden fazla kışınin ad ve soyadları uzerınden tarafımızdan yapılan bir araştırmada, havacılar lehıne ıstatistıksel olarak anlamlı bır yuksek oran elde edılmıştır Bır uğraşı alanı olan yetenek, koşullanma ve hevesin objektıf ve sabıt gostergelerının bulunmayışı, bıreyın varsa(1) Havacıhkta Adlandırma ör I MiH KI2LIK (&YAPIN NEYPI?J 1 r Dln: Necmeddın Nursaçan, M Bağışlayıcı, Dll: Agop Dılaçar, S A Dılemre, i Necıl Dılmen, KuaförAlıKırıktarak, Polls: Mehmet Yasak, Çiçekçl: M Tohumeker, Çıçek Acar, Guzttlllk Kraliçesl: K Halıs Ece, Gastronoml: Fılız Açkurt, Leman Cılızoğlu Bekrı Çeşnıci, Casler bır yazısında ABO'de çeşıtli ko nularda yayınlar yapmış bazı bılım adamlarının soyadlarıyla ılgılı alanlan arasında yukarıda gosterılenlere benzer ılışkı olduğunu belırtmektedır Bırkaç ornek Oyun Pslkolojisl: Ball, Çocuk Pslkolojlsl, Chıld, Kıdd Doll Lıttle, Anormal Pslkotojl: Strange, Şlzofrenl: Batman, Nörofizyolojl, Braın Head, Smart Biyoloji: Korn, Jeolojl: La Rocque, Optometrl: Look, Fitazofl: Wısdom, Jlnekok>|i: Hyman, Tıp: Organıck, Bone, Nurse, Doctor, Skeleton, Emde, adındakl dıkkat çeken unsurların ıncelenmesını ve anlamlı bağıntılar kurma çabalarını zorlamaktadır Fakat ınsanları kategorize etmeye çalışan her uğraş gıbı bu konuda da, bırçok ıstısnalarla karşılaşmaya hazır olunmalıdır Ad veya soyadtnda meslekleriyle Ilgılı unsurlar bulunan kişılerın mutlaka meslek motıvasyonu yuksek kışıler olacağı ıddıa edılemez bu yonde adlandırmaların rastlantısal olması da, ılgı kaymalarıyla gerçek motıvasyonu yansıtmamasî da mumkundur Dığer yandan, bır ışkolunun sevdalısı olup da adlandırma uyumu Içln bulunmayanların sayı ve oranlarının daha yuksek olduğu da yadsınaz Çunku ad verılmesı veya soyad alınmasını belırleyen, meslek motıvasyonu dışında başka etkenler de olabılır Bunlar, geleneksel kesımın pratığı, ıdeolojık, nötr populıstık ve patolojik vb gıbı sınıflandırılabılecek dığer etkenlerdır Meslek seçımı ıle adlandırma ılışkısı bağlamında bırbırınden tureyen ıkı olasılıktansözedılebılır 1. Tutkulu uğraşların adlandırmaya yansıması, 2. Adlandırmanın bırey eğilimlerini yonlendırmesı, Bunun meslek yonelimı açısından anlamı bır ışkoluna tutkun bır kışının ya kendıne veya çocuğuna bu yonde ad seçmesı boyle adları olan kişılerın de o ışkoluna ılgı duyar olmalarıdır Bu sureçte, yetenek tevarusu, teşvık, ozenme ozdeşleşme ve çeşıtli kazanım beklentılerı yanında bızzat ad/soyadın koşullayıcı etkısı olabılır Ataol Behramoğlu'nun,' amcam şaır ben şaır ' dedığı gıbı, babalarının takımlarını tutan oğullar olduğu glbi, bazı çocuklar ebeveynlerının yaptığı ışı surdururler Fakat çağdaş fantazya dunyası artık genç bıreye özdeşleşılecek modellerı çeşıtlendırerek ve susleyerek sunmakta. ılgı alanı, hobı ve meslek seçımınde alternatıllerı arttırmaktadır Bu nedenle, soyadı yasasının yururluğe gırdığı tarıhlerde kışısel nıtelık ve meslekle uyumlu soyadı alma olgusu, bugune kadar geçen ıkı nesıl boyunca uyumlulukta erozyona uğramış dedelerle torunların ılgı alanlarındakı farklılıklar artmıştır Gene de dıkkatlıce araştırıldığında belırlı oranlarda bır uyumun bulunduğu ve bunun başka toplumlara gore ulkemızde daha belırgın olduğu fark edılmektedır Sonuç olarak 1) Soyadı yasasının gorece yenı yururluğe gırmış olmasıyla, Turkıye'de "ısmiyle musemma' olgularına daha sık rastlanablleceğı, 2) Adsoyad ıle uğraşı alanı uyumu göstermenın, meslek motıvasyonu parametrelerınden bırı sayılabıleceğı soylenebılır KAYNAKLAR: 1 Casler L (1975) Put the blame on name, Psychologıcal Reports 36 46772 2 Crips DR (1982) The relatıonshıp of frequency and socıal desırabılıty of fırst names wıth academic and sex role varıables Dıssertatıon Abstracts Internatıonal, Vol 13 No 04 3 Sadowskı CJ VVheeler KJ Cash M (1983) Unusual fırst names and achıevement among male psychologısts The Journal of Socıal Psychology 119 18185 4 Sartre JP (1969) Sozcukler Çevıren B Onaran, Istanbul, De Yay , s 24,101 5 VVıılls FN VVıllıs LA Gıer JA (1982) Gıven names, socıal class and professıonal achıevement Psychologıcal Reports 51 54349 *Doç. Dr. Hava Hastanesl / Esklsahir