Katalog

AMERİKA'NINDÜŞÜŞÜVE EKOLOJİ Tarihin en büyük ekolojik felaketi Avrupa, Amerika'ya insan ve hayvan göçünü başlatırken büyük bir ekolojik felakete yol açacağını bilmiyordu. Avrupalılar, doğanın yüzbinlerce yılda yarattığını beş yüz yıldan kısa bir sürede yok ettiler. Murut Arııı alkol biçimi olan romdur. Sömürgeciler, bu işlere yerlileri koştu. Ancak bu işgücünün yaklaşık yüzde 9O'ı Avrupa'dan taşınan hastalıklarla (çiçek hastalığı. tifo, grip, kızamık, vb.) kısa sürede yok oldu. Bu nedenle, Afrika'daki insan kaynaklarına başvuruldu. 1505 yılında Afrikalı köleleri taşıyan ilk gemi Amerika'ya ulaştı. Bunu yaklaşık 10 milyon köle izledi. Böylece, o zamana kadar lüks bir mal olan şeker yaygınlaştı ve büyük bir sanayii haline dönuştu. Oysa, bir ton şekerin bedeli bir kölenin yaşamıydı, çünkü şeker çevre için olduğu kadar insan için de bir felaket haline gel Köleler şeker kamışı piantasyonlarında çalıstı mişti. sayıda bitki taşıdı Daha sonra Afrika'dan Yerlilerin çalıştırılması, sonra onların hindistan cevizi ve muz geldi. Buna karşıyerini zencilerin alması biçimindeki sislık Amerikalılar, dünyaya başta mısır ve tem, pamuk ve tütün üretiminde de uygupatates olmak üzere havuç ve manyoka, landı. Böylece, Karaib Adalan'nın başlanyer fıstığı, domates, tatlı patates sundu. llk saldırı 1493'te gıçtaki halklarının yerini Atrika'dan Kızılderililer attan korkuyordu getirilen köleler aldı. Amerikan mısırı ve 1492de Amerika'ya varan ilk üç küçük manyokanın Afrika'ya götürülerek yetiştiHayvanlarda karşılıklı değiş tokuş, bitkigemi yanında hiçbir şey taşımıyordu. Anrilmesi, burada nüfusunu arttırıyor ve kölere göre çok daha dengesiz bir biçimde cak, Eylul 1493'teki ikinci keşif gezisiyle le ticaretini besliyordu gelişti.' Amerika, ete dayalı beslenmeye büyük ekolojik karmaşa başladı. Kohindiden başka bir şey kazandırmadı. Ne lomb'un Hispanyola adını verdiği Haiti'ye Afrika'dan Amerika'ya insan taşınması, lama, ne de Güney Amerika akbabası dogelen 17 gemi, 1500 insan, birkaç kadın, her zaman çok karmaşık olmuştur ve birğal biyotoplarının dışına çıkmadı. Buna atlar, inekler, domuzlar, buğday, arpa ve çok gariplikler içerir. örneğin Montserrat karşılık, Avrupa faunası Kuzey ve Güney başka birçok bitki tohumunu getirdi. Adası Kolomb, ikinci gelişinde bu adaya Amerika'yı işgaletti. çıkmış ve karşısında tropik ormanlarla Bu tohumlar arasında özellikle şeker kaplı, Arawak Yerlileri'nin yaşadığı bir Kovboysuz bir Amerika düşünebilir mikamışı kıtanın tarihinde önemli bir rol üstada bulmuştu. Tropik ormanın yerini kısa siniz? Hayır. Ama at, Amerika yerlileri için lenecekti Şeker kamışı, Çin'den ispansürede şeker kamışları aldı ve yerli halk o kadar bilinmez, o kadar hayal güçlerini ya'nın güneyine kadar her yerde ekiliyoryok edildi. Ingiltere'den kilise tarafından zorlayan bir hayvandı ki başlangıçta kordu. Plantasyonlar Hispanyola'da o kadar kovulmuş bir Irlandalı göçmenden iş gükutucu, gizli bir silah olarak kullanıldı. En başarılı oldu ki Küba'ya, Porto Rico'ya, cü bulması istendi ve böylece Afrika'dan cesur yerliler, savaşın sonunda ikiye böJamaika'ya ve Portekiz'in sömürgesi olan geniş çaplı köle ticareti başladı Bu nelünen bu santorlar (masallardaki yan inBrezilya'ya yayıldı. Yüz binlerce hektar denle, Montserrat Adası'nın halkı bugün san, yan at) karşısında kendilerini savuntropik orman tarıma açılarak şeker kamışIrlanda geleneklerini kabul etmiştir Ingimasız hissediyorlardı larına adandı. lizceyi IrlanAslında atın atalarından Equus, TersiŞeker kada aksanıyla yer Devir'de Amerikadayaşıyordu, ancak mışı, insan konuşurlar. bu tür yok oldu ve evrim Atlantikin öteki emeğine aç Napoleon yakasında sürdü. bir ekindir döneminde Avrupalılar'ın getirdiği modern at, AmeToprağı hazırşeker pancarika'nın büyük ovalarında ideal bir biyotop lamak, otları rının bulunbuldu Avrupalılar atı tekellerinde tutamatemizlemek, masıyla, dı. 17. yüzyılın başından itibaren at birçok ürünü toplaAmerika'dak yerli kabilenin yaşam tarzını değiştirdi. mak, özü çıi şeker planYan göçmen çiftçiler olan Kızılderili kabikartmak, , şetasyonlarını leleri Sıyular, Komançiler bizon avcılarına ker çoğu ortadönüştü, göç eden sürülerin peşlerine takristallerini dan kalktı kıldı. Kızılderililer dünyanın en iyi binicıleve yan ürünAvrupalılar, ri ve en tehlikeli savaşçıları oldu. leri hazırlaAmerika'ya Avrupalılar, Amerika'da yaşayan haymak gerekir. şekerin yanı vanlan yok etme yanşına girdi. Vahşi hinBu yan ürünsıra buğday, dininnesli 1851'detükendi. Bizon, 20. yüzlerin önde gekavun, soyılın başına gelindiğinde, deri avcıları ve leni, bunu izğan, turp, katliam düşkünleri sayesinde neredeyse leyen dört portakal, aryok oluyordu. Buffalo Bill, bir günde iki yüzyıl boyunmut gibi çok bin bizon öldurmekle övunürdü. Bütün ca en yaygın Buttalo 8/7/, günde iki bin blzon öldurmekle övunürdü. ristof Kolomb 1492'de Amerika topraklarına çıktığında dünya tarihinin en büyük ekolojik kıyımını başlattığının farkında değildi. Iki dünya arasjndakı bu karşılaşma birçok acıya ve yıkıma neden oldu. Kaşifler, ekoloji etiğini hiçe sayan iki ölümcül suç işlediler: Avrupalılar, Amerika halklarını, kendilerininki kadar zengin ve eski bir tarihe sahip insanlar olarak değil, evcilleştirilecek ve sömürülecek bir fauna olarak gördüler. Ikincisi, çevrenin duyarlılığını anlamayarak doğanın yüz binlerce yılda yarattığını beş yüz yıldan kısa bir sürede yok ettiler. Yüz binlerce yıl birbirlerinden ayrı olarak evrim göstermiş iki dünyanın karşılaşması tarihte eşi olmayan bir olaydır. Genelde, farklı toplumlar arasındaki karşılaşmalar zaman içine yayılmıştı? Oysa, 1492 AvrupaAmerika karşılaşmasının sert, bütüncül ve patlayıcı karakteri vardır. Amerika'nın Avrupalılaşması sürecinde, çevreye karşı duyarlı kabile mantığının yerini, doğaya karşı fethedici ve yok edici genel bir davranış almıştır. K bunlar, binlerce yıllık uygarlık tarihinde varlıklarını koruyan ekolojik gerçeklerin hiç anlaşılamadığını gösteriyor Avrupa'nın getirdiği koyun, eşek ve keçiler, doğal türleri yok etmeden Amerika'nın zenginliğini arttırdı. Peki ya domuza ne demeli? Domuzlar yılda iki üç kez ortalama yedi sekiz yavru doğurur Buna her bulduklarını yemeleri eklenince, domuzlar kıta için büyük bir tehlike haline geldi. Özgürlüğü seçerek yenebilir bütün bitkilere ve hayvanlara saldırdılar, insanlar için bile tehlikeliydiler. Bir yüzyıldan kısa bir süre içinde, domuzlar Amerika'da yaygınlaşmışlardı. Doğanın kıyımında insanla birlikte başlıca rolü üstlendiler. Bununla birlikte, insan için önemli bir besin kaynağı da oldular. Domuz ekolojik kıyıma katıldı Doğanın anısına tören Yeni Dünya'nın halkları Avrupa'ya tarımda ve tıpta birço!> yenilik sundu, buna karşılık Avrupa vücutlarının, ruhlarının, kültürlerinin, doğalarının yıkımına yol açtı. Şimdi Amerikan yerlilerinin torunları ve ekologlar, bunun hesabını soruyor ve kıyımın daha fazla sürmemesi için mücadeleediyor. 12 Ekim'de Kolomb'un karaya çıktığı sanılan Bahama Adaları'nda Amerikanın doğal çevresi anısına bir tören yaptılar. Karaib halklarının tamamen yok edilmesine ağladılar. Artık Kolomb'un öncülüğünü yaptığı "fetih mantıgı"nın terk edilmesini istiyorlar. Ekonomik gereksinimler, demografik büyüme, toprakların kötü kullanımı, başta And Dağları ve tropik ormanlar olmak üzere Amerika kıtasında doğayı yok ediyor. Gelişmenin çevreye zarar vermeden sürmesini istiyorlar. Kaynaklar: Science et Vie, Ocak 1992National Geographic, Ekim 1991 New Scientist, 10 Ekim 1992) 2992