Katalog

TIP Kanser tanısında cahuk ve ucuz bir teknik Kuzey ülkelerinde çok yaygın, ülkemizde sınırlı uygulanan teknik, hastayı anestezi altında biyopsiden kurtarıyor, kesi izi bırakmıyor ve süresi de 510 dakika Naıiir Paksov* ucrelerın yapısındaki değişiklikleri değerlendirerek hastalık, özellikle de kanser tanısına varma işlemiyle uğraşan bilim dalına sitoloji adı veriliyor Klasik sitolojide hücre ve hücre kümelerinin yapısal özellıklerindeki değişmeleri değerlendirerek başta kanser olmak üzere ilgilı hastalıkların tanısına varılabilmektedir. Yazı konumuz olan İnce İğne Aspirasyonu ise hastalık kuşkusu duyulan organdaki hastalıklı yere (lezyon) şırınga ve iğne vasıtasıyla ulaşılıp, şırınga pistonunun geri çekilerek sağlanan emme kuvveti ile iğne içine hücrelerin girmesi ve bu hücrelerden tanıya ulaşmasını sağlamaktadır. İnce İğne Aspirasyon Sitolojisine, ciddiyetle eğilen, geliştiren, tanıtan ve bilimsel geçerliliğini savunanlar Iskandinavlar olmuştur. 1950li yıllarda, Yugoslav asıllı Isveçli Josaf Zavvlcek ile Slxten Frartzonin kı Prol. Franzen hâlâ sağdır ve aktif olarak sitoloji çalışmalarını sürdürmektedir. Şu anda bu satırların yazarının bulunduğu kurumda görev yapmaktadır. Stockholm Karolinska Tıp Fakültesi'ndeki çabaları ile filizlenen İAS, bugün artık yaygın biçimde, başta Iskandinavya (Isveç ve Norveç, Batı Avrupa (Hollanda), Ingiltere ve ABD olmak üzere tüm dünyada kullanılan ve bilimsel geçerliliği, pratik yararı kabul edilmiş bir tanı yöntemi kişiliğine kavuşmuştur. İnce iğne Aspirasyon sitolojisi Nasıl uygulanır? 1) İAS, vücutta ele gelen bir şişliğe, bir kitleye doğrudan cilt altından; ya da ele gelmeyen hastalıklı bir organdaki hastalıklı alana ultrason, röntgen ve bilgisayarlı tomografi gibi görüntüleme cihazları altında, kalça ve damara enjeksiyonda kullanılan şırınga ve iğne ile ulaşılarak, sırınganın pistonunu ileri geri hareket ettirmek suretiyle sağlanan emme gücü sayesinde, iğne içine hücre çekilmesi ve bu hücrelerin geri püskürtülerek cama yayılması ve ardından da boyanıp incelenmesi işlemidir. 2) Şırınganın bir elle daha iyi yöneltilebilmesi, öbür elle de kitlenin sabitleştirilmesi için, şırıngayı özel tabancası içine yerleştirerek lAS'yi uygulamak en doğru yoldur. (Tekniğin uygulanış biçimi Şekil 1'de görsel olarak sunulmaktadır) 3) Cam (ki tıptaki adıyla 'slayd' ya da 'lam') üzerine püskürtülen hücreler PAP ve/ya Giemsa boyaları ile boyanarak mik Ele gelmeyen kltle. ultrason altında taptanır ve Iğnenln ucu kitleye ulaşınca firıngaya hücre çeklllr. roskop altında incelenir. Son zamanlarda geliştirılen Dlf(Quick adlı boya ile en fazla yanm dakika içınde hücreleri boyayıp kabaca değerlendirmek mümkündür. Bu sayede de, hastadan alınan hücrelerin tanı koymak için yeterli miktarda olup olmadığına, hasta yatağından kalkmadan karar verilebilir. Sonuçta da hasVirchow. olaydan sonra yayımladığı blldirllerde, adı geçen olayda kendisinin kusurlu olmadığını, tanısının doğru olduğunu, biyopsinin hastalıklı alanı değil, sağlam alanı yansıttığını savunmuştur. Ancak söz konusu biyopsinin preparatları' (doku kesitlerinın yapıştırıldığı cam parçası) saklanmamış olduğu için, Vırchow'un tanısını daha sonra irdelemek mümkün olamamıştır. 1900lerden sonra biyopsi, özellikle Kuzey Amerıka'da hızla yaygınlık kazanmaya başladı ve patolojl öluler dünyası'ndan sıyrılarak hastalıkların tanısı doğrultusunda canlılar'la uğraşan bir tıp dalına dönüşerek hekimlikteki yerini aldı. 1920lerin sonunda Papanlcolaou isimli, Yunan asıllı Amerikalı bilim adamı. sadece doku örneklerınden değil, tek tek ya da kümeler halindeki hücrelerden de kanser tanısına varılabileceğini ileri surdü. özellikle, rahim ağzına (serviks) dökülen hücrelerin, dikdörtgen blçimindeki özel cam parçaları üzerine yayıldıktan sonra boyanarak mlkroskop altında incelenmesi suretiyle, rahim ağzı kanserinin erken dönemde bile tanınabileceğini saptayan bu işlem, çok geçmeden tıpta geçerlilik ve yaygınlık kazandı. Uygulama alanı, kısa zamanda, rahim ağzından, balgamda, akciğer zarı (plevra ve karın ıçı zarı (periton) arasına toplanan sıvılarda kanser hücresi aranmasına değin genişledi. Böylece, patoloji alanı içınde yararlı, pratik, zahmetsiz ve çabuk bir tanı yöntemi sitoloji doğdu ta, yetersiz hücre alınabilme olasılığından, hastaneye bu iş için bir daha gereksiz gitgel'lerden kurtulmuş olur 1) Hastayı yerel ya da genel anestezi altında biyopsiden kurtarır. 2) Işlemin süresi 510 dk.'yı geçmez. 3) Sorjucu, kolay olgularda hasta daha yataktan kalkmadan hemen oracıkta, çoğunlukla da aynı güç içinde öğrenmek mümkündür. 4) Hastaya, herhangi bir.iğne batma ya da iğne vurma açısından öte bir ısdırap vermez. 5) Neşter kesi izi bırakmaz. İAS'nin yararları nelerdir? Sitolojinin gelisimi 19 yy.'a kadar palologlar, haslalıkların organlarda oluşturduğu gozle gomlur değişiklikleri (makroskobık bulguları) ınceleyıp değerlendıren, hastalıkların nodenleri, oluşumu, seyrı ve sonuçları uzerinde çalışan akademisyen hekımlerdı ü vakıtler patologlarn elırıdekı lek araç otopsıydı vo bu yuzdendır kı, patologlar halk arasnda 'canlı'dan ziyade 'ölüler'le ılgilenen hekımler olarak tanınırdı. Doktor adaylarını urkutmemek ve ılgilerını patolo|iye ve konuya çekmek amacıyla tıp fakültelerinın otopsı salonlarının kapısındaki şu deyış ıçerı gırenlerı selamlardı "Rflorti docentus vlvl" (Öluler yaşayanlara yol gösterir, öğretir!). 10 yy. ortalarında mikroskobun tıbba girmesi patoloııye yenı bir boyut kazandırdı (a) Dolayısıyla, hastalıkların oluşumu ve tanısıyla ilgilı, o güne değin kabul goren antik çağ Yunan tıbbının uzantısı 'Hümoraltoori'yavaş yavaş ter edilmeye başlandı. (b) 1850'lerde unlü Alman pataloğu, bılım ve siyasSt adamı Rudolph Vırchovv, (c) "Her hastalık, organ ya da organlarda doku ve hücre dükop altında Incelemek mümkündür. Bu sayede de hastalıkların oluşumu ve tanısı konusunda daha doğru ve blllmsel yaklaşımlara varılablllr" Nerelerde uygulanır? zeyinde gözle görülmeyen değlşfklikler oluşturur. Bu yapısal değişiklikleri, hastalık kuşkusu duyulan organdan alınan doku örneğlnl (biyopsi, özel işlemlerden geçirip boyayarak mikros kuramıyla, hastalıkların 'hücre duzeyı'nde ıncelenmesını ongoren selüler patolo|i' çağını baş latmıştır. Bu arada, Virchow'un başından geçen talihsız bir olay, donemın gerek Kıta Avrupası gerekse Anglosakson tıp çevrelerinde biyopsiye ve biyopsınin palolojik incelenmesıyle hastalık (özellikle de kanser tanısına varma doğrultusunda henüz yeşeren güveni sarsmış ve olay unutulana değin, hekimlerın bir süre biyopsiden uzak durmalarına neden olmuştur (Kaynak: Undervvood; Introduction to Biopsy Interpretation and Surgical Pathology. SpringerVerlag, Berlın. 1981). 1887de, Alman Imparatoru Kaiser III. Frederıck gırtlağından (larenks) rahatsızlanır. Donemın ünlu kulakburunboğaz uzmanı Ingiliz hekim Morell Mackenzıe Imparatoru muayene eder ve gırtlağındakı hasta bölgeden (lezyon) bıyopsi alır. Bıyopsiyi Vırchovv inceler ve alınan dokuyu 'iyı huylu' olarak değerlendirir. Olaydan bir yıl sonra Kayzer gırtlak kanserinden ölür Olay Mackenzıe ve Vırchovv'un şohretını zedelediği gibı, biyopsiyle kansere doğru tanı konabileceğı savını sarsar Bunu ikı ana başlık altında değerlendirmek gerekir: I) Ele gelen, elle hissedilip, yakalanabilen (palpable) şişlikler ve bu şişliklerin belirdiği organlar; il) Röntgen, ultrasyon ve bilgisayarlı tomografi'gibi tıbbi görüntüleme cihazları yardımıyla saptanıp iğne ile ulaşılabilen hastalıklı alanlar ve bu alanların belirdiği organlar. Konu, TABLO 1de daha belirgin bir şekilde sunulmuştur. Klmler uygulayabilir? 29910 lAS'den içeriğine ve amacına uygun bir yarar sağlamak için, elde edilen hücre kümelerinin, bu konuda eğitim görmüş ve/ya deneyim kazanmış patologlarca (ki bunlara 'sttupatolog' denir) değerlendirilmesi gerekir. İAS'nin bizzat uygulamasını hangi hekimler yapar, sorusuna gelince; uzmanlık dalına pek bakılmaksızın uygulama tekniğine vakıl hekimler diye genel bir yanıt verilebilir. Iskandinavya'da (Isveç ve Norveç örneğlnde), ele gelen kitlelerden hücre çekimi işlemini (aspirasyon) sitopatologlar Batı Avrupa ülkeleri ve