Katalog

KISA KISA DENEME Engel tanımaz Rover İnsan, hayvan ve bitki iradesi nasıl ayrılır? Gelişen otomasyon teknolojisi ile çeşitli iradeler arasındaki ilişki Tolga Yamum* eçen haltalarda VVashıngton da duzenlenen Dunya Uzay Kongresı suresınce Rocky IV ve aynı serıden gezegenlerde kullanılan roverler bır gosterı yaptılar Roverler NASA nın ınsan keşfınden once gezegenlerı ınceleyecek ve engebelı arazıyı asacak araçlar gelıştırme programının bır parçasını oluşturuyor 10 kg a kadar olan Roverler mıkroroverler dıye adlandırılıyor Rocky IV 7 5 kg ağırlığında bır mıkıorovordır Calıfornıa'da kı NASA Jet Motorları Laboratuvar'larında gelıştırılen bu rover para ve sıyaset elverırse ıncele gorevı ıçın Mars a gonderilecek Radyo dalgalarıyla kontrol edılen Rocky IV un dunyaya fotoğraf gonderecek olan renklı bır kamerası var Rocky IV kayaları parçalayabılıyor, kepçeyle kum atabılıyor Kayalıklara çarpmasını, derın vadılere duşmesını engelleyen hassas olçumlerı taşıyan Rocky IV, altı tekerleğınden her bırının ayrı motoru olduğu ıçin bunlardan bırı bozulsa bıle manevrasını surduruyor (n.t.) G A caba "Irade" nedir? "Irade" konusunda, bırçok duşunur kafa yormuştur Şu var kı, "geniş anlamda Irade" tanımlama gayretlerının otesınde, "Irade" kavramına, soz gelısı maymun sumuklubocek, sınek karınca denızanası daha otesı bakterı vırus Gıderek maddpnın temel parçacıkları boyutlarında bır "sistematik" getıren galıba yok Kısaca acaba, ınsan ıradesıyıe, hayvan ıradesını Hayvan ıradesıyle kavak ağacı veya pısırık otunun ıradelerını Hatta olacaksa, atomun elektronun ıradelerını, bırbırlerınden nasıl ayırmalıyız'? Irade, gelişen bir mekanizmadır... Ateşten org teşle muzık yapılabılır mı 7 Fransız muzısyen Mıchel Moglıa buyuk bır bolumu nu madenı (dokme çelık ınoks tıtan gı* bı), bırkaçını cam boruların oluşturduğu bır org yaptı Bu larklı maddeler çoşıllı soslorııı uretılmesını sağlıyorlar Bu boruların altında sabıt ya da elle tutulan gaz brulorlerının ısıttığı madenı bır parça bulunuyor meydana gelen ısı borulara doğru yukselıp tıtreşımh bır dalga yaratıyor Bu dalga şıddetının boruların hammaddesıne ve uzunluğuna göre değıştığı bır ses uretyor Yaratıcısının eskı bır klasık muzık hocası olduğu bu org altı oktav Içerıyor ve boyu 10 m yı aşan boruların yerleştırılmesıyle ses sınırının altında kalan (20 Hz 'ın altı tıtreşımlere ınılebılıyor Bu ılgınç org Seıne nehrı kıyısında kı bır mağarada yer alıyor (a.h.) A "Yetışkin insanın ıradesınden" bahıs kolay, ama Bu insanın gençlık bunun öncesınde çocukluk Bunun da oncesınde bebeklık daha da öncesınde dollenme hallerı yok m u ' O halde "Irade yeteneğl", tam olarak nerede başlıyor? Boyle bır soruyu kolaydan kabullenmek, mumkun gorunmuyor Madem insanın buyumesı surecınde, gerı gerı gıderken, ıradenın tam hangı evrede oluştuğunu ıfade etmede acze duşuyoruz O halde makul olan ıradenın, deyım yerınde ıse bır "mekanizma" olarak "geliştlğlnl", kabullenmektır Başka bır deyışle "irade yetenegl". pekala çeşıtlı "gellşkinllk düzeylerinde", olabılecektır Boyle bır bağlamda tabıatıyla çocuğun ıradesınde de Bebeğın ıradesınde de Aynı şekılde hatta hatta maddenın temel parçacıkların ıradelerınden bahsedemeyeltm? Benzer bıçımde neden hele lyıce gelışmış ya da daha az gelışmış hayvanların keza bıtkılerın, hatta maddenın, te mel parçacıkların ıradelerınden bahsetmeyelım, Gerçekte Bır protonla bır elektron karşılaştıklarında "hldrojen atomu" meydana nasıl getıreceklerını, "bilmektedirler" Ikı hıdrojen atomu da bır araya geldıklerınde, "hidrojen molekulunü" nasıl oluşturacaklarını, "bilmektedirler" Soz konusu bırleşımlerde "karmaşa" ve "bllgl" duzeyının arttığı gorulecektır Buna bağlı olarak "ciüzen derecesl" de artmaktadır "Madde", bır yandan, çeşıtlı bırleşımlerı nasıl meydana getıreceğını, bır anlamda "bilmektedir" Bu bırleşımlerdekmı "kurgu ve donanımlar" dığer yandan, çevreden aldıkları karman çorman nıtelıktekı gırdı ve enerjıyı, duzene nasıl koyacakların (şaşılacak derecede) "bilmektedirler" Çevreden alınan dağınık gırdıyle enerjıyı, duzeylı bır hale getırıp kullanma yeteneğı, demek kı yalnızca "canlı dünya ya" ozgu değıldır "Cansız" olarak bılınen maddenın de, aynı ozellığı vardır Öyleyse, "her sistemi" bellı bır kımlıkle Buna da ılışkın kuçuk ya da buyukçe bır "irade sahibl" olarak gozetmek akla yatkın çıkmaktadır Iradenın ozellıklerı arasında herhalde, algılama, veriişleme, gidlşatöngörme, seçenekbelirleme, inanma, kararverme, inisıyatilkullanma, durumueniyileme gıbı fııller sayılabılecektır Bu fııllerın ama hemen hepsı, bır olçude olsun şablonlaştmlıp pekala bır bılgısayara gordurulebılır O halde tekrar goruyoruz kı, ıradeyı, salt canlıya ılışkın olarak duşunmek yerıne, bellı bır "mekanizma" olarak tanımlamak daha uygun olmaktadır Şu var kı altiradeden, üst iradeden, küçüklradeden, gellşklnyahutdahaazgellşkiniradelerden, bahsetmeklığımız, bu arada, gundeme gelmektedır Şevket Sureyya Aydemır, "Enver Paşa" adlı, yakın tarıhımıze ılışkın ıncelemesınde, duşuştekı Enver Paşa ıçın Artık çarkları çeviren adam olmaktan çıkmış, çarkların içinde dönen adam olmaya başlamıştı, der Herkes bellı "çaplardakl" çarkları, çevırır Bellı, daha buyukçe çaplardakl bırtakım otekı çarklar ıçındeyse, doner Boyle bır açıdan bakılınca, butun mesele, hangı "çaptakl" çarkları çevirebıldığımızın Hangı daha buyuk çaptakı çarkların ıçınde ıse çevrıldığımızın, saptanmasıdır "Irade genlşletmek", "daha (azla güç sahibl olmak" çevırmekte olduğumuz çarkların "çaplarının" buyutulmesıyle eşdeğerdedır Her ıradeyı, demın saydıgımız ya da başkaca ozellıkler ıtıbarıyle tanımlayabılırız Her sıstem soz konusu ozellıklerden az veya çok bulunduracaktır Bu manada da, bır "irade" sahıbıdır Her sıstem, ozne, veya şey serdettığımız bağlamda bır ırade taşıyor ve "iradesinın hukmunu" ıcra edıyordur So/ gelısı, bır bılgısayar programını ele alalım Boylesı bır program bır yaptırımlar paketı olarak, anlaşılabılır Paketın ıçınde çeşıtlı "eğerler"e bağlı, yaptırım seçenek ve yolları yer alacaktır Bıraz daha somuta gelmek uzere, mesela trafık lambalarını duşunelım Kavşaktakı trafık lambası, bellı fasılalarla yeşıl kavunıçı ve kırmızı renklerde yanmak uzere programlanmıştır Genelde ışte yarımşar, bırer dakıkalık aralarla, trafık lambası bellı bır yondekı trafığe yol verır ya da onu keser Trafık lambası, bu "rutln işlevlnl" dıyelım kı sabah 7 ıle akşam 9 arası sürdü rur Bu surenın dışında larnbanın bağlı olduğu bılgısayar programı oyledır kı, lamba, kırmızı ya da saıı yanıpsönmeye başlar Sarı yanıpsonduğunde kavşaktan dıkkatlı geçılecektır l ambanın kırmızı yanıpsonmesı kavşağa ulaşan aracın yoluna devam etmezden evvel, orada mutlaka durması ve etrafını kolaçan etmesını buyurmaktadır Şımdıleıde, ozellıkle Batı Avrupa ve ABD'do daha karmasık bılgısayar sıstemlerınde bulunan ozellıkler trafık lambalarına bır nevl "düşünme" ve "inisiyaIH" ustunluğu bahşetmektedır Buna gore, kavşağa çeşitli yonlerden gelmekte olan tıafık yoğunluğu yol boyu, almaçlarla algılanıp bır komuta merkezı uzerınden so/ konusu kavşaktakı trafık lambasının " verı dağarcığına yuklenmekte Lamba bilgısayarı ya da lamba için çalısan merkezı bır bılgısayar, gelen verılprı ışlemek suretıyle lambanın kırmızısını ya da yeşılını trafık akışını aksatmayarak, hatta lyıleştırecek şekılde duzeılemektedır Bu orııeklerde, bılgısayarlar ve bunların ıcra ettiğı programlar yanı yaptırım paketler dığer bır deyısle bır nevı "mekanlk Irade" soz konusu olmaktadır Demek ıstedıgımız şudur kı ıcraat halındekı bır "bılgısayar programıyla", "insan iradesi" ya da daha duşuk duzeydekı bır ıradf arasında, bır "karakter farfcı" belırlemek llk bakışta alıp bunları ıcra eden bır ınsan beynıyle Bırtakım "eğerler"e bağlı ışlem goren, karar alan ve bunu ıcra eden, "mekanlk blr beyin" arasında, bu ıkı sıstem çok değışık gelışkınlık düzeylerinde bulunsa bıle konumuz açısından fark bulunmadığını kabul etmelıyız öyleyse, evrendekı kuçuk ya da buyuk her kurgu, bır "Iradeyl" temsıl etmektedır Bır ıradedır "Gelecek", butun bu ıradelerın bıleşkesı olarak, oluşmaktadır Dahası, hıçbır ırade, etkınlık sırasında kendıne gore "bellrlenmlş" değışdır "Bellrleyen"dır ' Prof. Dr., BİLTES 29711