Katalog

B İ L İ M NOTLARI Erkeklik hormonu beyin islevlerini etkiliyor Testosteron hormonu yüksek olanların sözel olmayan zekâları da yüksek oluyor. Testosteronsağlaklık ilişkisi ve ailede solaklığın etkisi* Üncr Tan** Sağ ayakta Yeryuzu var, evren var Bulur neyse, neredeyse Sağ ayakta iylllk blzl Sağ ayağı Sevmek kolay Anlamak zor Sol ayağı Fazıl Hüsnü Oağlarca ağlarca çok sevdığım şaırlerımızdendır Sağ ve sol ayağı, hem şıırsel hem de sezgıselbılımsel yonlerı ıle ne kadar guzel anatmış Bu şıırden esınlenerek araştırmalar yapabılırler bılım adamları Sağ ayak lyı guzel de sol ayağı anlamak gerçekten bılımsel olarak da zor Ancak neden sağ elsol el yerıne sağ ayaksol ayak anlatılıyor? Bunu en lyı şaırın kendısı bılır Şıırın butunu daha da kapsamlı ırdelıyor ayaklarımızı Cumhurıyet BılımTeknık bır şıırler dergısı olmadığından tumunu aktarmaktan kaçındım Bundan oncekı yazılarımda daha çok solaklarla yaptığım araştırmalara değınmıştım Çunku sol ayak ve sol el Dağlarca'nın da soyledığı gıbı zor eller Bu yazımda ıse sağ ellılere değıneceğım Insan ve hayvan beynınde motor ve bılışsel asımetnnın varlığı, bılım dunyasında artık kabul edılen bır gerçeklır Yakın zamana kadar hayvanlarda el ve pençe tercıhının tamamen şansa bağlı olduğu savunuluyordu Gunumuzde ıse bu duşuncenın bılımsel tarnsformasyona uğradığına tanık oluyoruz Hayvan deneylerı bıze beyin asimetrısının blyolojık etkenler tarafından behrlendığım gosterıyor Daha onceki yazılarımda belırttığım gıbı, kedılerde de el tercıhı yonunden sağa kayma vardır Ve dışılerde sağlaklık oranı, ınsanda olduğu gıbı, erkeklerden yuksektır Bu onemlı bır buluştur Sağlaklığın seks hormonları gıbi biyolojık etkenlere bağlı olduğunu gösterır Kedılerde yaptığımız deneylerde aynı zamanda, el tercihinın beyındekı bıyokımyasal asımetrıyı yansıttığını da göstermiştık Çunku, psıkıyatrıde kullanılan ılaçlardan olan ımıpramın ve lityum verılmesınden sonra kedılerde el tercıhının arttığını ya da azaldığını ızledık Bunu da sızlere anlatmıştım Seks hormonlarının sırrr hucrelerınde elektrıksel ve bıyokımyasal aktıvıteleri değıştırdığı bılınıyor Insan beynınde seks hormonlarına duyarlı reseptörlerın bulunduğu da bılınıyor Geschvvlnd, erkeklik hormonu olan testosteron un beyin asımetrısı'nın gelışmesınde onemlı rolu olduğunu ılerı surdu (serebral lateralızasyonun testosteron teorısı) Bu teorıye gore testosteron, erkek ve dışıde motor ve bılışsel asımetnnın gelışmesınde katkısı olan en onemlı hormondur Testosteron bu etkısını prenatal donemde (doğumdan once) gostermektedır Bunun boyle olduğu hayvan deneyltrı ıle gosterılmıştır Yukarda kısaca değındığım çalışmalar gelışmekte olan beyne prenatal testosteron 2964 etkıleri ile Ilgılıdır Kanda bulunan hormonların ergenlık donemınde de motorbılışsel gelışmeye etkıleri olduğu duşunulebılır Bu nedenle, bazı araştırıcılar erkek ve dışı arasındakı bılışsel farklılıklarda seks hormonlarımn onemlı rolu olduğunu ılerı surmuşlerdır Örneğın, Christiansen ve Knussmann, genç erkeklerde kandakı testosteron duzeyı ıle bılışsel yetenek arasındakı ılışkıyı araştırdılar mekansal (nonverbal) zeka ıle testosteron arasında doğru ılışkı olduğunu buldular Yanı nonverbal zekası yüksek olan erkek lerde testosteron düzeyi yuksektl. Verbal zekası yüksek olan genç erkeklerde ise kanda testosteron düzeyi duşuktu, kadınlarda olduğu gıbı O halde testosteron, seksuel gelışımın yanı sıra, beynın bılışsel ışlevlerı ıle de yakından ılgılıdır Bılışsel fonksiyonlardan olan zeka ıle el tercıhı arasındakı illşkı bilınıyor Bu bılgılere gore, el tercıhı derecesı ıle testosteron arasında da bır ılışkı olması beklenır Bugun anlatacağım çalışmada da bır ılışkı olması beklenır Bugun anlatacağım çalışmada, bu hıpotez test edilmıştır Sonuçlar, gençlerde testosteron düzeyi ıle el tercıhı arasında onemlı ılışkıler olduğunu gostermıştır Bu ılışkıler erkek ve dışl farklılıkları gosterdiği gibi, ailede solaklığa bağlı ozellıkler de gostermıştir Bu çalışmada, ailede solak olmayan erkekler de, sağ el tercıhı ıle testosteron arasında negatıf doğrusal ılışkı tercıhi ıle testosteron arasında negatıf doğrusal ılışki bulundu Yanı sağlaklık derecesı azaldıkça kandakı testosteron duzeyı artıyordu Bu ilışkının olmama olasılığı yuzde beşten kuçuktu Ailede solak olan erkeklerde de buna benzer sonuç elde edıldı Dışılerde, toplam ornekleme ele alındığında erkeklerde olduğu gıbı kan testosteron duzeyı ıle sağlaklık derecesı arasında negatıf doğrusal bır ılışkı bulundu Yanı testosteron düzeyi yüksek olan dışılerde sağlaklık derecesı duşuktu, el tercıhı sola doğru kayıyordu Ailede solak olmayan dışılerde de aynı sonuç elde edıldı Ailede solak olan dışı sayısı çok az olduğundan ıstatıksel değerlendırme yapılamadı Ayak kullanımı goz onune alınarak ya pılan araştırmalarda, ayak kullanımının testosteron duzeyı ıle ılgili olduğu izlendı Ailede solak olmayan sağ elli ve sağ ayaklı erkeklerde, testosteron ıle el tercıhı arasında anlamlı bır ılışkı yoktu Ailede solak olan sağ ayaklı ve sağ ellı erkeklerde ıse kandakı testosteron ıle el tercıhı arasında negatıf doğrusal bır ılışki bulundu Ailede solak olmayan sağ ayaklı ve sağ ellı dışılerde, sağ el tercıhı ıle testosteron arasında negatıf doğrusal illşkı bulundu Yanı kanda testosteron duzeyı yüksek olanlarda sağlaklık derecesı duşuk, kanda testosteron duzeyı duşuk olanlarda ıse sağlaklık derecesı yuksektı Bu sonuçlar, doğumdan oncekı donemde de testosteronun el tercıhıne etkısıne ek olarak, gençlık donemınde de testosteronun el tercıhı ıle ılgılı olduğunu gosterıyor, hayvanlareda prenatal testosteron deneylerını desteklıyor Geschwind ın testosteron teorısıne gore prenatal donemde testosteron sol beynın gelışmesını yavaşlatıyor Bu etkı erkek bebeklerde daha belırgındır, çunku erkek bebekte testısler testosteron salgılarlar Bu çalışmada, prenatal (doğumdan oncekı) testosteron seviyesınin doğumda, çocuklukta ve ergenlıktekı testosteron sevıyelerı ıle ılgılı olabılecegı varsayılmıştır Bu çalışmanın sonuçları bu hipotezı desteklemektedır, ailede solak olmayan sağlak erkekler dışında Hormonları n nasıl olup da beynı etkıledıklerı briınmıyor Bu çalışmanın hıpotezıne gore testosteron beynı ıkı mekanızma ıle etkiliyor Beyınde testosterona karşı duyarlılığın artışı ve aktıvasyon Duyarlılık artışı, muhtemelen, doğumdan oncekı beyin gelışmesı esnasında meydana gelmekte ve bebek beynı bellı bır yonde, kalıtsal yapıya uygun olarak, programlanmaktadır Ergenlık donemındekı hormonlar ise, testosterona karşı duyarlılığı artmış olan beynı aktıve ederek davranışları etkılemektedır Eğer kalıtsal faktorler yoksa, kanda bulunan testosteron, beyındeki testosteron reseptorleri ıle etkıleşemıyor Buna karşılık erkek ya da dışı beynının doğumdan once testosterona karşı duyarlılığı artırılırsa, ergenlık donemınde verılen testosteron, motor asımetrıyı etkiliyor Başka bır hıpotez olarak, doğumdan onceki testosteron duzeyı, ergenlık done Hormonlar beynl nasıl etkiliyor? mındekı testosteron duzeyı ıle yakın ılışki gösterebılır Buna uygun olarak, genç erkeklerde olçulen testosteron sevıyelerınin nonverbal zeka ıle birlikte arttığı ve verbal zekâ ile azaldığı bulunmuştur Ayrıca, ergenlık dönemıne geç gıren erkek ve kızlarda konuşma merkezlerı ergenlık dönemıne erken giren erkek ve kızlara gore, daha asımetrık olarak gelişmekte ve buna bağlı olarak nonverbal zeka daha ustun olmaktadır Bu çalışmada elde edılen bulgular, hayvan deneylerınde elde edılen bulguları desteklemektedır Sadece dışı ya da dışıleştırılmış beyınler, motor sistemde, testosteron reseptör etkılemışı ıçın uygundur Cağumdan once testosteron verılen sıçanlarda, sadece yenı doğan dışılerde kuyruk duruşu sağa kaymakta, erkeklerde bu gorulmemektedır O halde, sadece dışı beynı testosteron etkılerıne karşı daha duyarlıdır Bu ve buna benzer spekulasyonlar doğru ya da yanlış olabıllrler, fakat mekanızmayı duşunebılmek yonunden yararlıdırlar Bu çalışmanın sonuçları, testosteronun sağlaklığın dereceslnn belırlenmesı yonunden onemlı bir hormon olduğunu, bu etkının ıse kalıtsal olarak programlanmış olan ozellıkle dışı ya da dışısel beyınde kendını gosterdıgını açık olarak gosterıyor NOT: Erkekdişı beyınlerı arasındakı bılışsel farklılıklar, bazı okurlarımın tepkısıne yol açtı Kadın beynının konuşma fonksıyonları yonunden erkek beynıne gore daha sımetrık olduğu ve bu nedenle nonvermal zeka yonunden erkek beynınden daha gerıde olduğu, bugun artık araştırıcıların buyuk çoğunluğunun kabul ettıği, kanıtlanmış bır gerçektır Bunun en kuvvetli savunucusu bır Ingılız kadın araştırıcı olan Marıan Annert'tir Benımde çalışmalarımın pek çogu bu kadınerkek farklılığını destekliyor Keşke ben bunun tersını gosterebılsem.. Çok mutlu olurdum, bır bılım adamı olarak Ancak bılımsel araştırma eleştırilerınin gene bılımsel olması zorunluluğu vardır Tersını savunan kişılerın ya kendi deneyleri ya da başkalarının deneylerı ıle bunu göstermesı gerekır Ayrıca bır araştırma ne kadar çok eleştırıliyor ve tartısılıyorsa, o kadar değerlıdır O halde deneysel verılere dayanan eleştirıler beklıyorum sızlerden En buyuk bılımsel başarılar, herkesın kabul ettıği bılgılerin tersini kanıtlayan deneylerle elde edılıyor Ve bıllmsel gerçeklere eleştirılerle ulaşılıyor Teorıler de böyledır, orneğın, bır bılım adamının evrım teorısıne bakışı da boyledir, daıma eleştırıseldır Bu teorıyı yanlışlayan buluşlar arttıkça bu teorının de yıkılması bır bilımsel gereklılıktır Cumhurıyet BılımTeknık'te yayımladığım çalışmalarm ne kadar çok eleştırılırse o kadar sevınırım BılımTeknık dergısının sayfaları her turlu tartışmaya açıktır, çunku BilımTeknik bır bılım dergısıdır * (Irrt. J. Neurosclence, 1990, 53,157165) ** Atatiirk Üniversttesl, Tıp Fakultesl, Rzyolojl ABD Baskanı, Erzurum