Katalog

ASTRONOMİ Dünya göktaslarına karsı 2 km genlşllğinde bir göktaşının yeryüzüne düşmesl ile dünya nüfusunun bir saniye içlnde 1/4 oranında (1,5 mllyar!) azalacağı hesaplandı üçük bir gezegenin ya da kuyruklu yıldızın Dünya ile beklenmedik çarpışması, teleskoplarla önlenebilir. Bir bilim kurgu yazarının sınırsız hayalgücü olarak tanımlanabilecek bu senaryo.ocak ayında NASA tarafından düzenlenen ciddi bir toplantıda ortaya konuldu. llk defa olarak, bir gökcisminln güneş sisteminin derinliklerinden çıkıp gelerek aniden dünyaya çarpma olasılığı NASA yetkilileri tarafından ciddi bir biçimde ele alındı. Geçen ocak ayında bizzat Kongre'nin yaptığı çağrı üzerine NASA Los Alamos'ta "tehlikeli" gezegen ve yıldızları inceleyen bilim adamlarının katıldığı uluslararası bir seminer düzenledi. Toplantıya katılanlardan Fransız Alain Maury 1989da Dünyaya çok yakın bir uzaklıktan çaprazlama gelen Totatis asteroidini keştetmişti. Arizona Üniversitesi'nden Tom Gehrels ise 1991 ocak ayında Dünya'nın 170.000 km. uzağından (Dünya ile Ay arasındaki mesafenln yarısı) geçen 1991 BA gezegenlni belirledi Toplantıya katılan bilim adamları hazırladıkları programa Arthur C. Clarke'ın bilim kurgu niteliğindeki yapıtının adını verdiler. Spaceguard Survey (Uzay Gözetleme Projesi). Bu insanlar, son derece gelişmiş altı teleskop aracılığıyla bir gözlem ağı oluşturup gelecek 25 yıl içinde gezegenlerin Dünya'ya çarpma olasılığını % 75 oranında azaltmak gibi "düşsel" bir amaç taşıyorlar. Bu kaygının dayanaklarını kavrayabilmek için kraterlerle dolu Ay'a bakmak yeterli; bilindiği gibi güneş sisteminin tarihi 4.5 rnilyar yıl önce gezegen ya da yıldız türü taş veya madeni kütlelerin çarpışmasıyla belirlenmiştir. Nitekim günümüzde de her yıl tonlarca ağırlıktaki kozmik maddelerin varlığı gezegenimiz üzerlnde noktalanıyor Örneğin, 1908 yılının haziran ayında Siblrya ormanlarına düşen Tunguska göktaşı binlerce ağacın devrilmesine, ateşten kütlelerin oluşumuna yol açmıştı. Yaklaşık 10 msgatona eşit Hiroşima'ya atılan atom bombasının 500 katından fazla bu enerjinin bir yerleşim alanına boşalmaması büyük bir şanstı; aksi takdirde, 20 km'lik bir alanda bütün binaları sillp süpürecekti. öte yandan Tunguska'nınkine benzer bir felaket salt belli bir bölgeyi etkileyeceği için cnemsiz sayılıyor. Uzmanlar çapı 1 km.'yl aşan bir asteroid ya da kuyruklu yıldızın yaratacağı sorunların çok daha korkunç boyutlarda olacağını belirtiyorlar; bilindiği gibi 65 milyar yıl önce çapı 15 km.'yi geçen kozmik bir kütlenin Dünyaya çarpması sonucu dinozorlar ve pekçok canlı türü yok olmuştu. Yalinızca 2 km. genişliğindeki bir nesnenin bile gezgenimize düşmesiyle saniyeden daha kısa bir sürede dünya nüfusu dörtte bir oranında azalır. Bu tür bir felaket mllyarlarca ton ağırlığındaki kayaların Dünyaya yağmasına ne SOFRASAGLIGI Bu nedenle NASA 'da yapılan toplantıda Dünyanın yakınında dolaşan göktaşlarının 6 özel teleskopla sürekli izlenmesi kararlaştırıldı. da 6 teleskopun yapımını finanse edecek bir kuruluş bulabilmek hemen hemen olanaksız. Yalnızca ikisinin üretimine parasal destek sağlayan NASA programa katılan astronotlara 200.000 dolar tahsis etti; ayrıca bu alandaki araştırmaları derinleştirmek ve varolan teleskopları geliştirmek amacıyla gelecek yıl 1 milyon dolar verecek. öte yandan toplantıya katılanlardan Tom Gehrels Amerikan Sclence dergisine verdiği demeçte bütün bu çalışmaların yangından yayılan binlerce ton ağırlığındaki toz atmosfere yayılarak dünyayı karanlığa gömer. Başlangıçta sıcaklık düşer, atmosferdeki azotun yanması sonucu oluşan azotik asit toprak, göl ve nehirleri asitleştirir. Birkaç ay içinde karanlık dağılır ancak stratosfere yayılan buhar ve karbon gazı sera etkisi yaratır. Bilim adamlarının hazırladığı rapora göre yukarıda sergilenen bu korkunç tab Beslenme çantasında neler olmalı? Ayşe Baysal kullar açıldı. Çocuklar beslenme çantalarıyla okullann yolunu tutmaktalar. Okullarda çocuklara ek besin verip vermeme, nelerin, ne kadar verileceği tartışılan konulardandır. Ekonomik yönden gelişmiş ülkeler bu sorunu O m . "BAŞIMIZA YAĞAN TAŞLAR'IN KAYNAĞI "Tohllkell" gökclslmlerinln hareketl güneş tisteminl öolduran kuçuk taslarmklyle karsılasbnlamaz. Bunlar Mars ve Jüplter arasında yer alan, Dunya'dan yaklasık 300 km. uzaklıkta tef/f bir yirüngede dolasırlar.Ancak henüz bilim adamlarının da acıklayamadığı nedenlerden dolayı yörüngelerlnden çıkıp Dünya'ya yaklafirlar. Yeryüzüne yakın bölgeler özelllklerlne göre üç baslık altında toplanan pekçok cislmte doludur; bunlardan Apollo'ların Günef'e olan uzaklığı, DünyaGünes meseteslnln altındadır ve bunlar Dünya yörünçeslne rahatça glreblllrler. Dünya yörüngetlnln dısında yer alan Amor'lar İse daha çok Mars'a yakındırlar; Aten'ler yörüngenin içlnde dolastıklan İçin en iehllkelileridir. Iste, bu ApolloAmorAten OçlÜMÜnden herhangl blrlne alt cltlmler, çeklm kuvvetlnde meydana gelebilecek bazı bozukluklardan dolayı yollannı değlstlrebillrler. Yaklasık 40.000 yıl önce bu tür bir olay sonucu meydana gelen Arizona daki göktast kraterl (yukardakl totograf) slmdlye dek görülenlerln en büyügüdür. lamalarıyla çözümlediler. Ülkemizde, eğitimöğretim sistemindeki farklılıklara göre okul çocuklarının beslenmesinde farklı uygulamalar var. Tüm gün eğitim yapan okullarda genellikle okul tarafından hazırlanan öğle yemeği ücret karşılıgı çocuklara veriliyor. Bazı öğrenciler çeşitli nedenlerle bu yemeği istemiyor, okul kantinleri ve çevredeki ayaküstü yemek yenen yerlerde gereksinmelerini karşılıyor. Bu yerlerin, çocukların gereksinmelerine ve sağlık koşullarına uygun yemek üretmeleri çocukların beslenme ve sağlıkları için önemli. Tüm gün eğitimöğretim yapılan okullarda evden ylyecek götürme, beslenme "okul öğle yemegl" ve "okul sütfl" uygu J 1,5 mllyar insan ölür! den olur. Bunu izleyen patlamanın yol açacağı zarar Hiroşima'nın 10 milyar katını aşar. Meydana gelen kıta büyüklüğündeki 2892 bir; oysa Tunguska gibi bölgesel bir felakete uğrama riski 30 milyonda bir. Genelde bu tür gezegenler kendilerinden yansıyan ışıkla belirlenirler; fakat bu ışık oldukça zayıftır. Ayrıca bu kozmik cismin yolunu kesin olarak saptamak için yörünge parametrelerini hesaplamak kısacası aylarca süren bir araştırma yapmak gerekiyor. Işte, bir teleskop ağı oluşturma fikri bu ihtiyacı karşılamaya yönelik; projeyi hazırlayan bilim adamlarına göre önemli olan 1 km çapındaki gökcisimlerini harekete geçtiği anda belirleyen ve izlediği yolu gözlemleyen altı teleskop üretmek. Bunun için şu anda varolanlardan çok daha etkinlerini oluşturmak gerekiyor. Bir gün tehlikeli gezegenlerin hareketlerini belirleyebilen bir sistem kurulabilse, Dünya'yı kısa ya da uzun vadede tehdit eden cisimler keşfedilebilecek. Bu projenin maliyeti 50 milyon dolar. Şu an lonun gerçeklesme olasılığı 2 mltyonda kendisini korkuttuğunu çünkü uzayın gelecekte şimdikinden çok daha tehlikeli olabileceğini belirtiyor. Nitekim, gökcisminin yoldayken patlatılmasının yaratacağı tehlikeler öngörülerek (bu durumda binlerce artık yeryüzüne yağacak) nötron bombası kullanıp yolunun değiştirilmesi düşünüldü. ya yüzeyinde çapları 140 km.'yi aşan 130'dan fazla krater (kırmızı) görülüyor; fakat bunların dağılım oranı aynı degil Bunun nedeni bazı bölgelerin çarpmadan daha fazla etkilendikleri gerekçesiyle açıklanamaz. Bu tür yerler jeolojik açıdan sağlam oldukları için düşen cisimlerin izlerini korumuşlardır. Sözkonusu ülkeler, kraterleri araştırabilecek teknik ve ekonomik olanaklara sahipler. (Science & Vie Haziran / 92) Kapaktaki hartta üzerine Dün Türkçesi: Anahid Hazaryan sağlık açısından daha uygun olduğu gibi, daha da ekonomiktir. Peynir, yumurta, köfte gibi besinlerle hazırlanan büyükçe bir sandviç, yanında yıkanmış elma, portakal, mandalina, havuç gibi bir sebze ya da meyve ve 1 şişe ayran öğle yemeği içinyeterlidir. ikili öğretim yapılan okullarda çocuğa verilecek yiyecekler okula gitmeden önceki kahvaltı ya da öğle yemeğinin durumuna bağlıdır. Dengeli bir kahvaltı ettikten ya da yemek yedikten onra okula giden çocuğun fazla bir şey yemesine gerek kalmaz. Ancak sabahın erken saatinde yeterli kahvaltı yapamayan çocukların ders arasında birşeyler yemeleri gerekir. Bu nedenle, günlük program çerçevesinde "bMİenme wıatl" yer alır. Bu zamanda çocukların dışardan yiyecekiçecek almaları yerine evden getirdiklerini yemeleri sağlanır. Yarım gün okulda kalan çocuğa verilecek yiyeceklerin besleyici değerleri yüksek, koiayca yenilip içilebilir olanlardan seçilmesi gerekir. Örneğin, haftanın 23 günü 200 gramlık bir şişe süt yeterlidir. Diğer bir gün küçük bir adet (50 gramlık) ekmek içinde 1 adet kaynatılmış yumurta, yanında yıkanmış bir adet kolay yenilebilir elma, havuç, mandalina gibi meyve sebze uygun olur. Diğer bir gün ekmek içine peynir konabilir. Bu yiyecekler çocuğa 710 gram civarında protein, 130180 kalorilik enerji sağlar. Sınıfta yenen yiyecek ve içeceklerin besleyici değerleri tartışılır, maliyeti hesaplattırılarak besleyici değeri düşük yiyecek ve içeceklerle karşılaştırılması yapılır. Yiyeceklere dokunulmadan ellerin temizlenmesinin önemi vurgulanır. Böylece, çocukların evdeki beslenme eksiği karşılanırken doğru alışkanlıklar kazanmaları sağlanır. ve