Katalog

JEOLOJİ Gecmis uygarlıklardan mesaj getire Eski uygarlıkların kesici ve delici alet yapımında kullandıkları volkanik cam olan obsidiyenlerin dağılımı, Anadolu ve Akdeniz uygarlıkları arasındaki ilişkileri ortaya çıkartıyor. Tuncay Ercan* bsıdıyen, arfceolojlk açıdan son derece önemlı bır kayaç Eskı ılkel ınsanlar tarafından, kesıcı bır kenar vererek kolayca kırılabılır ozellığı dolayısıyla kesıcı ve delıcı alet yapımında kullanılmış metal aletlerın keşfı oncesınde bırçok eskı uygarlığın gelışmesıne yardımcı olmuştur Ayrıca ayna ve dekoratH eşya olarak kullanıldığı da belırlenmıştır Dığer doğal metaryellere göre kullanımdakı ustunluk ve çevrede yaygın olarak bulunması nedenıyle ılkel topluluklar arasında belırlı kaynaklardan genış olçude tıcaretı de yapılmıştır Obsıdıyenlerde yapılan çeşıtlı bılımsel araştırmalar, zaman içinde kultürel lletlşim hakkında bılgı vermektedır Gunumuzde toprak altında kalmış tarıhı yerleşme merkezlerınde yapılan kazılar sonucunda çok sayıda obsldiyen aletler bulundu, en yakın doğal obsıdıyen yatağının bazen yuzlerce km uzakta olduğu saptandı, eskı devırlerde obsıdıyenın ne denlı onemlı olduğu ve çok uzak mesafelerden kentlere taşındık O ları ortaya çıkarıldı Bılımsel yontemlerle toprak altından çıkartlan aletsel obsıdıyen buluntularla, doğal obsıdıyen kaynaklarının ılışkılerı saptandığı zaman, taş devrl ılkel ınsan topluluklarının ılışkılerı ve bu ılışkılerın boyutları konularında kesın verıler elde edılmektedır Son yıllarda Anadolu'dakı obsıdıyen ler de kaynak belırleme çalışmalarında kullanılmaya başlamış, gerek arazıdekı yataklardan alınan çeşıtlı ornekler gerekse gunumuzde toprak altında arkeolojık yerleşme yerlerınde bulunan ve ılkel ınsanlar tarafından alet olarak kullanılan obsidıyen parçalarında çeşıtlı araştırmalar yapılmıştır Bu çalışmalar sonucunda kımyasal ve fızıksel ozellıklerı bırbırıne uyan doğal orneklerle aletler eşlenmış ve hangı aletın hangı doğal kaynaktan alınarak yapıldığı ortaya çıkarılmıştır Bu çalışmalarda once obsıdıyen orneklerının fızıksel ozellıklerı (renk, yo ğunluk, yansıma ındeksı ınce kesıt petrografısı) ve gorunuşlerı belırlenmekte, daha sonra da kımyasal ozellıklerı saptanmaktadır Kımyasal çalışmalarda, once orneklerın major element kımyasal analızlerı yapılarak uç ana gruptan (alkalen, peralkalen, kalkalkalen) hangısıne aıt oldukları bulunmakta, daha sonra da atomık spektroskopı yontemı, ya da notron aktıvasyon analız yontemı ıle ız ve nadır toprak element ıçerıklerı belırlenmektedır Ayrıca, gerek doğal kaynaklardan alınan obsıdıyenlerde, gerekse ılkel ınsanların bu orneklerı kullanarak yaptıkları aletlerde çeşıtlı yontemlerle radyometrık yaş taylnleri de yapılmakta ve karşılaştırmalarla aletlerın hangı doğal kaynaklardan alınarak yapıldıkları saptanmaktadır Boylece son yıllarda "Arkeojeolojl" olarak tanımlanan yenı bır bılım dalı meydana gelmıştır Arkeojeoloji, kalıntılar vasıtasıyla eskı uygarlıkları ınce Anadolu'dakı obsidiyen yatakları 8ULGARISTAN Anadolu da bugune değın jeolojik araştırmalarla saptanan obsıdıyen yatakları ve bu yataklarda çeşıtlı araştırıcılar tarafından yapılan radyometrık yaş tayınlerı Şekll l'de sunulmuştur Obsıdıyenlerde yapılan radyometrık yaş belırleme yöntemlerının bellı başlıları, Fızyon Izlerı, Termolumınesans, PotasyumArgon ve Obsıdıyen Hıdrasyon yontemlerıdır Bu yontemlerın çeşıtlı araştırıcılarca değışık laboratuvarlarda uygulamaları sonucunda, Anadolu'da saptanan obsıdıyen yataklarının, zamanımızdan yaklaşık 29 mllyon yılfinceoluşmaya başladıkları ortaya çıkarılmıştır Bılınen en eskl obsıdıyen yatakları Orta Anadolu'da Çankırı ılıOrta llçesı ıle Bolu ılıGerede ılçesı dolaylarında yer almakta olup 29,125,325,0 24,418,1,17,9 ve 16,2 mılyon yıl gıbı yaşlar olçulmuştur Bu yataklar, çeşıtlı lav, tuf ve aglomera gıbı volkanik kayaçlar içinde, değışık boyutlarda çakıl ve bloklar şeklınde, o zaman etkın olan volkanızmanın çeşıtlı evlerınde meydana gelmışlerdır Anadolu da bılınen en genç obsıdıyen yatakları ıse Doğu Anadolu bolgesınde Van gölii kenarında Bıtlıs ılının Tatvan ılçe merkezı yakınlarında yer alan saptandı, bunlar 9500 yıl once oluşmuşlardır Ayrıca Orta Anadolu'da da çok yenı obsıdıyen yatakları bulunuyor, bunlar Nevşehır ve Nığde ıllerı arasında Acıgol ve Çıftlık ılçe merkezlerı dolaylarında buyuk yataklar oluşturmaktadır Obsıdıyenler volkanızmaya bağlı olarak çeşıtlı evrelerde meydana gelmışlerdır ölçulen yaşları 2 29 mılyon yıl ıle 15500 yıl arasında değışmektedır Uygarlığın beşığı olan Akdeniz bolgesınde bulunan obsıdıyen yataklarının dağılımları goz onune alındığında (Şekıl 2) bu yatakların çoğunluğunun Anadolu'da yer aldıkları, Anadolu obsıdıyenlerının yanısıra sadece Yunanistan da Ege Denızı ndekı Yalı ve Mılos adalarında, Macarlstan da Karpatlarda, ttalya'da ıse Palmarola, Sardunya, Lıparı ve Pantellerıa adalarında eskı ılkel ınsan toplulukları tarafından kesıcı ve delıcı alet yapımında kullanılan obsıdıyen yataklarının yer aldıkları saptanmıştır Gerek bu arazıde bulunan doğal obsıdıyen yataklarında, gerekse eskı kentlerde yapılan arkeolojık kazılar sonucunda bulunan obsıdıyen aletlerde çok sayıda araştırıcı tarafından yapılan çalışmalar sonucunda, Batı Anadolu Yunanistan ve Ege adalarında Neolıtık ve sonrası devırlerde hukum suren bazı eskı medenıyetlerın Yunanistan'ın Mılos ve Yalı adalarında bulunan obsıdıyen kaynaklarını, Orta AnaNemrut yanardağı krateri İçinde Obsidiyen ve Arkeojeolojl leyen arkeolojıye, çeşıtlı jeolojik yontemlerle katkı sağlamak amacıyla yapılan çalışmalardır 164 000*74 000 > « ' 0OOÎHO0OY 20 000 • 7 000 21 0 0 0 ! s 134 OOOîîl AK ACIKLAMALAR ® f• Anodoludokı Ob«ldlywı Ymokkln DENIZ Obddlyan alal <• porçolorının »plandıjı kaıı yırlıri YMIMIM MorkMKrt ı.ıo lo.« a T I.ISÎ OJ u , ObUdlytnlvda yapılon radyonatrik yo« btiiritın* «onuçları