Katalog

BİLİM dusmuştu El Chıchon'un patlamasından sonra da Kuzey yarıkure 0 2 derece soğumuştu Bılım adamları her yuzyılda 5 veya 6 çok kuvvetlı volkan patlamasınin sıcaklık eğrı sınde saptanabılecek bır dususe yol açmasının yeterlı olduğunu belırtıycrlar Volkan patlamalarının etkısı yazların soğuk geçmesındegoruluyor Tabıı burada volkandan hava ya fırlatılan mal 7emenın mıktarından çok bıleşımı onemlı Tozların buyuk bır bolumu nt mo'îferde bır ıkı ay ıçınde kaybolurken asıt bılesıklerı yıllarca blratosierde ka labılıyor Gunos ısınlarını emıyor ve atmosfer sırakhgını duşuruyor Ancak Pası lık yoresındekı patlamnlarda kukurt bılesıklprı çok fd?la degıl Bu nedenle Ttı erlı volkan bılım cı Jorg Nogpn dang'a gore bu volkanların etkınlıgı nedenıyle ıklımın degısmo ıhtımalı çok faz la degıl Ancak ozon tabakasının ıncelemesıne neden oluar ve hidrotermal etkınlıklerin fotoğralı çekildı. Üstte, etkin bır yorlar Ancak bu mı? Yazın ortasında kar Hemen geçtiğimiz yıl patlayan üç volkanın atmosfere püskürttüğü milyonlarca ton kül ve kükürtdioksit bu yıl iklimi önemli derecede etkileyebilecek.. P inatubo, Unzen ve Guney Şılı dekı Hud»on dağlarının atmosfere puskurttugu kul ve kukurtdıoksılın 25 km yukseklıktekı stratosfprdpn darjılarak genış bır kuşak halınde yeryuzunu saracağı ve yıllarca orada kalacağı belırtılıyor Amerıkan Okyanus ve Almosferık Aıastırmalar Kuııınu (NOAA/ bılım .niıınl.ııı bu ncücnlc dunyanııı glotMİ ' u .ıMıyındd onumuzdekı 4 yıt ıçın U 5 saııtıyratlık bıı sıraklık duşusu olacdgıııı oncjoruynrlnr (Vollıklp kuzry kuşayırıda kısın hava dr>cjışımlerı bcklcnıyor NOAA'da gorevlı bılım adamları buyuk bır uydu agıyla çalışmalarına ragnıen varsayımlarında sadece buralardan aldıkları bılgılpre ve ma tematık fızıkspl modpllpmplerp guvenmıyor Çıınkıı qlobal ıklımın oylp basıl veya karmaşık hu'japldra puk gelmoyuıı kaotık bır yapısı olduğunu bılıyorlar Bu noktada ongorulere daha once yasanmıs volkan patlamaları ve bunların sonuçları da katılıyor patlaması arasında bır ılışkı bılım adamlarınra kurulmadı Franklin ın tezlerı kabul gornuıyot hatta bazıları sıralarda bıılunan VP kullanılmaya başlanan paratonprlerın havdları buğuttuğunu ılerı suruyordu Aru dk bu oldydan 70 yıl sonrakı bılımadamları daha akıllıydı 1883 te Krakatau nun çok quçlu patlayışı ıle yazın ortaya c ıkdiı socjuk (i ılq,ısı ıle volkan patlamaları arasında bır ılıskı kurul du Krükdtau nıın pHİIaması da kuzey ydrıkurenırı orta kısımlaıında bicdklıgın 0 8 santıgrat dusmesıntj yul ıiı,ıyordu Tozlu havanın çük belııyın ı^aıetlerı butun dunyada ılgı çeken gu neş batışları guneş ve ay çovresındpkı rpnklı halkalardı Kükürt gazları Bu bulııtların o?pllık|prı ılk kP7 1482 yılında Moksıka dakı El Chıchon patlaması soıırdsı an laşıldı vc açıklandı Gercı bu volkandan gokyuzune sadeco 500 metre kup kul ve to/ puskurmuştu Krakatau da bu rakam 40 mıslı fa/laydı anrak buıada kukurt qazlaıının payı < of yuk sektı vtj bufilaı atınosfpıın ,;'ı kIT> yuksi'k'ıyırıu ula^mışlı Yapılan arastırnıalar uirıırı surplı soğunıalar dantozve kulun dpqıl daha çok kukurt gazlarının etkılı olduğunu gosterdı Volkandan çıkan kukurtdıoksıt ve su atmosterdP kukurt asıtlerı damlacıklarına donuşuyordu Bunlar da yıllarca dunya çevresındp knkuiıı bulutlar seklındp dold şıyordu Toz.lar ıse bırle^ıyor ve bır kaç ay ıçınde yeryuzüne duşuyordu Kukurtasıtlerı ıse guneş ısınlarını gerı yansıtıyordu Bu bulutların uzerı sıcak, aşağısı ıse soguk oluyordu NOAA uzmanları Pinatubo dan at moslere 18 bın ton kukurtdıokbit karıştığını he sap ettıler Sıcak ulkelerde yeryuzu sıcaklığının bu durumda 2 santıgrat duşebıleceğı hesap edıldı Uzmanlar, bu volkanın etkısının geçıcı olduğunu, yılda boyle 10 volkanın patlaması dıırıımunda uzun surelı bır ıklım soğumasının gun deme geleceğını belırtıyor, Sisin ardındaki güneş.. Volkan patlamalaıının ıklımı degışlııebıleccgı goıuşu oldukça eskı Daha 1/84 to doya araş tınıı.jLisı VP dovlel adjnıı Ben|amin Franklin bır ıııpklııbunda boyle yazıyordu "1783 yazı alışılmamış blr şekllde soguktu ve yeryuzüne gelen guneş ışınları surekli bir sisin ardından sızıyordu.." O Adadakı Laki volkanından bahsedıyordu Kralerden yeryuzune o kadar çok mağma çıkrnı^tı kı patlama tarıhı zamanın en buyuğu olarak kabul edılıyordu Hemen arkasından 1815 yılında muazzam bır patlama oldu ve Lakı onun yanında ancak bır oksuruk gıbı kaldı Avrupa ulkelerındekı baçjrılar, tarımcılar 1986 yılında şaşırdılar Bırakınkışı yazın bıle ekınler, bağlar dondu Ikı yazsız yıl daha geçınce «oğuk ve açlık canlarına tak dedı ve 1818 ağustosunda evlerını terk eden bınlerce Avrupalı Amerıka nınyolunu tuttu Bu buyuk goçun nedenı, Endonezya'nın Sumbavva adasındakı tarıhın en buyuk volkan patlamasıydı 4300 metre yukseklığındekı Tambora dağı patlamıştı Ingılız maceracı. Sıngapur'un kurucusu ve o sıralarda Java nın askerı valısı Sir Thoma» Stamford Raffles, 500 km uzaklıktan olayı şoyle ya/ıyordu "Bütün bir dağ sıvı bir ateş yıgını gibl gözüküyordu." ermıştı Krakatau nun mahvedıcı patısından sonra uç yıl boyunca dunyajrtalama sıcaklığı 0 5 derece selsıyus konu da bılım adamları arasında henu/ tartışmalı Bılım adamları Pınatuba veya St Helen volkanlarından serbest kalan enerjının 27 bın Hırosıma atom bombasının enerjısıne eşıt olduğunu soyluyor Ancak, geçen yuzyılın felaketlerı sayılan Krakatau ve Tambora volkanlarının bunlardan 10 mıslı daha şıddetlı patladıkları goz onune alınırsa, Pınatuba nın patlaması sozgelımı sadece dunyaya atılmış kuçuk bır tokat gıbı kalır Ancak bu volkanların da serı halde patladıkları duşunulurse ıklımı etkılerler Alman uzmanlar bu zıncırleme patlamayı mumkun goruyor Dunyadakı butun doğa felaketlerını ınceleyen ve araştıran Amerıkan Smıthhonıan Enstıtusunun lıstesı tarandığında, yerın mağmayı sık sık dışarı kustuğu goruluyor Yuzyıl donuşumunde ateş dağları kukruyorken, 20'lerde dağlarda huzur esıyordu Ya El Nlno olayı? Iklım ve volkan arasındakı bu karmaşık ılışkı uzerınde kafalar çatlayadursun. başka bır paralellık sık sık gundeme gelıyor Buyuk volkan patlamalarından hemen sonra veya buna paralel bır El Nıno olayı başlıyor El Nıno (Isa nın çocu ğu duzensız olarak yılbaşı veya noel donemle rınde ortaya çıkan Guney Amerıka sahıllerınde bır sıcak denız akıntısıdır El nıno lyı şeyler getırmemekte, tersıne dunya çapında kuıaklıklar orman yangınları ve aşırı yağışlar getırmekte ll lınoıs unıversıtesınden Paul Handler şoyle dı yor "Volkandan çıkan asffler güneş ışınlan/ rüzgariar arasındakl karmaşık sistemi bozmakta ve Uplk El Nlnos'lara yolaçmaktadır Ancak bu konuda rıvayet muhtelıttır ve başka bılım adamları bu goruşe karışıdır Max Planck tan Dr. Hans Graf, orneğın, volkan patlamalan ıle El Nınoslar arasında bağ kurmakta, ancak El Nınoslara kuzey yarıkurenın soğumasının yolaçtığını, bu soğumaya da volkanların neden oldgunu belırtmekte Ya ışte boyle ıklımı nelerın etkıleyeceğı konusundakı bılınmezlığı ve ıklım uzerındekı bınlerce etkenın varlığını, ıklımbılımcılerın çok lyı bıldığı şu soz açıklamaktadır Pekın de kelebek kanat çırpsa, bunun etkısı Amerıka da larkedılır Bakalım, bu yaz havalar nasıl gıdecek? Havalar olağanustu seyreder. sıcaklıksoğukluk tarkları hıssedılecek derecede olursa bunun nedenını geçtiğimiz yıl patlayan uç volkanda ra hathkla arayabıleceğız 2549 Donan ekinler Tambora nın patlaması 1200 kışının hayatına mal olmuştu 175 km kup taşı tırlatmış, eskısıne gore 1000 metre alçalmıştı Dağın patlayan kısmı, atmosferde toz kul ve gaz olarak dolaşmaya başlamıştı Bu patlamanın en buyuk etkısı, Amerıka nın kuzey doğusunda goruldu Gerçi 1615/16 kışı eskısı gıbı geçmıştı ama ılkbahar ve yaz felakettı Hazlran ayında sıcaklık bazen 32 aantigrala çıkıyor, sonra sıhr noktasına inlyordu. Bır ay sonra da, yenı lılızlenen ekının uzerını kar kaplıyordu "Temmuzda yılbaşı" bınlerce ınsana açlık ve olum getırdı Hava. butun dunyada çılgınları oynuyordu Afrıkalılar Avrupalılar Hıntlıler ve Çınlıler soğuk dalgalarını bırlıkte yaşadılar Parıs te yaz sıcaklığı 3 derece kadar duştu Ekınler mahvoldu Tahıl pahalandı Koyluler ne bulurlarsa, hatta tarla farelerı kedı ve kopeklerı kesıp yedıler Sıyası huzursuzluk arttı Amerıka ya goc başladı O zamanlar soğuk dalgasıyla Tamabora nın 1960'larda ıse volkan etkinlıklerı yenıden başlıyordu 1970'lerde kısa bır moladan sonra volkanlar gunumuzde yenıden harekete geçtıler Volkan «•« * » katoa 'nın patlama öncesindekı ve sonrasındaki şekille bılımcılerının gozlerı volkanık ıdrogralik haritalardan çizıldı. Patlamadan önce, ada üç dağlarda Bakalım şımdı sıraardağ tepesinde duruyordu. Patlamadan sora iki ayn da hangı yanardağ var1 oluştu.