Katalog

İNSAN VE D A V R A N I Ş I Cocuğu utandırmamn sakıncaları Aile içfnde çocuğu utanca boğma, onun kendisini olduğu gibi kabul edip sevmesine engel olur ve dışarıya bağımlı bir kişi kılar. Doğan Cüceloğlu, Los Angeles • kl tflrlü utanmadan söz edllebilir Bır I turu sağlıklıdır ve bizlm gucumuzun I nelere yettığıni ve nelere yetmediğıni anlamamıza yardırn eder Hıççalışmadığı bır dersten sozlu sınava gıren oğrencı, başarısızlığının nedenını bılır ve ana babasından ya da oğretmenınden utanır Utanç adını vereceğımiz ikincı turu "zehlrll" bır duygudur ve ınsanı ıçten içe kemırır, yok eder Kışıler, başkalarına hakaret etmek ıstedıklerı zaman, bu anlamda "utanma2", "edepslz", "hayslyetslz" gıbı sıfatları bırarada kullanırlar Bu tur utancın koku, çocuğun ıçınde yetıştiğı aılede yatar ve bu zararlı, tahrıp edıcı duygu kışıyı yaşam boyunca mutsuzluğa mahkum edebılir Sağlıksız ve sağlıklı utanmayı bırbırınden lyı ayırt etmek gerekır vardır Insanın gerçekle temasını surdurebılmesı, onun ıç ve dış dunyasına uyumunda çok önemli bır yer alır Gerçekte teması surdurebılmek kendımızı olduğu gıbı, doğal olarak kabul etmeye bağlıdır Kendımızı doğal olarak kabul edebılmek ıçın kendımızle sağlıklı bır ılışkı ıçınde olmamız gerekır Kendımızle sağlıklı ılışkı kuramayışımızın en temel nedenlerınden bı rı utanç duygusudur Utanç duygusu ınsanları bağlar ve omur boyu esır alır, utanç'a esır duşmuş kımse, ne kendısı ne de dış dunya ıle gerçekçı ve sağlıklı bır ılışkı kurabılır Utanma duygusu bıze sınırlarımızı gostererek alçakgonullu olmayı öğretırken, utanç duygusu kendı kendımızden nefret etmeye, kendı oz benlığımızden ığrenerek kaçmaya goturur Ut«nç duygusuyla terbıye edılen kımse kendını değersız bulmayı, ınsan olarak dzunde bır eksıklık olduğunu gormeyı oğrenır Insanın kendını değersız bulması, ozunde bır eksıklık olduğunu duşunmesı son derece acı veren bır algılama olduğu ıçın kışı kendı ıç gerçeğıyle temasını kesmek ıçın elınden gelen çabayı gosterır Kendı ıç gerçeğıyle temasını kesmek ıçın kışı neler yapar? Tutkunluk, duşkunluk, alışıklık dedığımız turden davranışsal ve duygusal bağımlılıklar gelıştırır Ömeğın, kendını alkole verır, alkolun uyuşturucu etkısıyle kendı gerçeğıyle temasını onler Bazıları kendını ışe verır ve gecelı gunduzlu çalışarak kendı kendını gozlemeye hıç zaman ayırmaz Dığerlerı sıgara, esrar, ya da cınsellığe aşırı duşkunluk gelıştırırken, başkaları kendılennı yobazca dıne kaptırır Boylece ıçlerındekı acı veren boşluğu, anlamsızlığı, yalnızlığı gorme fırsatını kendılerıne vermezler, hem kendılerıyle hem de dış gerçekle ılışkılerı kademe kademe kaybolur, ortadan kalkar Bu kadar yıpratıcı bır duygu olan utancın kaynağı ne? Utanç duygusu bıreyde nasıl gelışıyor ve nereden gelıyor? Uç temel sureç utanç'ı bıreyın ozbenlığı halıne gelmesınde ış gorur 1. Çocuğun ıçınde yetıştiğı aıle ortamında ıç benlığı utanç dolu ınsanlar çocuğa ornek olurlar ve çocuğun kendılerı gıbı olmaları ıçin baskı yaparlar 2. Çocuk için çok önemli olan ana ya da baba gıbı kımseler, çocuğun kendilerıne Utanma ve utanç kavramları Utanç: Zehirleyen bir duygu Sağlıklı utanma en çok gereksınımı olduğu erken yaşlarda çocuğu psıkolojık ya da bedensel olarak terk ederler ve onu hayatta yapayalnız ve guvensız bırakırlar 3. Utanç duygusu veren olayların bır araya gelerek bellekte bır yapı oluşturması Utanç duygusunun gelışmesı bır anlık bır mesele değıldır gelışmesı yavaş fakat sureklı bır surecı gerektırır Yukarıdakı uç koşul bıraraya geldığı zaman köklu olarak bıreyın ıçınde yer eder ve bır kanser gıbı kışınln butun psıkolojık yapısını sarsar ve oldurucu damgasını vurur uzbenlığını gelıştırebılmek ıçin her çocuğun bır modele, ornek alacağı bır ınsana gereksınmesı vardır Normal aıle ortamında bu görevı ar.ne, baba, ağabey abla, amca, hala, teyze gıbı çocuğun sık sık ılışkıde bulunduğu kışıler gorurler, doğal olarak bu kışıler arasında ana baba enonemlısıdır Gelışmekte olan çocuk kendını ornek aldığı kımselerle özdeşleştırır ve bu ınsanlardan aldığı guven ve değer duygusuna dayanarak kendı ozbenlığını oluşturur Kendını ozdeşleştırmek ve kendı dışında kendınden daha guçlu ve buyuk bır kudretle ılışkı ıçıne gırmek ınsanoğlunun doğuştan getırdığı doğal bır eğılımdır Bu nedenle her çocuk kendını ozdeşleştırmek ıstedığı bır babaya, bır anaya gereksınme duyar Eğer ana baba yoksa, onun yerıne amca, dede, dayı ya da hala teyze, buyuk anne olabılır, onemlı olan çocuği'n sağlıklı bır ozdeşım kurabılmesıdır Çocuğun ozdeşım kurduğu kışı utanç duygusuyla boğulmuş bır kımse ıse, çocuk bu utanç duygusunu farkında olmadan ıçselleştırır ve kendı kışılığının temelı yapar Sağlıklı utanma bıze alçak gonullu olmayı, kendı gucumuzun sınırlarını bılmeyı "ayagımızı yorganımıza göre uzatmayı" oğretır Bu tur sağlıklı utanma 1. Utanç modellerl çok daha kuvvetlı olarak ılk yıllarda çocuğun benlık oluşumunu etkılerler Bu mesajlar, çocuğun varlığıyla davranışlarıyla ılgilı olduğu ıçın ' yansıtmalar' adı verılır Bır başka deyışle, çocuğun varlığı, ona verılen değer, çocuğa yansıtılır Çocuğun anası ya da babası evden ayrılıp uzaklaştığı zaman, çocuk bu tur yansıtıcı mesajların boşluğunu hısseder Bazı ana babalar bedenen çocuklarının yakınında ve çevresındedırler, ne var kı duygusal yonden o kadar kapanmış ve donmuşturlar kı, çocuklarına yukarıda sozunu ettığımız turden benlık gelıştırıcı, besleyicı yansıtıcı mesajlar veremezler Yansıtıcı mesajların boşluğu çocuğun benlık gelışıminı engeller ve çocuk ozdeşım surecını tamamlamada zorluk çeker ozdeşım surecı engellenen çocuk kendı kendınden utanan var olmaktan suçlanan bırı halıne gelır Bu kışılerde utanç duygusu yer almaya başlamıştır Bu kışıler her duygu ve gereksınmelerının farkına varınca kendılerınden utanırlar ısteklerınden utanırlar, var olmaktan utanç duyarlar Insanın ısteklerı ve duyguları onun yaşam gucunu ve yonunu belırler, bunlardan utanç duyan kışı, kendı ozbenlığınden utanç duyan bırı halıne gelır duygusuna sahıp olmayan kişi, "kendlnl beğenmlf", "küçük dağları ben yaratbm dlyen Up" olur Sağlıklı utanma bıze sınırlarımızı gosterır, birey olarak zayıf yonlerımız olduğunu gosterır ve böylece hem kendımıze hem de başkalarının hatalarına karşı daha hoşgorulu olmamızı sağlar Sınırlarımızı bıldığımız ıçın daha dıkkatlı olur, zaman ve enerjımızı planlamaya yonelırız Sağlıklı utanma, klşinin yaşam deneyımlerı sonucu kendılığınden oluşur, ana baba ya da çevredekı kışılerın yarattığı baskı sonucu değıl Çocuğun yetıştiğı ortamdakı kışılerın psıkolojık anlamda "hastalıklı Iç dünya"larının bakışıyla oluşan utançtu ve buyuk olumsuz etkilerı 2544 3. Hatıraların bir yapı oluşturması 2. Terk edllme Çocuğun kendinı özdeşleştırme durumunda olduğu, dayandığı kışı çocuğun yaşamından çıkar ve onu terk ederse, çocuk zamanla utanç duygusu gelıştırır Çocuklar yaşamlarındakı önemli kışılerın yansıtmalarıyla kendı benliğını geliştirir ona gulumseyen, hasta olduğu zaman ılacını veren ve sırtını ovan anne, onunla oynayan ve duştuğu zaman kucaklayan baba farkında olmadan çocuğa, "sen onemlısın, değerlısın, senı sevıyorum, bana guvenebılırsın" mesajlarını verırler Bu sözsuz mesajlar, sozlu mesajlardan Çocuklar onem verdığı kışılerın en acı veren davranışlarını unutmazlar, çocuğun ıç dunyasını yıkan onu ezen sozler ve davranışlar çoğu kere buyuklerın dıkkatını bıle çekmez Ne var kı, çocuğun belleğı bu tur hatıraları saklar Acı veren olumsuz olaylar çocuğun yetlştığı ortamda sık sık tekrar edılıyorsa, bellek bu olayları kendılığınden bır araya getırır ve bır tur hatıralar yapısı oluşturur Bu hatıralar yapısının herhangı bır yonu ılerde bır olay ya da sozle uyarılırsa, tum hatıralar yapısı canlanır ve kışı bu hatıraların etkısı altında kendı kışılığını anlamlandırır Doğal olarak, olumsuz hatıraların tumu bıreyı kendını değersız gormeye ve kendınden utanmaya göturur