Katalog

BİLİM FELSEFESİ İdeolojik bilimin sonu ve Lisenkoculuk Sovyetler'de "Proleter bilim" uygulamasının savunucularından "Sovyet" biyoloğu Lisenko, günümüzde yanlışlığın/çarpıtmanın adı oldu. Yankı Yazgan ovyetler Bırlığı Komunıst Partısı ve hukumet 1948 yılında butun aydınları sınıf mucadelesıne en etkın bıçımde katılmaya davet ettı Kultur ve bılımın her alanında proleter goruşlerın kesın zaferı olusana kadar surecek olan bu savaş, Sovyetler Bırlığı ndekı bıyolojı bılımının ve eğıtımının her noktasına yansırken, pek duyulmamış bır ısım ortaya çıktı Troflm Denısoviç Lisenko. Tarım Bılımlerı Akademısı'nın bır uyesı olan Lisenko, '*'** bır donemın bıyoloıı ve bılım anlayışına ısmını verırken gunun bırınde Amerıkan tıp dergılerınde kendısınden soz edıleceğını akıl etmıs mıydı k ı ' JAMA'nın 15 Aralık 1991 tarıhlı sayısındakı başyazıda Lısenkoızm 'den soz edılıyor Bır araştırmadan çıkarsanan ıkı farklı sonuçtan bırısının tıbbı yayın çevrelerınde adeta sansur edılmesını ısleyen bu yazı ve olay Bılım Teknık'ın 4 ocak sayısında Dr. Hasan Yazıcı'nın Cantekln olayı adlı yazısında ele alındı (') Soğuk savaşın başlangıç yıllarında sınıl mucadelesı bayrağının tekrar açılması ıle eşzamanlı olarak populerleşen Lisenko kımdı? S etmekten gerı durmuyorlar Lisenko nun yadsıdığı hayatta kalma mücadeleslnln ne olduğunu ırdelemek gerek "Aynı türün üyesl olan canlılar arasında rekabet ve mücadele olmaz!" dıyen Lisenko şoyle devam edıyor "Kurt tavşanı yer, ama tavşan tavşanı yemez. Tavşan ot yer." Lisenko, akademık bılgının yere vurulup, uygulamaya donuk ve ışe yarar bılgının değerlı sayıldığı bır donemın bılgı Bu noktada bırısı Lisenko ya soruyor "Peki, bir süre sonra bu ağaçların bazılarını sökmek gerekmez ml? Olklldlklerl alana sığmayacaklar çünkü!" Lisenko, "Buna gerek kalmayacak, çünkü bazı ağaçlar turun iyiliği için kendilerinl feda edeceklerdir!" dıye cevap verıyor Lisenko nun bıyoloıı ve botanık alanındakı goruşlerını ve uygulamalarını daha fazla aktarmayacağım "Lısenkoızm" ya da Lisenkoculuk hakkında bu kadarı bır tıkır verebılır Mendel'e karşı çıkıp, Darvvın e sahıplenmek, ama ıkısınden de ışıne gelen goruşlerı almak şeklınde fılızlenen ' Lisenkoculuk a benzer başlangıca sahıp pek çok ızm' bulunabılır Ancak ış bu kadarla kalmaz Lısenko'dan yaptığım alıntılardakı soyleme dıkkat edıldığınde adeta bır polıtık manıfesto uslubu dıkkat çekecektır Bu uslup ne rastlantı ne de polıtıze bır toplumda yaşıyor olmanın verdığı bır dıl alışkanlığı 1948 de sınıf mucadelesının tekrar ılan edıldıgı Sovyetler Bırlığı'nde, 1935'te sınıfların ortadan kalkmış olduğu bıldırılmıştı Dolayısıyla mucadelenın zemını olarak bılım, felsefe ve sanat ortaya çıktı Sınıflar ve onları temsıl eden polıtık çızgılerın yerıne entelektueller arasında yurutulmesıne karar verılen " sınıf mucadelesının yansımalarından bırısı de Lisenko oldu Yıne Lecourt'dan bır aktarma yaparsam Stalın ın kıtapçığında tekrar ozetlenen "dlyalektlk ve tarlhl materyallzm", yanı SBKPB nın resmı felsefesı, bıyolojıye uygulandığında Lısenkocu kalıtım teorısı ortaya çıkmıştı Lısenkocu bıyolojı dıyalektık materyalızme uymayan kalıtım teorılerını çop tenekesıne gondererek proleter bılımını oluşturma adımını atmıştı Jacques Monod, (3) Lisenko nun yanılmadığı baslıca noktanın, genetık teorılerı ıle dıyalektık materyalızm arasındakı bağdaşmazlık olduğunu belırtıyor Sonunda ne oldu'' Stalin'ın olumunun ardından akademı ıçınde antı Lisenko kıpırdanmalar başladı Lisenko nun teorılerının tarlalarda ve kırlardakı uygulamalarının ıflas ettığı (zaten gorulmuştu ama) kabul edıldı Sessız sedasız değışıklıkler yapılmaya başlandı Değıştırılen bıyolojı ders kıtapları tekrar değıstırıldı Tarım planları yenı baştan yapıldı Daha oncekı bıyolojı teorılerıne "Proleter bilimi'nin ürünü dayanan bır bılımın oğretılıp uygulanmasına ' karar verıldı ' Neler olup bıttığı hakkında fazla bır tartışma yapılmadı Lisenkoculuk, proleter bılımı ve hangı bılımsel teorının geçerlı olacağının partı tarafından "kararlaştırılması" gıbı olgular SSCB'dekı ve Batı'dakı entelektgellerı lyıce şaşkına çevırdı Bugun gelınen noktadan geçmışı değerlendırmek daha mı kolay? Lisenko ve Lisenkoculuk hakkında kısaca bılgı vermek amacıyla hazırladığım bu yazı bılım, ıdeolojı ve polıtıkaya ılışkın cevapsız pek çok sorunun varlığını hatırlattı bana Ustelık ortada bu olayların cereyan ettığı dev letbıleyok 1 Althusser, Bttmeml* Tarlh (1976) adlı yazısını şoyle bağlıyor " Lisenko nun tarıhı burada bıtıyor Lısenkoızm'ın sebeplerının tarıhı ıse devam etmekte Bır tarıh sonuna geldı Dığerının sonu yok m u ' " 1) Hatırlatayım ABDde bır araştırmadan ıkı farklı sonuç çıkartan ıkı ayrı makale yazılır Meşhur tıp dergılerınden bırısı, makalelerden bınnı kabul edıp, yayımlarken, aykırı sonuç lar elde etmış olan araştırmacının makalesı reddedılır Ustelık bu araştırmacı (Dr Cantekın) ışınden gucunden olur Ancak. uzun bır mucadele sonucunda goruşlerını ve bılımsel gerçeğı dıle getırme fırsatını yakalar Arzıı edılmeyen bılımsel goruşlerın yayınına ve gelıştırılmesıne yonelık bw baskılar JAMA nın edıtoru tarafından Lısenkoızm' olarak değerlendırılmış 2) D Lecourt un goruşlerını Proletarıan Scıence? adıyla Ingılızce çevırısı yayımlanmış olan Lyssenko (1976) adlı kıtabından aldım Ko nuyu enıne boyuna tartı^an yazdrın bu kıtdbın da proleter bılımı / bur|uva bılımı tartışması Lenın ıle Bogdanov arasındakı anlaşmazlıktan başlayarak ele alınıyor Lecourt un bu konuya ılgı duymasının nedenlennden bırısı Fransız Komunıst Partısı nın o yıllarda Lisenko yu yere goğe sığdıramamış olması 3) Monod, bır bıyolog Aynı zamanda bılım felsefesl hakkında duşunen ve yazan bır kışı NOTUAB: Lisenko yu anlatanlardan Z.A. Medvedev, onu tanımlarken nedense hep karşı olduğu kışı ve goruşlerden soz ederek başlangıç yapıyor Lısenko'nun saldırılarından ılk nasıbını alan Mendel olmuş Bezelye tanelerınden kalıtım kurallarını keşfeden kışı olarak bılınen Mendel'ın yanı sıra sırke sıneklerı uzerınde "kromozom mekanizması"nı keşfeden T.H. Morgan da Lisenko tarafından duşman ve bılımdışı ılan edılmışler Zıra Lısenko'ya gore bu "Mendel Morgan klığı", genetık mırasın çevre koşullarından ve orgarnzmanın çevreyle ılışkısınden tumuyle bağımsız olarak ve belırlı yasalara uyarak kuşaktan kuşağa geçtığını soyluyorlardı Genetık bılımının oldukça onemlı adımlarının atıldığı o yıllarda boylesı bır ıddıayı ^ortaya atan Lısenko'nun MendekH kalıtım teorllerinl çarpıttığı konusunda bugun goruş bırlığı var Bu çarpıtmanın olası nedenlerıne değınmeden once, Lısenko'nun karşı olduğu kışılerden bıraz daha soz etmelı Darvvın'ın hakıkı savunucusu olduğunu savunan Lisenko ve yandaşları Darvvinci evrım teorısını de çarpıtma yontemıyle ele almayı tercıh etmış gıbı gozukuyorlar Yanı evrım teorısının bazı yanlarını benımseyıp, işlerine gelmeyen yanlarını ıse yok sayarak kendılerını asıl Darvvinci ılan 25410 "Asıl Darvvinci!.." nıydı Bılımler Akademısı'nde kendını tarım teknısyenlerının ve uygulamacıların temsılcısı ılan etmış, ortaya attığı goruşlerın de "üretici guçlerin ve üretimin arttırılmasına yönelik çabalardan ibaret olduğunu" savunagelmıştı Darvvın le taban tabana zıt duşen turıçı rekabetı yadsıyan fıkırlerını Darwıncı olarak sunmasını geleneksel materyalızm / ıdealızm çatışmasında Darvvın'ın materyalızm safında sayılmasına bağlıyorlar Lısenko'nun "ıdeoloji oyle gerektırdığı ıçın" yorumladığı çeşıtlı bılımsel teorılerden ornekler veren Domınıque Lecourt, (') tarım alanındakı uygulamalardan bırısını aktarıyor 1949 da Stalin'ın "Doğanın Dönüştürülmesl Içln Büyük Plan"ı çerçevesınde koksagyz adı verılen bır ağaç turunden bol mıktarda dıkılıyor Malum, bu ağaçlar ara sında bırbırlerı aleyhıne hıçbır gelışme ol mayacağı ıçın mumkun olduğunca yakın neredeyse dıp dıbe, dıkılıyorlar Ahşılmıştan farklı olan bu uygulamanın nedenı ıse şu Eğreltı otları ağaçlara doğru ılerlerken karşılarında genç fıdanlardan oluşma bır "dırenış duvan" bulacaklar Sonunda, koksagyz ağaçları bu "dayanışma "dan basarıylaçıkacaklar