Katalog

VOLKANBİLİM Etna, yeniden kükredi Tarihte, Kartacalıların yolunu keserek Roma'yı kurtaran, iki kent halkı arasında sllahlı savaşa neden olan "Sicilyalı" Etna, lav püskürtüyor. Dr. Tuncay Ercan • talya'nın Sıcılya adasında yer alan ve I Vezuv ıle Strombolı ıle bırlıkte bu ulke|nın en tanınmış yanardağlarından bırı olan Etna yanardağı, 15 Aralık 1991 tarıhınde yeniden faalıyete geçtı Etna, Avrupa'nın en yuksek, dunyanın da en buyuk yanardağlarından bırı, denız sevıyesınden yaklaşık 3350 m yukseklıkte ve buyuk bır konı bıçımınde Zırve kraterınden ıtıbaren 35 km hk yarıçaplı bır daıre ıçınde 200'den fazla lav puskurme merkezı var Bu dev yanardağ gunumuzden yaklaşık 300 000 yıl once Sıcılya adasında volkanık etkınlığe başlamış O zamandan bugune kadar çeşıtlı aralıklarla yuzlerce kez lav ve kul puskurterek can ve mal kaybına neden oluyor Çok uzun yıllardan berı Etna yanardağının volkanık etkınlıklerı, çevresınde egemen olan toplumlar tarafından ayrıntılı olarak ızlendı ve tarıhsel kayıtları tutuldu Örneğın, AUna'lı Homeros M u 800 yılında Etna yanardaöından bahsetmıştır Roma (mparatorluğu'na ılışkın tarih kıtaplarında, Etna'nın M ö 475 yılında çok şiddetlı bır patlama ıle bınlerce ınsanın olumune neden olduğu yazılıdır MÖ 36 yılında Etna yanardağından akan 3 km genışlıkte ve 40 km uzunlukta bır lav akıntısı, Kartaca ordusunun Roma uzerıne ılerlemesıne engel olmuştur Romalı ozan Virgil (MÖ 70MS 19) yazdığı kıtabında Etna'nın buyuk bir patlamasını betımlemiştır Ortaçağda yanardağın felaketlere neden olan puskurmelerınden başlıcaları MS1169, 1329, 1536 ve 1669 yıllarında meydana gelmıştır Bunlardan 1669 yılındakı en şiddetlı puskurmedır ve buyuk lav akıntıları, yanardağın guneyındekı Catanıa kentıne kadar akarak şehrı tahrıp etmış ve 20000'den fazla ınsanın olumune neden olmuştur Dunyada, bır yanardağdan cıkan lav ılk çalışma bu sırada yapılmıştır Catanıa kentının yaklaşık 16 km kadar kuzeybatısında Etna'nın bır parazıt konısınden çıkan lav akıntısının şehre doğru geldığını goren halkın bır kısmı, yanmamak ıçın vucutlarını ıslak derılere sararak lav akıntısına yaklaşmışlar ve buyuk demır çubuklarla akıntının yan tarafındaki doğal duvarları delerek, akıntı yonunu değıştırmeye çalışmış ve başlangıçta başarılı da olmuşlardır Ancak akıntı bu kez daha batıdakı Paterno kentlne yonelmış, bu duruma kızan Paterno lular, Catanıa halkı ıle sılahlı mucadeleye tutuşarak lav kanalının yarılmasına engel olmuşlar, boylece lav akıntısının ana kolu Catanıa'ya doğru akmaya devam ederek 14 kasabayı aşmış ve kentın duvarlarına varmıştır Daha önce duvarlar kenti korumak amacıyla yukseltılmıştı, ancak sel gıbı gelen lav akıntısı 18m yukseklıktekı toprak setın ustune yukselerek bırıkmış ve duvarı aşarak şehrın tamamına yakın bır kısmını ortmuş ve denıze kadar ulaşmıştır Gunumuzde yenı kentın buyuk bır kısmı bu lav akıntısının kalıntılarıyla örtuludur 1669 yılından, gunumuze kadar 80'den fazla puskurme bılınmektedir Ortalama 4 akıntılarının akış yönunü değlştlrmek ıçın yılda bır Etna yanardağı faalıyete geçmektedır Ancak bu etkınlık perıyodık değıldır örneğın MS 19081971 yılları arasında 63 yıl volkanık etkınlık meydana gelmedı ve bu dev yanardağ uzun sure uyuyakaldı Etna yanardağının son 20 yıldakı voikanık etkınlıklerınde 1971, 1974 ve 1975 yıllarındakı lav puskurmelerı fazla tehlıkelı olmadı 1979 yılındakı patlamada 9 kışı hayatını kaybettı Etna'nın daha sonrakı volkanık etkınhklerı 1981, 1983, 1984, 1985, 1986, 1987 yıllarında oldu 1985 yılında 1 kışı oldu, 12 kışı yaralandı Patlama sırasında şiddetlı bırdeprem de meydana geldı ve Etna'nın çevresınde yer alan turıstık oteller hasar gördu 1987 yılında 2 kışı lavların altında kalarak oldu 8 kışı de yaralandı ikllme etkisi var Etna yanardağı, dunyamızdakı dığer buyuk aktıf yanardağlar gıbı can ve mal kaybına neden oluşunun yanı sıra, çıkardığı mılyonlarca ton ağırlıktaki kul zerrecıklerının atmosfere yayılması sonucu, zaman zaman da ıklım değışıklıklerıne neden olmakta Bu kuller atmosferde yuzlerce km uzaklıklara yayılmakta, guneş ışınlarının dunya uzerıne ulaşmalarını engellemekte, bu nedenle de ısının duşmesıne yol açmakta Ayrıca, Etna yanardağından lav ve kullerın yanı sıra çıkan gazlar da atmosfere yayılmakta ve çevre kirlılığıne sebebıyet vermektedır Etnadan çıkan gazlar ıçınde kukurtdı oksıt (SO), karbondıoksıt (CO?) ve subuharı (Hp) on sırada yer alıyor Yanardağın 1983 yılındakı puskurmesı sırasında çıkan gazlardan yalnız SO, mıktarı gunde 1000012000 ton arasında değışmekteydı 1984 yılındakı puskurmesı sırasında gunde ortalama 6000070000 ton CO, gazı çıkmakta ve atmosfere karışmaktaydı Son 15 yılda ortalama CO, gazı çıkışı ıse gunde 2000 ton dolayındadır Boylece bu dev yanardağ bınlerce yıldan berı çıkardığı zehırlı gazlarla atmosferı kırletmeye devam etmdktedır Etna'nın volkanık etkınlığı bugun de suruyor Çeşıtlı guvenlık onlemlerı de alınmış durumda, bır tehlıke anında çevre bo şaltılacak Ancak bolgede yaşayan Italyan halkı olayı kaygıyla ızlıyor Yanardağın volkanık etkınlığının ne zaman sona ereceğı ıse henuz gunumuzde bılımsel olarak çozumlenememış bır sorun olarak karşımızdadurmaktadır Alaska volkamnda Tsunami paniği laskadakı Augustıne volkamnda çalışma yapan yerbılımcıler volkanın patlaması sonurunda oluşacak bır çığ felaketınır Alaska da Tsunami adı verılen dev bır denız dalgasına yol açacağını öne surduler Tsunami dalgası Alaska da oturulan bolgelerın buyuk bolumunu etkıleyecek Anchorage kentının 240 km guneybatısında yer alan Augustıne volkanı yıllardır bolgenın en aktıf yanardağı durumunda Patlama sonucunda oluşan çığın denıze kaymasının yaratacağı dev dalga (tusnamı) şayet sulann yuksek olduğu gelgıt donemıne rastlarsa yaklaşık 9 metre yuksokhğındekı bır su sutunu 20 30 dakıka ıçınde bolgedekı tum yerleşımlerı kaplayacak Beş yuz bır kadar olan Alaska nufusunun % 60 ı Tsunamının tehdıdı altındakı bölgede yaşıyor Araştırmacılârdan Rıchard Waıtt 1990'ların ortasında buyuk blr patlama beklendığını, ancak bunu tam olarak tahmın etmenın guç olduğunu soyluyor Volkanoloolar sozkonusu arastırmada elde ettıklerı bulguları San Fransısko da Amerıkan Jeofızlk Bırlıgi toplantı A Etna yanardağının 7669 püskürmesinı ve Catanıa şehrini gösteren temsili resim. Yapım tarlhı: 1792 Ftessam: F. Anderloni. 210X 260mm Yapım teknlği: ETCHİNG (AsUle madenl levhayı afindırarak yapılan oyma yöntemi) sında sundular Augustıne volkanı 1 227 metre yUkseklığınde Augustıne 1986 da gorkemlı bır kul ve buhar gösterısı yaptı Augustıne volkanı 1976 1963.1935. 1883 ve 1812 yıllarında patladı 1883 patlamasına ilişkln bllgılere göre (bu patlama 1980 St Helen patlamasına benzıyordu) yanardağın kubbesının buyuk bır paTçası koparak denıze çığ şeklınde yuvarlandı ve oluşan dalga sonucunda bolge sular altında kaldı 1883 tekı tsunami 7 59 metre boyundaydı, ancak gelgıtın alçak evresınde meydana geldığı ıçın tazla hasar yaratmadı Son 2 bın yıl ıçın de bolgede benzerı tsunamılerın sık gorulduğu tahmln edlllyor Her yenı patlama, yanardağın kubbesını buyulttğunden belırlı aralıklarla bu kubbenın yerınden koparak denıze yuvarlanma olasılığı artıyor Yakın bır patlamada kubbenın koparak denıze yuvarlanması beklenıyor Alaskalı gozlemcıler yanardağın aktıvıtesının sureklı olarak sısmık araçlarla ızlendığını onumuzdekı yaz dan ıtıbaren bolgedekı yer hareketlerının uyduyla uzaydan gözleneceğlnl blldlrlyorlar (| m j 2534