Katalog

AMERİKA'DAN BAKIŞ İnsan genetik haritasının çozumune dogru Yeni bulunan teknikler sayeslnde insanın bütün özelliklerini taşıyan genlerin keşfi büyük hız kazandı. Tıp Kolejı Molekuler Genetik [Enstıtusu Dırektoru Dr. Thoma» çalışan buyıik laboratuvarlar kjln Ise bir Doğan Cüceloğlu, Los Angeles 'Casfcey, "Her gün yeni bir genln kesfedildlğlnl söylersem, abartma yap da zehırlı maddelerın bırıkmesıne yol açar, kanda bırıken toksınler sınır sısteX Kromozomu uzerınde neler bulundu? mış olmam" demektedır Genler uzerınde yapılan araştırmalar gıttıkçe hız kazanarak devam etmektedır Bu hızlanmanın temelınde ıkı yontem yatmaktadır (1) Polmıraz zıncırleme tepkı (Polymerase chaın reactıon, PCR) olarak bılınen ve DNA'nın bır kısmının mılyonlarca kopyesının yapılmasına olanak veren oldukça duyarlı bır teknık Bu teknık sayesınde araştırmacılar bır tur kromozom ' kıtaplıklan" gelıştırerek bır genın daha once nerede ve nasıl bulunduğunu belırleyebılmektedırler Ayrıca PCR yoluyla elde edılen bu tur "kıtaplıklarda" değışık hucrelerden alınan ornekler karşılaştırı larak bır genın ne zaman ve nerede faalıyet gosterdığı gozlenebtlıyor (2) Maya (yeast) kromozomu ıle ınsan DNA'sını bırleştırerek elde edılen yapay kromozomları (yeast artıfıcıal chromosomes, YAC) maya hucrelerıne sokma ıkıncı yontemı oluşturur Hucre kromozomları ıkıye bolunerek çoğahrken ınsan DNA'sı kopye edılır Bu yontemle elde edılen DNA molekulunun parçaları insanın 24 kromozomunun oldukça tutarlı bır harıtasını çıkarmada onemlı rol oynamaktadır Bu ıkı yontem, dıger teknık ılerlemelerle bırlıkte son aylarda kalın bağırsak kanserı, karacığer kanserı, normal kemık oluşumu gıbı bıyolojık sureçlerın altında yatan genlerin keşfedılmesıne yol açmıştır Bu başarılara rağmen şunu ifade etmek gerekıyor kı, 100 bin ınsan genınden ancak yuzde 2'sının harıtası çıkarılmış durumdadır Kalıtım yoluyla geçen hastalıkların temelınde yatan" genler bılınmeden bu hastalıkların bıyolojık tenelını bulup çıkarmak, hangı sureçlerın nerede aksadığını gostermek çok zor ve yorucu bır ıştır Bu nedenle genlerin harıtasını çıkarmak tıp mensuplarının buyuk ılgısını çekmektedır 2 Duchenna kas distropisı Bocker kas distropisı ( 3 Kronık granulomatous|. hastalığı Retınıtıs pıgmentosa 3 4 Norrle hastalığı | [~L L Retlnltls pıgmentosa2 ' H 5Sıderoblastıc aneml • AarskogScott sendromu I PGK eksıtlığınden doğan' hemolıtık aneml 6Anhıdrotık ekdodermal , dysplasıa 7Agammaglobullnemıal Kenedı hastalığı ' 8PelızaeusMerzbacher L ı hastalığı Alporllıke Vs^ kalıtımsal nefrıt [ Fabry hastalığı &HlperlgmıleXbağlantısı olan dlrenç duşukluğu Lymhoprolılerative sendromu 10Albınızmsağırlık sendromu 11 FragileXsendromu ı 12 X kromozumunu ınceleyen bllim adamları en azından 59 hastalığa neden olan genlerl bellrlemiş buıunuyorlar Italıkle belırtılen hastalıklar X kromozumunun başka bır yerınde ya da başka kromozomlarda bulunan genler tarafından ortaya çıkarılmaktadır Kaynak VıctorA McKusıck Bozuk genlerı ınceleyerek normal genlerin yerı ve fonksıyonları hakkında bılgı edinmek olanağı vardır örneğin, normal kemık gelışmesıne yol açan genlerin yerının keşfedılmesı, fıbrodysplasıa ossıfıcans progressıva adı verılen ve gereklı olmayan kemıklerın I 13 lchtyosis Xlinked aşırı buyumeI Placental steroıd sulfat sıne ve kişının jeKsıklığı Kalmann sendromu felcıne neden ' Chondroysplasıa punctata, olan ender bır Xbağlantılı fesesıf genetik hasta14 Hydophosphatemıa lığın bılınmeAlcardı sendromu sıyle mumkun Hypomagnesemıa,Xolmuştur bağlantılı Ocular alblnıs • Retınoschısıs Pensılvanya 115 Adrenal hypnoplasıa Unıversıtesı ınGlycerol kınase eksikliği san genetığı •"16Ornltheme profesoru Dr. transcarbamylase eksıtlığı Robort N U M baum, "PCR 17 Incontınentıa pıgmentı molekuler bıVVıskottAldrıch sendromu yolojı konuMenkes sendromu sunda araştırma yapan herkesı etkılemıştır, bızım alan118Androjenduyarsızhğı da en onemlı bılımsel gelışmenın bu olduğunu soyleyebılırım" de19 CharcotMarie dls mektedır hastalığı Choroıderemla Cleft palate Xbağlantılı komplıkasyonu yok Oriakulakiakı ors kemığının donmasından kaynaklanan sağırlık Hastalıklar normal genlerin bulunmasına yol açmaktadır mını bozar tür haksızlıktır'' göruşunu ılerı surmektedır PCR ve YAC bırlıkte kullanılınca, bır genın uzerınde odaklaşma olanağı hemen doğabılır Eğer aradıklan genın ozellıklerı hakkında bıllm adamlarının daha onceden bıraz bılgılerı varsa, YAC "kıtaplığı" adı verılen kromozomun bır bölgesındekı DNA kısımlarını gozden geçırerek, genın orada olup olmadığını araştırabılırler PCR testı eğer DNA bölgesını ılgılı bulursa, araştırma YAC ı daha ufak bolgelere bolerek devam eder, en sonunda aranılan genın bulunduğu bolgeye gelınır ABD hukumetı, Human Genome Project adı verılen ve insanın butun genlerını 15 yıllık bır zaman suresı ıçinde harıtalamayı planlayan bir araştırma pro|esıni 1990 yılından berı desteklemeye başlamıştır Bu proje Içln ulusal bır merkez oluşturulmuştur Bu merkez, ınsan genı uzerınde yapılan çalışmaları koordıne etmekte ve laboratuvarlara, "kromozomlann kısa DNA kısımlanm en ince aynnftlanyla bellrtomelerini" salık vermektedır Değışık laboratuvarlarda belirlenen bu kısımların yapılan butun araştırıcılara bıldirılmekte ve boylece herkesın ayrı ayrı kısımlar uzerinde çalışması sağlanmaktadır Oluşturulan verı bankası bıyolojık mataryel yönunden laboratuvarların birbırinden daha bağımsız çalışmasına yol açmaktadır Araştırmanın Ikl aşaması Gerlde kalmakyok Stanlord Unıversıtesı ınsan genetığı doçentlerınde Insan genlerı uzerıne yapılan araştırmalar, özellıkle hastalıklara yol açan bozuk genler uzerıne yapılanlar, genellıkle ıkı temel aşamadan oluşurlar llk aşamada araştırıcılar, kalıtımla geçen hastalıklı aıle uyelerınden kan alırlar Bunlar labo ratutrarda analız edılerek bozuk genın kromozomun neresınde yer alabıleceğıne dair ipuçları aranır Eğer ıpuçları ve hastalık aynı anda mevcutsa, 24 kromozomdan hangısınde bozuk genın yer aldığını tahmın etmek kolaylaşır Ikıncı aşamada, kromozomun hangı bolgesınde bozuk genın yer aldığıdir Genlerı bırbırlerıyle ılışkılı hale getıren sureçlerı ışaretleyen ıpuçları artık oldukça lyı bılınmektedır, zaman geçtıkçe bu ılışkıler daha lyı bılınmekte ve araştırmaların suratı artmaktadır Şu anda 2500 kadar ıpucu tespit edılmiş durumdadır ve her goçen ay bırkaç yenısı lısteye eklenmektedır Bu faalıyetler sadece ABD'de deâıl, başka ulkelerde de yurutulmektedır Orneğın, Parıs'te Center for the Study of Human Polymorphısms (CEPH), genış aılelerı kuşaklar boyunca ızlemekte ve genlerı bırbırıyle ılışkılı halen getıren ıpuçları toplamaktadır Bır kromozomun değişık yorelerı uzerınde çalışan bılım adamları, belırlı devrelerde bır araya gelerek, bıldıklerını ortaya koymakta ve beraberce o kromozomun harıtasını çıkarmaktadırlar Yale Unıversıtesı ınsan genetığı profesoru Dr. Kenneth K. Kktd, "genlerin kendlne özgü bir dili var, bu dllln gramerlnl ögranmeye çalışıyonız. Şu anda ancak çokyüzeysel düz«yd« genel kurallan ögrenlyoruz. Daha asılacak çok aşamalar var önümuzde" demektedır ,20PRPS'lellglhgut (damla) hastalığı 21 Lowe sendromu 22 Lesch Nyhan sendromu HPRT'le llgıll gut hastalığı ı 23 Hunter sendromu | Hemophıllla B 24Hemophıllıa A G6PD aksıklığl Favısm llaca duyarlı anemı Kronık hemolytic anemı Maunik, depresif hastalık,Xbağlantılı Renk körluğu (blrçok turlerı) Dyskeratosısı congenlta TKCRsendromu Adrenoleukodystrophy Adrenomyeloneuropathy EmeryDreifuss kas dıstrofisı Dıabetes insıpldus nefrojenlk Myotublar myopathy,X bağlantılı Hastalıkların temelini anlama Psenylketonurıa, kalıtım yoluyla geçen bır tur zeka gerılığıne verılen addır Bu hastalığı ınceleyen bılım adamları, hastalığın kaynağını buyuk bır olasılıkla merkezı sınır sıstemınde arayacaklardır Gerçekte bu hastalığa, karacığerde faalıyete geçen bozuk genler yol açmaktadır Karacığerın bır amıno asıdı metabolize etmesını bozuk genler onler ve kan25312 n Dr. Huntington F. Wlllard, "PCR, gelifmiş laboratuvaıiar da yaptlan araştırmalar basıMıktan sonra, eMe edllen bulgulan 24 saal Içinde tekrar etme olanağını küçOk laboratuvarlardakl billm adamlanna vsrmaktodlr. Bu küçük laboratuvarlarda çalışan billm adamlen Için buyuk bir olanak, büyuk paralar harcayarak Iktorliğl <tovam etflrm«ye