Katalog

PALE Canlıların kitlesel yok oluşları iklim değişikliklerinden kaynaklanıyor. Ancak bu iklim değişikliklerinin temelinde, Yer'in jeolojik ve coğrafi etkinlikleri yatıyor Derleyen: Murat Ann Canlılar dünyasında kitlesel yoh Y aşam, evrim tarihi boyunca birçok zorlu dönemeç ve ölümcül sonla karşılaştı Bazı dönemlerde, canlıların önemli bir kısmı yok oldu. Dinozorların ölümüne bir asteroidin neden olduğunu 230. sayımızdaki "Dlnozorlann katili bulundu" adlı yazımızda anlatmıştık Peki ya öteki kitlesel yok olmaların ardındaki neden neydi? Evrim, yaşam ve global ekosistem, gezegenimizin yaşamı boyunca önemli değişimler yaşadı. Son on yıl içinde, yerbılimciler, biyologlar ve hattâ gökbilimciler, Yer'in tarihinin bazı dönemlerine koyu bir sis tabakasıyla izini vuran kitlesel yok olmalar hakkında şaşırtıcı keşifler yaptı. Bu keşifler, genelde hep jeolojıyi kapsıyordu. Ancak dinozorların yok olmasına yol açan asteroid çarpması dışındaki bulgular kamuoyunda pek ilgi görmedi. Aslında, dinozorların yok olmasıyla sonlanan büyük kriz, gezegenimizin 4,6 milyar yıllık tarihindeki yarım düzine kitlesel yok olmadan yalnızca biridir ve en korkunç olanı da değildir. En büyük'kriz, bundan 250 milyon yıl önce yaşanmış ve yeryüzündeki hayvan türlerinin onda dokuzu yok olup gitmiştir. Elimizdeki bulgular, çoğu kitlesel yok olmanın altında iklim koşullarının yattığını gösteriyor. Ancak, çok az bilim adamı bu açıklamayla yetiniyor. Çünkü bu iklim değişikliklerinin de arkasında bazı nedenler olmalı. Dolayısıyla, daha derine inen araştırmalar sürüp gidiyor Araştırmalarda karşılanan en önemli zorluklardan biri krizin ne kadar şiddetli olduğunun belirlenmesi. Bilim adamları ne kadar canlının öldüğünü hesaplayamıyor, çünkü fosil kayıtları çok eksik. Familyalardan yararlanılarak yapılan tahminler (turlerin bir üstündeki biyolojik sınıflama) daha yetkin, çünkü familyalar, sıralan jeolojik zamanda göreli olarak daha iyi bilinen birçok türü içeriyor. Ancak burada da akıldan çıkarılmaması gereken bir nokta var, familya örnekleri yalnızca vücutlarında sert bölümler bulunan, dolayısıyla fosilleşen türleri içeriyor. Daha çok yumuşak dokulardan oluşan türlere, taş kayıtlarında rastlanmıyor. Bu nedenle, birçok tür hiç iz bırakmadan gelip geçmiş olabilir. En büyük felaket Tebesir devrinde, dinozorlarla birlikte yok olan amonitlerden biri de turlltt idi. 2348 Fosil kayıtlarındaki en büyük kayıp, bundan 250 milyon yıl önce Permiyen devrinin sonundakidir. Paleozoik zamanı bitiren bu kriz, yeryüzündeki tüm hayvan türlerinin yüzde 95'ini yok etmiş olabilir. Bu muhteşem bir felakettir. Bu felâketin kurbanları Devonyen devrinin sonlanna doğru yasanan kitlesel yok olma, yukarıda görülen mercan arasında sürüngenler gibi birçok memeli topluluğunu da yerle bir etti. grubu, memelilerin ataları ve bir çok deniz canlısı yer almaktadır. Bu felaket tüm debireysel krizleri inceleyerek, bunların beniz canlılarınm yarısından fazlasını ortada küresel biyotik krizlerle bir paralellik lirli bir nedenden kaynaklanıp kaynaklandan kaldırmıştır ve birçok familya, birkaç göstermiyor. madığını bulmayaçalışıyorlar türün dayanıklılığı sayesinde yaşamda kal Benzer bir biçımde, camlaşmış taş parNedenler, birçok düzeyde ele alınabilir mayı başarmıştır. çacıklarına Tebeşir devrı hariç hiçbir döörneğin, bulgular bir iklim değişikliğinin nemde rastlanmıyor Öte yandan, bazı kitBazı kitlesel yok olmalar, ilginç ekolojik belirli bir kitlesel yok oluşa yol açtığını lesel yok oluşların milyonlarca yıl modeller gösterir. örneğin, Tebeşir dönegösterebilir, ancak bu durumda karşımıza boyunca devam ettiğini, bazılarının ıso kıminın sonundaki olay, birçok fitoplankton çıkan soru bu iklim değişikliğine neyin nesa süreli ya da aralıklı dalgalar halinde (yüzen alglar) türünün ağır kayıplar verden olduğudur. Bunun da yanıtı, okyanus gerçekleştiği göruluyor. mesine yol açmış, ancak çevre koşulları akıntıların önemli ölçüde kaydığı şeklinolumsuz oldugu zaman uyuyan birçok tür Okyanustaki soğuma deyse, bu kez, bu kaymaya neyin neden yaşamını sürdürmüştür Bu türler kendileBundan yaklaşık 40 milyon yıl önce, geç olduğunu sorabilirsiniz. rini koruyarak fırtınadan kaçınmış, koşulEosen döneminde yaşanan kitlesel yok Bugün, göktaşı çarpmasının Tebeşir lar iyileşince yeniden ortaya çıkmıştır oluş ıle ılgili olarak toprak tabakalarında devrındekinden başka bir kitlesel yok oluBilim adamları, kitlesel yok olmaların bir ve okyanus tortularında önemli bulgular şa yol açmadığı biliniyor. Jeolojik bulgubütün olarak tablosunu sergileyebilmek var Kara floraları incelendiğinde, Eosen lar, ağır metallerin yoğunlaştığı tabakaiçin biyotik krizleri araştırıyor. Bunun için, döneminin sonlanna doğru Avrupa ve Kularda çok az miktarda iridyumla tortuların kimyasından, turlerin coğrafya zey Amerika'da iklımin soğuduğunu ve karşılaşıldığını gösteriyor. Üstelik, bu sıve zaman açısından nasıl tarihe karıştıklakuraklaştığını görülüyor. Bu dönemin soradışı iridyum katmanı ya yerel oluyor ya rına kadar birçok veriyi inceliyorlar. Bir göktaşının Yer'e çarpmış olması senaryosu, jeologların ötekı kitlesel yok olmalara iki farklı bı çimde yaklaşmalarına yol açtı. öncelikle, biyolojik krizler süresince oluşan taş kayıtlarının mikrotarihini inceleyerek Bundan 500 milyon yıl önce, Kambriyen devrinde potansiyel ola tribotitler tüm dünyada deniz tabanını kaplıyordu. rak ölümcül (üst) Yanda ise Kambriyen devri süresince, tribolitolabilecek kü ler birçok kez kitlesel yok olma yaşadı. Yukarıdaki resel değişim grafikte, her çizgi bir türü temsil ediyor. Bu arada, leri araştırıyor birçok tür bir milyon yıldan az süre varlıklarını sürlar. (kincisi, dürebildi.