Katalog

SAÖLIK çekleştı Ordovısyen ve Eosen krızlerının kayıtlarının gosterdığı gıbı, kıtlesel yok olmalarda ıklım değışıklığının onemlı rol oynadığını gosteren jeolojık bulgular boldur Bu ıklım değışıklıklerı, atmosfer hareketlerındekı ya da okyanus akıntılarındakı değışımlerın sonucu olabılır Yer ın atmosferının oluşumundakı değışıklıkler sera etkısıne bağlı ısınmanın artmasına katkıda bulunabılır Buradakı belırgın sureçler canlı bıtkılerın oksıjen serbest bırakması taşların kımyasal havalanmasının karbon dıyoksıt tuketımı ve Yer ın yuzeyındekı gevşek tortulardır Bozunan bıtkı artıkları, karbon dıyoksıtten daha az bılınen, ancak onun kadar guçlu etkılerı olan metan serbest bırakır Metan uretımı jeolojık zamanda değışen oranlarda gerçekleşmış tır, orneğın bataklıklar yaygınlaştığı zaman, buyuk bır goktaşının çarpması kuçuk parçacıkları atmosferın ust katmanlarına gondererek anı ıklım değışıklığıne yol açabılır Katı parçacıklar, guneş ışınlarının geçmesını engelleyecek, Yer'ın bır sure ıçın soğumasına neden olacaktır Bundan sonraysa, sıvı tanecıkler havada asılı kalarak sera etkısını guçlendırebılır ve gezegenı ısıtabılır Bugünkü durum Kötü ekmek ve porfiri Diyarbakır'da ve Mardin'de 1955 yılında "maymun çocuk" görünümü, salgın haline gelmişti. Amerikan yardımından gelen heksaklorobenzen, ekmeklere bulaşmıştı. Yunkt Yazgan . u yılın mayıs ayında multıpl skleroz |hakkındakı bır sempozyumun açılış "konuşmasını yapan Geoffey Dean'le dığer konuşmacıların soyledıklerını onun ıçın Ingılızceleştırme ışını yuklendığımde tanıştım Dr Daen Irlandalıydı epıdemıyo lojı ıle uğraşıyordu Yanı hastalıkların goruluş sıklıklarını toplumdakı çeşıtlı gruplara coğrafyaya dağılışını araştıran bır hekım Daha once Ingıltere de ve Guney Afrıka'da çalışmıştı Ben konferanstakı boşluklarda Dr Dean sıkılmasın dıye ko nuşma konuları bulmaya çalışırken, bır de baktım kı, soz Dean ın 1960 takı Turkıye yolculuğunagelmış Sohbetın bıraz daha ıçıne girıp, sebebı zıyaretı sorduğumda "kötü ekmek ve porflrl" dedı "Kötu ekmek" ı geçen yazıdan hatırlayanlan olabılır Şu Fransa dakı koylu ısyanlarını mahmuzlayan çavdar ekmeklerını Geoffrey Dean ın kotu ekmeğı bıraz farklı Ekmeğe sonradan donmek uzere, porfırıye kısaca değıneyım man almış "Türkler çok ekmek yiyordu ve ekmekler heksaklorobenzen'le ilaçlanmış buğdaydan yapılmıştı" 1960'a gelın masıyla, ABD yardımıyla gelen heksaklorobenzen arasında bır ılışkı kurulması za Porfiri ve... Düz blr amonit olan Baculeit, Tebefir devrinden sonra varlığını koruyamadı. Fotogralta, kabuğun altından ıç kıaımlar görüluyor. Porfırı, kandakı hemoglobının ana bileşenlerınden bırısı olan porfırın maddesının metabolızmasının bozulması sonucu oluşan bır hastalık grubuna verılen ısım Porfırın'ın en onemlı ozellıklerınden bırı, bıtkılerde ve hayvanlardakı enerjı uretıcı kımyasal reaksıyonların değışmez elemanı oiması Çeşıtlı metaller ve proteınle bırleşerek hemoglobinı oluşturan porfırın'e bıtkılerdekı fotosentez yapıcı klorofılde de rastlanabılır Porfırın ultravıyole ışık altında ıncelendığınde parlak kırmızı veya pembe bır parıltı gosterıyor Genel tıp bılgılerımı bıraz daha kurcalayarak bazı porfiri hastalığı tıplerının kalıtsal ozellıkler taşıdığını hatırlıyorum Kımılerınde derıde bazı değışıklıkler ( yaralar, nedbeler), kımılerınde ıse karın ağrıları veya felç goru lebılıyor' dığınde tam uç bın çocuk porfırı olmuştu Hasta çocukların %10 u ıse olmuştu Geoffrey Dean o sırada Turkıye'ye gelıyor ve ılaçlanmış buğday tanelerı ıle ılaçlanmamış olanları ayırmak ıçın bır yontem gelıştırıyor Zehırsız bır mavı boyayı una ekledığınızde, unun ıçınde heksaklorobenzen varsa bır renk oluşturuyor Boylece hâlâ ılaçlı undan yapılma ekmekler yıyen koylulerın, yenı porfırı vakaları arasına katılmasının önune geçılebıllyor 1960'dan bu yana fazla yenı vaka yok, ama, o salgından nasıbını almış olanları ayırt etmek mumkun pek çogunun ellerınde ve cıltlerınde yara ızlerı yok, kımılerının parmaklarının son boğumları dumura uğramış Kuçukluk fotoğraflarında hepsı bırer "maymun çocuk" gorunumundeler Karacığerlerının durumu pek parlak değıl, kanlarındakı porfırın mıktarı oldukça yuksek Tabıı, doktor kontrolunde kalmış ya da çeşıtlı nedenlerle tekrar doktora gıtmış olanlarla sınırlı bır bılgı, bu de porfırılı uç bın çocuğun hayatta kalan* larının akıbetı Çoğunun Dıyarbakır ve Mardın kokenlı olduğunu hatırlıyor Bana verdığı bır makalesındekı ıkı fotoğraf dıkkat çekıyor Bırısınde saçları ıkı yandan orgulu, suslenmış puslenmış bır koylu kız çocuğu tuyler ve nedbelerle kaplanmış yuzunde koyu renk gozlerıyle sertçe bakıyor Yandakı fotoğrafta ıse uç erkek ve bır kadın doktor yedı sekız ufaklık ıle bırlıkteler Çocuklar çızgılı pıjamaları ıçınde fotoğraf çekılırken aralarında ıtışıp kakışıyorlar Guneş goren yerlerının rengı koyulaşmış ve tuylenmışler Hacet tepe Çocuk Hastanesı Doktorların kım olduklarını merak edıyorum Sımaları farklılaşmış olsa bıle tanınacak gıbıler ama, elımdekı fotokopı, goruntulerı bıraz bozmuş Dr Dean de ay nı merakı paylaşıyor Ben de kendı ılgı alanıma gırmese bıle, bu konuyu bır yazı haline getırmeye çalışacağımı soyluyorum Belkı 1955 lerın, 60 ların porfırılı çocuklarından bu yazıyı bır okuyan çıkar O donemın kotu ekmeğınden soz eder Belkı maymun çocukları ılk goren hekıme ulaşır, yazılanlar Ya da Hacettepe Çocuk ta hastalarla fotoğraf çektırmış olan dort doktordan bırı kendı albumunden fotoğrafın temız bır kopyasını bulur Porfırılı çocuklar ve ' kötu ekmek" ustune bır yazı yazar * Portırı hastalığının en ılgınç yonlennden bırısı de bazı tıplörının çok ağır ruhsal bozukluklara yol açma sı ve bu hastalann (bır zamanlar) uzun surolerle akıl hastanelerınde kalması Ûzellıkle Ingılız kraltyet aı leslnln kımı uyelerınde gorulen psıkozların porflrımn urunu olduğunu soyleyen araştırmacılar var Pek ka bul gören blr varsayım değıl Otuz Yıl Sonra Dr Dean, 30 yıl sonra tekrar Turkıye'ye geldığınde kafasındakı sorulardan bırısı Yapay antikorla tedavi umudu Bir farenin antikoru taklit edilerek elde edilen yapay antikor, kan damarlarından geçerek beyine ulaşabiliyor. Amerıkalı araştırmacılar yenı bır tur yapay antikor gelıştirdı Bugun var olan doğal ve yapay antıkorlardan farklı olarak, bu antikor kan damarlarından geçerek beyıne ulaşabılecek ve nöral rahatsızlıkları tedavi edebılecek Ustelık, vucutta varlığını daha uzun bır zaman koruyacak, çunku ötekı doğal ve yapay antıkorlardan farklı olarak amlno asıt ıçermıyor, dolayısıyla vucudun savunma mekanızmalarını aşıyor ve yok edicı enzımlerin etkilerine karşı dırenıyor Phıladelphıa'dakı Pennsylvanıa Unıversıtesı Tıp Okulu ndan Mark Greene ve Horacıo Saragovı, mımetık adlı yapay antikoru hayvanlar uzerınde denemeye başladı Ilk aşamada, mımetıkın multıpl sklerosısın tedavısınde etkılı olup olmadığını sınayacaklar Saragovı, mımetıkın beyındekı ve merkezı sınır sıstemındekı noronları şet eden hucrelerı buyuttuğunu belırtıyor Bu şetler, multıpl sklerosıs hastalarında bulunmuyor Mımetık, bır farenin antıkorunun ustundekı mımetık loopun sentetık turevı Doğal antikorda, bu loop bazı vıruslerı tanıyor ve bunların belırlı bır bolumune bağlanıyor Böylece, bağışıklık sıstemın saldırganla mucadeleye başlıyor Tum doğal antıkorların bu ışı yapan altı loopu var Bunlara tamamlayıcıbelırleyıcı bolgeler (CDR) denıyor Greene ve Saragovı lllinoıs Unıversıtesi'nden araştırmacılarla bırlıkte çalışarak, mımetığı, antıkorun CDR'lerınden bırinl temel alarak elde ettıler Bugun var olan yapay antıkorlardan farklı olarak, mımetık suda çozunuyor, dolayısıyla canlıların dokularında daha hareketlı olabılıyor Ayrıca, doğal ve yapay antikorları yok eden enzımlere karşı da dırenebılıyor Işın puf noktası, mımetıkın hıç amıno asıt ıçermemesı Karbon atomlarından oluşan bır çekırdek ıskeletın ustune kurulu Bu, mimetıkı vucudun savunma sıstemınden saklıyor (m.a. New SclentJst) Kötü ekmek Yer ın bıyotık krızlerının daha lyı anlaşılması ıçın yapılan araştırmalar daha ay rıntılı sonuçlar verecektır Bu suregelen çalışmalar bugun yıne tehdıt altında olan kuresel ekosıstemın ne kadar kırılgan olduğunu ortaya koyacaktır Ancak, bu kez yaşanacak krızın sorumluları zekı turler olacaktır Uygarlığımızın, Afrıka dakı savanaların ve dunyanın çeşıtlı bolgelerındekı yağmur ormanlarının zengın, kırılgan bıyolojık toplulukları ustundekı baskısı surerken, bunların ne kadar nazık bır dengeye bağlı olduklarını unutmamamız gerekır Fosıl kayıtları buyuk kıtlesel yok oluşlarda en çok tropık toplulukların zarar gorduklerını ortaya koyuyor, çunku bu turler sınırlı koşullar ıçınde yaşadıkları ıçın onemlı çevre değışıkiıklerıne dayanamıyorlar Bu sahıp olduğumuz tek gezegen Elımızden kayıp parçalanmasına goz yummamalıyız 23410 Dr Dean ın 1960'dakı Turkıye zıyaretının sebeplerınden bırı olan porfırı (kısaca) boyle bır şeydı Ya "kötü ekmek"? 1950lı yıllarda Turkıye dekı buğday urnune musallat olan bır mantar vardı Tilletia trlcl. 1955'ten sonra Turkıye topraklarına gelen ABD çıkışlı malzemelerın bır bolumu "hıbe" edılıyordu Nukleer sılahların yanı sıra Turkıye ye ulaşan yardım paketınden Tilletia trıcı ye karşı ışe yarayacak bır sılah daha çıktı Heksaklorobenzen. Bır çeşıt bocek ılacı butun tahıl urunu heksaklorobenzenlen mış tarlalardan elde edılmeye başladı Aynı yıllarda, Dlyarbakır bolgesınde bır hekım derı renklerı koyulaşmış yuzlerı kıllarla kaplanmış, koylu çocuklarının ne kadar da çok olduklarını duşundu Bu cocukların Idrar renkleri ultravıyole ışıkta bakıldığında kıpkırmızı ve parlaktı. O zamana degın yörede pek rastlanmayan porfırının âdeta bır salgın gıbı yayıl