Katalog

PS İ K I Y A T R \ Kendinizden ne ölçüde memnunsunuz? "Benlik saygısı'nın azlığı veya çokluğu ile bazı ruhsal hastalıkiar ve kişilik problemleri arasındaki ilişki daha derlnlemesine Irdeleniyor... "Anneslnln gözbebeğl olmuş bir insan, hayatı boyunca kendlsinl blr fatlh glbl hlsseder. Başaracağına duyduğu bu güven, genelllkle gerçek başanyı doğurur" S. FREUD endinizden ne ölçııde memnunsunuz? Böyle bır soruyu kendlnize kellmesi kellmeslne, sormuş olduğunuzu sanmam Psıkolojık testlerde bu ıfadeyle dıle getırılen şeyı. ınsanın kepdısıne sormasının çok daha dolaysız yolları var Otomatik denebılecek bır bıçımde, sureklı olarak sınadığımız bu 'kendınden memnunluk'un tarıhı, neredeyse doğduğumuz ana kadar uzanıyor 'Kendınden memnunluk', tarıhı ıçerısınde büyuk değışkenlıkler göstererek mı gelışır, yoksa nasıl başlarsa öyle mı gıder Klınısyen ve araştırmacıların ölçeklerıne benlik saygısı adıyla yansıyan kendınden memnunluk duygusunun belırlenme dörvemı (her zamankı gıbı) hayatın ılk yılları mı? Bu soruların kesın cevaplarını vermek kolay değil Kendınden memnun otmanın ölcütlerinın ve dereceterınin külturler, sınıflar ya da cınsıyetler arasmda gösterdığt değışkenlık, sorunun cevabını daha da guçleştınyor Kendımızden ne zaman memnun oluyo ruz? Hedefledıklennız ıle gerçekleştlrebıldık lerimız arasındaki fark bu memnunıyetın ölçusunu belırleyıcı olabılıyor Hedeflenenlere ulaşma oranının yukselmesı, benlik saygısını da o denlı yukseltebılıyor Butun bu söyledıklerım, hayat ve ınsan ustune düşurv muş kişılerın yüzlerce yıldır çeşıtlı biçımlerde dıle getirdiklen klasık fıkııier gıbt guzükebilir. Bir baktma öyle Yankı Yazgctn gısı azalmış kişılerın önemlı bır bölumu, bırakın kendınden memnun olmamayı, kendisınden 'aşırı' memnun gözukebılıyor Kendınden memnunıyetını sarsabılecek potansıyel gösteren kışılerı çevresınden çıkartma, eleştırıye tahammulsuzluk, genelllkle daha guçsuzler ustunde guç denemelerı, ' aşırı meınnun"ların gundelık davranışları arasında Dr. Orhan Oztürk'un, 20 marttakı Cumhurıyet'te yayımlanan yazısında guzelce özetlenen megalomani, narsısızm ve benlik saygısı ılışkısı, 'aşırı memnun"ların ruh halıne ılışkın pek çok önemlı noktaya ışık tutuyor Aynı yazıda aktarılan bır halk deyışıne göre, "kendını beğenmeyen çatlarmışi" Kendını beğenme ve kendınden memnun olmanın varlığını surdurme ıle yakından ılışkılı olduğunu duşünduren bu deyış, çağdaş psıkanalitlk teorılerın belkemığını oluşturan 'narsısızm' kavramından, kavram olarak haberdar olmayan ama kavramın denk duştuğu yaşantıları gözleyıp, çözumleyebılen bırılerı tarafından turetilmışe benzıyor Benlik saygısının oluşmaya başladığı ılk anların kntık önemını de bu deyışten kestirmek mumkün K lar örneğın, gundellk hayat ıçerısinde benlik saygısını azaltıcı bır olayla karşılaşan bırey, bunun ardından kendısıne başarılı ya da yetkın hıssettırecek bır eyleme gırışebılır, veya değerının anlaşılmadığı, sabote edıldiğı ve başkaları yuzunden başarısız olduğu gı bı duşunceler gelıştırebılır Çok çeşıtlendırılebılecek olan bu telafı edicı davranış ve yaşantıların hedefı, bır şekılde azalmış olan benlik saygısını eskı duzeyıne çekmektır Elbette, bıreyın gerçekten haksızlığa uğratıldığı ya da sabote edıldığı durumlar olabıleceğı gıbı, kışının kendını' lyı" ve yetkın hıssettığı her eylemın öncesınde, ılla benlik saygısını azaltıcı bır yaşantı aramak çok anlamlı olmaz Zaten araştırmacıların dıkkatlerını yönelttıklerı nokta termostatın nasıl etkılendığı ve ayarının neye göre yapıldığı Yanı, her bıreyın benlik saygısını etkıleyen, azaltan veya çoğaltanolayiarınçeşıtlılığını göz önune alırsanız, her bırı ıçın farklı eşık değer'ler elde edebılırsınız Herkesın termostatı farklı nedenlerle ışler ve farklı doygunluklarda Işlemesını durdurur Yıne de, kımı bıreylerde termostatın çok daha kolay harekete geçtığı, kımılerınde ıse benlik saygısının o denlı oynak olmadığı, dolayısıyla termostat ayarının bıraz yuksek tutulduğu söylenebılır ve sosyal 'yasalar1, bıyolojık yasalar kadar etkılı en azından Ustelık, benlik saygısı duşukluğunun çok kuçuk yaşlardan başladığını ve gerçek bır mutsuzluk kaynağı olduğunu gorunce, bu termostat ayarsızlığının nedenını bulmak ıçın daha bır meraklanıyor ınsan En önemlı belırleyıcılerden bırı olarak göstenlen anneçocuk ılışkısının hangı ozellıklerı benlik saygısını duşuruyor9 Bebeğın anneden golen beğenmezlık ışaretlerını çok ustaca yakaladığından soz etmıştım Hayatının ılk aylarında kendınce başarı saydığı davranışları (kuvvetlı bır nara atmak gıbıl) anne ya da ' esdeğerlerı' tarafından pek öyle kabul edılmedığınde, urtune ustluk kaş çatma ya da surat asma gıbı negatıf tepkıierle eşleştınldiğınde bebeğın termostat ayarıyla oynanmaya başlamıştır Bebek negatıf tepkılere duyarlı olmakla kalmaz, bekledığı beğenı ve onaylanma davranışlarının gelmemesı yete Benlik saygısı ve depresyon Ruhsal hastalıklarda benlik saygısı arasırv da ılışkl kurulurken, benlik saygısı duşuk olan kişılenn depresyon, anksıyete gıbı problemler yanı sıra.çeşıtli kışıllk bozuklukları ve davranış bozuklukları gosterdıklerı öne surülüyor Bu ılışkıde gudulen mantığa göre, benlik, saygısının kolayca azalabıldığı kımı kışılerde, telafı edlcı mekanızmaların (kendırrı 'pek' beğenme gıbı) harekete gecememesı, ya da geçse bıle etkısız kalması depresyonlara yol açarken, aynı mekanızmaların aşırı çalışmast ıse paranotd tutumlara. şıddet kullanımına ve benzerı pek çok davranış bozukluğuna yol açabılır Termostat analO|isıne dönersek, termostatın ayarının nasıl yapıldığı, termostatın harekete geçtığı eşık değenn nasıl saptandığı sorusunun hala cevap bekledlğinı görürüz Nıçın kımılerının benlik saygılan kolayca azalabıliyor, nıçin başka bırını sarsmayacak bır olay benım ıçın bır başarısızlık. bır yıkım oluyor^ Benlik saygılan kolayca azalan, yanı termostatları duşuk bır değere ayartanmıs olan kişılenn hangtterınde kendlnl beğenme savunması aşm dozda ortaya çıfcıyor, hartgilerinde bu tlp aavunmatar lelç okıyor? Bir grup araştırmacı, Insandakl benlik aaygısının hayvanlardakı eşdegennı (ya da önculüğünü), hayvanın dovuskenlık kapasitesinln bir olçüafl Myılan "göç ve kaynaklarınıtontroledebilme potar»lyeli"nde bıHuyorlar. Bu potanslyelln her hayvanda farklılıklar göaterdiği, potansiyeU düsük olarak değeriendiıilen hayvanların hormonal salgılarının, derı renklennın değışık olduğu, gene)likle kaçma ya da teslım olma tipi bır davranışa eğılırı gosterdıklerı belırtılıyor Potansıyelın zaman zaman duşuk olmastnın evrinv sel bır değerı var Sureklı yuksek potansıyel gösteren hayvanların hayatta kalma şansı, zaman zaman (belkı de gerektığnde) duşuk potansıyellı olabılen hayvanlardan daha az Ancak orman yasalarının daha az geçerlı olduğunu varsaydığımız ınsan hayatında, du şuk benlik saygısının benzerı bır evrımsel degerı bulunduğu lıkrınde değılım Psıkolojık nnce olumsuzdur Boylesı yaşantıların ustuste ve başka yaşantılarla dengelenmeksızın 'vuku bulması', duşuk benlik saygısının mı mariığını yapar Duşuk benlik saygısı (duşuk termostat ayarı), daha ılerıkı yıllarda benlik saygısının duşebılırlığını de kolaylaştırmaktadır Yanı, duşuk ayar, dış belırleyıcılerın etkınlığını arttırır Termostat, başkaları ıçın anlam taşımayan olaylarla harekete geçer, her işleyışınden sonra ayarlanmış olduğu eşık değer daha da duşer Bu "termostat ayarsızlığı"nın (ya da duşuk ayarlıiığının) tek belırleyıcısı, annenin bebekle ilişkisi mi? Belkı tek değıl, ama. önemlı bir belırleyıcısı bu Ancak, termostal ayarımızın doğuştan bazı sınırian*"' olabileceğinı de akıklan uzak tutmamak gerek Doğuştan taşıdığımız bu sınırlar ıçerısındekı ayarın ılk belırleyıcısı anne ıle olan ılışkı ve onu izleyen önemlı kışiler (öğretmen, sevgill, seçmenler. eş, muyterüer) nazdindeki podayonlanmız Eğer "ilk" pozityonumuz yetertnce memnun edıci değitae, aonrakllerde o "memnun edıct" pozısyonu yakalamak herhalde o kadar kolay olmaz kJealtmızdekı kendımız ile gerçektekı kendımiz arasında gıderek açılan arayı kapatmak ıçln habtre çabalarken, idealımızdekl kendımız çoktan ıdeallerdekı kendı'ye donusup, iyıce ele geçmezlesmis olur Ayarı bozuk termostatımız onun ateşiemelerine yetisemeyen kendınden pek memnun olma hallenmız ve çökkunluğümuzle kalakalırız Yıllarca önoesıne dönup termostatı ayarlamak mumkün değıl, ama termostatı etkıleyen ve onun etkıledığı değışkenlerle uğraşmak ıçin de hıç de gecıkmış sayılmayız ,U (*) Doğuştan bazı sınırlar dunyayı algılama vs de ğerlendırme kapasıtesını daraltan zıhınael ozur lerı akla getırıyor önce Son yıllarda ustunde du rulan 'temperament' kavramı da daha ılk dakı kadan kendını bellı eden bır huy ve mızaç bu tununu ıfade edıyor Kolay öfkelenme sabırsız lık ya da munıslık gıbı Beğeni ve benlik saygısı Annesıyle gırdığı ılışkıler ıçerısınde "beğenıldığı" ölçude benlik saygısı yukselen, çoğalan bebek annenın bakışlarındakı ve ses tonundakı beğenmezlığı yakalamak BenUk «aygısımn «zhgı Ancak, benlik saygısının bazı ruhsal hastalıkiar ve klşılık problemleri Ile lllskısınln trdelenıp, acıkeecik ortaya konması ve biritv cl derecede önemlı sayılması, gorelı olarak yenı bır yakiaşım Benlik saygısının azlığı ya da kendinden yeterınce memnun olmama, psıkıyatnstlere ve psıkoterapistlere başvuran çok kışıde gorulebılen bır durum Benlik saygısının azlığı genellıkle dıle getırılemeyen, ancak kışının ılışkılerındekı uslubundan kestırılebılen bır "özellık" Yanı, kışının yaşadıöı duygu, her zaman aynı bıçımde dışa vurulmayabılıyor Kendınden memnun olmamak, bu memnunıyetsızlık duygusunu blr başkasına ıfade edebılmek "duşuk benlik saygısı"nın kendını ortaya koyma bıçımlerınden yalnızca bırısı Uslelık. oldukça gelışmış bır 'farkındalığın" urunu Oysa, benlik say 2126 ta herkesten ustaoV Şu artdakl yasımızda, onavtanmadtğımızda, destek gormediğimızde, sevtlmediğimızda v» beğenılmediğımizde (ya da öyle olduğunu duşundüğumuzde) gösterdığımız tepkiler, yaşadığımız duygular, bebeklığımizdekı ustalığımızla yakından ılışkılıdır Bu durumu bır termostata benzeten Dr Cahıt Ardah'ya göre, benlik saygımızın azalması ya da çoğalması telafı edıcı bazı mekanlzmaları harekete geçırır Telafı edıcı mekanızmaların başında gelenı ıse "narsısıstık" dıye tanımlanan kendıne beğenme kendınden pek memnun olma gıbı davranış