Katalog

Bİ YOLO J İK S AVAŞ Ucuz ve kullanımı kolay Kimyasal silahlardan daha etkili olabilecek olan biyolojik silahlarla "az miktarla geniş etki" sağlanabiliyor. Prof.Dr. Gurdal Alaeddinoğlu I lyolojık sılahlar da kimyasal sılahlar gı|bı canlıyı (burada sadece ınsan de"ğıl, çevresını oluşturan hayvan veya i bıtkı toplulukları da söz konusu olabılmekte) yok etmeyı amaçlamaktadır Ancak biyolojık sılahın özunde zehırlı maddelerı yapa bılen ve bu yolla ölume neden olabılen başka canlı sıstemler (özelhkle mıkroorganızmalar) yatmaktadır Buradan yola çıkıldığında biyolojik sılahların "blr canlının, başka blr canlıyı yok etmek Içln" kullanıldığı sılah turu olduklarını söylemek mumkundur Bıyolojik sılahların gelıştırılmesı kimyasal turden olanlarına göre daha karmaşık ve değışık bır teknolojıye bağlıdır, zıra kullanılan mıkroorganızma turu, bu turden ne tıp bır etkının beklendığı, canlıdan canlıya bu etkının aktanlabılme olasılığı, toplumun bu etkıye cevabının ne olacağı gıbı pek çok değışık scrunun her bırıne cevap bulmak ayrı araştırmaları zorunlu kılmaktadır Kullanılan mıkroorganızmadan beklenen etkının ortaya çıkabılme surecı (ınkubasyon zamanı) değışebildiğınden ve mıkroorganızmanın cınsıns bağlı olduğundan, sılahın kullanıldığı an ıle etkısının göruleceğı zaman arasında, bazen bırkaç gunluk, bazen de bırkaç haftalık gecıkme söz konusu olabılmektedır Etkının bu aşamadan sonra canlılar arasında yayılımı ıse yıne önemlı bır başka parametredır Burada ıse mıkroorganizmanın bulaşıcı özellığı söz konusu edılmektedır Genelde butun biyolojik silahlar ıçın geçerlı bır krıter az mıktarlarda kullanılmalarına rağmen genış kıtlelerı tesırlerı altına alabılmelerıdır Teorık hesaplamalar uçakla yapılabılecek tek bır puskurtmede (şayet ölumcul bır hastalık etkenı kullanılmışsa) 1000 km2'lık bır bölgede (Istanbul bölgesınden buyuk) populasyonun yuzde ellısinın yok edılebıleceğını göstermektedır Aynı bölge kimyasal bır sılah etkisine yaklaşık 100 katı daha az maruz kalmaktadır Biyolojik sılahlar dört grup mlkroorganlzmadan oluşmaktadır Virüsler, bakterıler, rıketsiyalar ve mantarlar Vlrüstar, mikroorganızmalar ıçınde en basıt yapılar olarak bılınmekte, kendı başlarıODTU savaşında ölümcül virüs, bakteri, mant Hastalık yapabılen (Patoıen) mlkroorganızmaların tumu bu grupta yer almakta ve kullanım bulmaktadır Patojen bır mıkroorganızmanın seçımı yapılırken de şu hususlar göz önune alınmaktadır 1) Buyuk çapta ve kolay uretıme uygun bir mıkroorganızma olması, 2) Havada, suda veya gıda ıçınde yok olmadan, en az bırkaç gun veya bırıkı hafta kalabılecek bır mıkroorganızma olmalı, 3) Cıddı, fakat hemen ölumle netıcelenmeyen hastalıklara sebep olan mikroorganızmalar olmalı (bu yolda, populasyon ıçınde hastalığın yayılması ve toplumu uzun bır sure etkisı altına alması prensıbı öngörulen hedeftır) Bu tur hastalıklara grıp, sarı humma, denghumması, Venezuela at ensefalıtı (vırusler ıçln), Q humması (rıketsıya ıçın) ve koksıdıyomıkozıs (mantarlar ıçın) örnek olarak verılebılır Bu hastalık turlerının ana özellıklerı ve yayılma karakterıstıklerı tabloda sunulmuştur Bu tıp bir yaklaşımda da aynı ınsanda olduğu gıbı fakat hayvanları (daha çok evcıl olanları) hedef alan hastalık etkenlerının uretılıp çogaltılması söz konusudur Afrıka domuz humması şap hastalığı, mal vebası, veziküler stomatıt, Nevvcastle hastalığı en çok bilınen örneklerdır yonel sılahlara kıyasla hem daha ucuz hem de kullanım kolaylığı oldukça açıktır Öte yandan bu tıp bır sılahın kullanıldığının tospıtı oldukça guç, bazen aylar alabılmektedır Bu nedenle bellıbaşlı kullanım yolları uzerınde durmak suretıyle probleme belkı lımıtlı duzeyde ışık tutmak ancak mumkundur Bu yollar uç ana başlıkta toplanmıştır 1) Damlacık yoluyla yayma: Bu yolda, uygun buyuklukte puskurtme yapabılecek bır gerecın, uçaktan veya gemıden hedef bölgeye mikroorganızma yayması amaçlanmaktadır Bu yolla çok genış alanların kırletılmesı mumkundur Damlacık formundakı preparatlar doğrudan olmaksızın, bır kapsul ıçınde fuze, el bombası ve benzerı yapılar ıçıne konulmak suretıyle de ııygulanabılmektedır Burada yapılan uygulamanın temel ılkesı solunum yoluyla hastalığı yaymaktır Bu yolla kullanılacak bır mıkroorganızma ıçın çevresel faktörlerin bilinmesı gereklıdır Mıkroorganızmanın kullanılacağı bölgedekı ısı değışme lerı, nem oranı, rüzgâr, bıtkı örtusu bılınmesı gereken bellıbaşlı unsurlardır 2) Su ve gıda zıncırı yoluyla yayma Burada, hastalığa neden olacak bır mıkroorganızmanın su şebekesıne bulaştırılması veya belllbaşlı gıda malzemelenne ılavesi yoluyla genış kıtlelerın ınfekte edılmesı söz konusudur 5 gramlık bır bakteri preparatı 1 mılyon lıtre ıçme suyunu kırleterek hastalığa (tıfo, kolera vb) neden olabilecek yeterli mıktar olup bu yolun ne kadar etkin olduğuna ışaret eden lyı bır örnektır 3) Aracı blr organlzma yoluyla yayma: bu yol özelhkle vırus hastalıklarının yayılmasında tercıh edilen şekıldır Bır böcek populasyonunun vırusle bulaştırılarak bır bölge Biyoteknolojisi Ana BD Başkam na çoğalamama özellıklerınden dolayı yaşamaları ıçın mutlaka başka blr organızmaya (bıtkı, hayvan veya ınsan gıbı) ıhtıyaç göstermekiedırler Vırus bunu yaparken ınfekte et tığı organızmanın metabolık faalıyetlerınden yararlanmaktadır Vırus bır hastalık etkenı olabılır ve bu özellığını yararlanabıleceğı bır organızma bukJuğu surede koruyabılır Vlruslerin sebep olduğu bırkaç önemlı hastalık ıçın kızamık, çlçek, çocuk felcı ötnek olarak verılebılır Bakterilar, tek hücrelı organizmalar olup, bellı yapılara sahıp olmaları Itlbarıyla aşırı soğuk, sıcak, tuzluluk, kuruluk gıbı etmenlere dırençlerının yanı sıra kimyasal pek çok ajana karşı da etkilenmeden yaşamlarını surdurebılmektedırler Bu özellıklerı, tabııdır kı bı yolojık sılah olarak kullanılmalan için de önemlı bır avantaj sağlamaktadır Bakterıler ıçınde hastalık yapma yetısınde olanlar vardır ve bunlar hastalığı ya doğrudan canlıya aıt doku veya organları etkı altına almak suretlyle ya da salgıladıkları zararlı bırtakım maddeler (toksın) yoluyla meydana getırmektedır Hastalığın hangı dozda olduğu (ölum veya şıfa ıle son bulup bulmayacağı) bu et kının şıddetıne bağlı olarak anlaşılmaktadır Rlkatsiyalar da bakterılere benzer yapısal özellıklere sahıptırler Ancak kendı başlarına çoğalamama özelliklerlyle de vıruslerle ben zerlık ıçındedırler Bunlar da vıruslerde değınıldığı gıbı uygun bır canlı ıçlnde söz sahıbı olabılmekte, sebep oldukları yıkım dolayısıyla bellı bır hastalığı ortaya çıkarabilmektedırler Rıketsıya hastalıklarından bazılarına tıfus ve çalılık humması örnek olarak verılebılır Mantarlar çok hucrelı, mıkroskopık yapılardır Bu organizmalar da değışık hastalık etkenlerı arasında olup daha çok bıtkı ve ınsanı hedefleyen biyolojik silah yapımında kullanılmaktadır Yukarıda değınılen dört ayrı cins mikroorganizmanın her bırı bıyolojık sılah olarak kul lanılma potansıyelıne sahiptır Kullammda hedef ıse Ikı turlu saptanmaktadır 1) Doğrudan toplumu yok etme uzerıne yöneiık olanları, 2) Bitkl ve hayvanlar üzerıne yönelik olanları Biyolojik silahların kullanılma yolları Bıyolojik sılahların bilınen dığer konvansi Gizli savaş silahı Düşman sayılan ülkelerin insan gücünü ve ekonomisini zayıfiatmak için de biyolojik silahlar glzllce kullanılabilir. Yrd.Doç.Dr. Erhan Unlü/Yrd.Doç.Dr. Yavuz Ensari Dicto Ünl. Blyolojl Bölümü örfez krızlnln başladığı ağustos ayından bu yana, Ortaoğu ınsanı kimyasal ve biyolojik sılah kullanılacağı tehlikesı ıle yüz yüze geldı Irak'ın bu sllahları, fuzelerl ile kullanabilır mi kullanamaz mı tartışmaları sürerken Saddam Hüseyln CNN muhabırı Peter Arn«tt ile yapttğı söyleşıde kimyasal ve biyolojik dahil bütün kıtle ımha sllahları ıle bölge halkını tehdıt ediyordu (Cumhuriyet, 30 Ocak 1991) 20 yüzyılın iklnci yansında bllımdekı en önemll gelişmeler biyolojl konusunda gerçekleştı Özelhkle gen muhendıslığındekl ılerlemeler bıyoteknolojık gelışmelere yol açmış ve canlı turlerınde belırlı nıtelıklerın ustun duruma getırılmesı olanakları arttırılmıştır örneğın bır mıkroorganizma, doğal olarak urettığınden farklı toksınler (zehırlı maddeler) uretebilmekte, patojenlerın çoğaldıkları yerlerı ve çoğalma yollarını değiştırebılme yeteneklerı arttırılabılmektedır Bu yolla çok tehlıkelı biyolojik silahların gelıştirilebllmesı olanağı yaratıl K M u h f n r l blyolojlk blr savaşta Insana karsı kullanım bulan haıtalıklar Yaklaşık Haatahklar Etkl türasl ölüm oranı Yayılma yolu Vlrus hastalıkları Grıp 13 gün damlacık 1 24 gun damlacık/taşıyıcı Sarı humma 5100 58 gun damlacık/taşıyıcı Denque humması 1 24 gun damlacık VenezuelaAt Ensefalıtı 2 Bakterlyel hastalıklar damlacık/gıda/su 5 gün 90100 Şarbon damlacık/taşıyıcı 114 gun 030 Tuleremı damlacık/taşıyıcı 24 gun 3100 Veba gıdasu 13 gun 0 20 Dızanterı Rlketslyal hastalıklar damlacık 1520 gun 15 Q humması Mantar hastalıklsn damlacık 730 gun 05 Koksıdyomıkoz 20510 Salmonella typhı mıştır Her ne kadar yürürlükte bulunan uluslararası antlaşmalar biyolojik silahların üretılmesıne bır engel oluşturuyorsa da başta ABD olmak uzere bırçok ulkede olası bır biyolojik savaşa karsı aşılar ve öteki sa m