Katalog

B İ L İ M NOTLARI Köpek ve insan beyni: Benzerlikler Köpeklerde el tercihi insana benziyor; sağ beyin insanda olduğu gibi sol beyinden daha ağır... ProJ. Dr. Uner Tan Atatürk üni. Tıp Fak. Fizyoiojı ABD BÖI. Bas. adece Insan toplumu mu sağlaktr? Insanı hayvandan ayıran üç özellik goruluyor Konuşma, ben blllncl (bılınçlı deneyım) ve sağlaklık. Bunlardan konuşma yonunden ınsanın tek olduğu açıktır Ancak hayvanların konuşamadıkları halde duygularını bellı seslerle belırtebıldıklerını bılıyoruz Hayvan bılıncını hıç bılmıyoruz, çunku konuşamıyorlar Sağlaklığı ıse henuz tartışıyoruz Bu kolay gıbı gorunen soru da henuz yanıtlanabılmış değıl Bır grup araştıncıya göre, hayvanlar tek tek gozlendığınde beilı bır el tercıhı gosterıyorlar fakat populasyon duzeyınde sağlaklık ya da solaklık gostermıyorlar Benım de katıldığım yenı akım araştırıcılarına gore ıse, hayvan toplumlarında da sağlaklık ya da solaklık yonunde bellı bır eğıtım olmalıdır Evrım teorısı duşunulurse ınsan hıçbır ozellığı ıle "tek" olamaz S Tamamen duşunceye dayalı bu hıpotezden gıderek, hayvanlarda el tercıhını yenıden araştırmaya karar verdım Pahalı araçgereçlpre gereksınım de yoktu bu deneyler ıçın, fakat sonuçları çok onemlı olabılırdı Sadece kopek sorunu vardı Köpeklerde el tercihi Kopeklerın el (on pençe) kullandığını hepımız bılıyoruz Bu hayvanlarda populasyon duzeyınde sağlak oranı, solak oranından yuksek ıse, o zaman ınsan toplumundakı sağlaklığın kokenıne ve mekanızma ya da mekanızmalarına bır yaklaşım elde etmış oluruz Bılımde bu teorıyı destekleyen değll, çürüten bulgular daha onemlıdır Bu yonu ıle de onem lı bır araştırma elde edılebılırdı basıt kopek deneylerınden All Efendinln Buluşu' Hayvanda el tercıhı klasık olarak besıne uzanma testı ıle belırlenıyor Köpeklerde el tercıhını belırlemek ıçın başka bır yontem gelıştırdık Memet Efendı kopek topluyordu Alı Efendı ıse bu köpeklerde besıne uzanma testı uyguluyordu Bır gun Alı Efendı başka bır yontem ıle geldı Köpeğin gozlerı plaster ıle kapatılacak, kopek bu plasterı herhangı bır elı ıle uzaklaştırmaya çalışacaktı Sağ ve sol el hareketlerını sayarak, hayvanın sağlak ya da solak ya da ambıdekster olduğu tesbıt edılebılecektı Alı'nın bu buluşu çok ılgınçtı, çunku gozlerın katkısı ortadan kalkıyordu Uluslararası lıteraturde de boyle bır yontem yoktu, çunku Alı Efendı'nın yaratıcı beynı tesadufen Erzurum'da bulunuyordu ve ona yaratıcılık ıçın olanak sağlanmıştı "Plaster uzaklaşbrma yönteml" ıle yaptığımız deneyler sonucu, şimdıye kadar bılınenın aksıne, köpeklerde sağlak oranının solak ve ambıdekster oranından daha yuksek olduğunu bulduk %571 sağlak, % 17 9 solak ve %25 karışık ellı (ambıdekster) Bu oranlar insandakıne yakındır Köpeklerde sağlık oranı ınsandan bıraz duşuk, solak oranı ıse ınsandan bıraz yuksek Bunun nedenı ınsan toplumunda sağlak olmayanlara yapılan koşullandırmalar olabılır Gunumuzde de hayvanlardakı el tercıhı dağılımına ılışkın fıkırlerın yon değıştırdığını goruyoruz Artık maymunlarda da populasyon duzeyınde el tercıhı dağılımı bulunduğunu bulanlar var Ancak ters yonde Çok onemlı soru bu kez, maymun toplumları solak mı? Solaksa neden? Insan toplumu nasıl sağlaklaşmış? Sanıyorum bu soruların yanıtlarını da gene hayvan deneylerınden bulabıleceğız Sağlaklığın sadece ınsan toplumuna ozgu olduğunu savunanlar, bu kanılarına destek olarak deneysel verıler elde ettıler Hayvanlarda el tercıhının rastlantısal olduğunu destekleyecek şekılde kedı, fare, sıçan, maymun gıbı hayvanlarda el tercıhının normal dağılım gosterdığını (şans dağılımı) buldular (%25 sağlak, %25 solak ve %50 karışık ellı) Insanlar da ıse el tercıhı %95 sağlak ve %5 solak ya da daha ayrıntıtı ıncelenırse %65 sağlak %30 karışık elll ve %5 solak şeklınde bır dağılım gosterıyor O halde ınsan ve hayvanda el tercıhı dağılımı tamamen farklıdır Bunun nedenı, bır teorıye gore konuşma merkezıdır Sadece insanda konuşma merkezı vardır (1) ve bu sağlakların %90'ında, solakların da %70'ınde sol beyınde bulunur Konuşma olayı ınce ve hassas bır motor fonksıyonu ıçerır Sol beyın sağ tarafın hareketlerını kontrol ettığınden, bunun sonucu olarak, sağ el ya da sağ bacak hareketlerı daha hassas ve ınce olarak yapılabılır Hayvanlarda konuşma merkezı bulunmadığından, el tercıhı tamamen rastlantısal olarak dağılmaktadır Bunlar gunumuzde genel olarak kabul edılen, fakat aynı zamanda kapsamlı tartışmalar başlatmış olan fıkırlerdır Bundan oncekı yazımda düşüncenln önde geldiğini belırtmıştım Deney duşunceden sonra gelır ya da boyle olması gerekır Evrım teorısıne ınanırsak, insanın hıçbır özellığının transandantal olması beklenemez Mutlaka ınsandan oncekı hayvanlarda bu ozellıklerın en azından kalıntılarının bulunması gerekır Bu nedenle sağlaklığın kökeninin de hayvanlarda bulunabllmesl gerekır Hayvan deneylerı ıle bu konuda ıpuçları elde edebılmelıyız ve bu olasıdır Sağlak bir yengeç. Sol makası ıle tutar, sağ makası Ile keser, ekmeği sol el ile tutup sağ el ıle kestiğimız gıbı. Sağlak yengeçlerln tıpik olarak kaba işlen yapan sol kolu kalın, ınce ıslerl yapan sağ kolu ıse incedır. basıt bır yontem Pahalı araç ve gereçlere gereksınım yok Kanımca Batılı araştırıcılar pahalı teknolojtnın ıçınde boğuluyorlar onemlı olabılecek olan ve basıt yontemlerle elde edılebılecek bulguları atlıyorlar Basıt duşunce ve basıt deney bıze kalıyor Bence bılımde gerı kalmışlığımızın nedenı para değıldır az para ıle de tyı bılım adamları olabılır Araştırıcı ınsan ozellığı, yaratıcı duşunce, her şeyden once gelır kanısındayım Elbettekı bununla çağdaş laboratuvarların önemını asla kuçumsemiyorum Sadece pahalı laboratuvarlar olmadan da onemlı araştırmalar yapılabıleceğını savunuyorum Olanaksızlıklardan öturu bılım yapılamadığı fıkrıne katılmıyorum Köpeklerde sağlaklık ya da solaklığın sağ ve sol beyın ıle ılışkılı olabıleceğını duşundum Sağ ve sol beyınlerı tartmaya başladık Çok ılgınç olarak, sağ beyının sol beyinden, ıstatıstıKsel olarak onemlı derecede, daha ağır olduğunu buldum Ne yazık kı bunun el tercıhı ıle bır ılışkısı yoktu Lıteraturde de buna benzer bulgular vardı örneğın insanda da sağ beyın genel olarak sol beyinden daha ağır bulunmuştu Ayrıca fare, sıçan ve tavşan beyınlerı de aynı özelliği gosterıyordu Neden sağ beyın sol beyinden daha ağır? Bu soruyu yanıtlayacak deneysel verıler yok Ilgınç olarak, ınsan ve hayvanlarda, ortak blr beyln aslmetrisl olduğunu gosterıyor bu bulgular İnsanda sağ beyın konuşmuyor Uzaysal ışlevlerde sol beyinden daha lyı, heyecan ve sezgı yonunden de sol beyinden daha iyi Bundan başka ' yer savunma" (mulkiyet) hıssı de sağ beyındedır Herşeye rağmen sağ beynın neden daha ağır olduğunu bılmıyoruz Ancak burada çok onemlı olan bır gerçekle karşı karşıya bulunuyoruz Genel olarak beyın, ıkı yarım kuresı yapısal olarak farksız olan bır oluşum olarak göruluyordu Bugun artık hem yapısal hem de ışlevsel yönden sağ ve sol beyın yarım kurelennın asımetrık olduğu genel olarak kabul ediliyor (beyın asımetrısı) Rastlantısal bir bulgu Bılımde rastlantısal olarak, yani şansa bağlı bır şekilde onemlı buluşlar yapılmıştır Bır gun Nusret efendı bir kopeğin beynını çıkarıyordu Bana gelerek, "bu kopeğin beynı buruşuk" dedı Gerçekten buruşuk gorunuyordu Çıkardığımız zaman beynın ıçinln erimış ve sıvı dolu olduğunu gorduk Bu kopek tamamen normal gorunuyordu Bızlerle olan ılışkılerı de normaldı Yaşamını normal olarak surduruyordu Hatta el tercıhı testını de yapmış ve sağlak olduğu anlaşılmıştı Bu gözlem onemlı soruları anımsatıyordu Beynın tumu gerçekten gereklı mı? Hıç bılmedığımız, ya da hıç duşunemedığımız başka ışlevlerı mı var bu çok karmaşık yapının? Aynı ışlevlerı çok daha kuçük bır beyın de yapabılır mıydı? Eğer öyle ise beyın neden gerektiğlnden daha buyuk? Köpek ve insan beyni Pahalı olmayan arastrmalar. Gene çok