Katalog

H A Y V A N L A R D Ü N Y A S I Yüksek dağların özgür kuşu: Ormantavuğu Körpe ve lezzetli eti için avlanan bu yaban kuşumuz; çiftleşme döneminde insana bile saldıracak denli atak ve dövüşken olur. Esat Korkmaz ağhorozu, yabanhorozu adlarıyla da anılan ormantavuğu, tavuksular (Gallıformes) takımının ormantavuğugıller (Tetraonıdae) famılyasını oluşturan 16 kuş türunun genel adıdır Yeryuzundekı genel yayılım alanı, Avrasya ve Kuzey Amerıka'nın orta ve kuzey kesımlerıdır, anatomık ve ekolojık ısteklerı bakımından sulungıller (Phasıanıdae) famılyası uyelerıne benzedığı ıçın kımı sınıflandırmalarda bu famılyanın bır altfamılyası olarak gosterılır Türkiye'de yaban hayatı korunuyor mu? U D lkemızde yaban hayatının korunamadığı ya da en azından kısıtlı bıçımde korunabıldığı gerçeğını kabul etmek durumundayız, ınsanımızın,' kendısıyte hesaplaşmasında yabanıl yaşamdan yana tavır alacak bır bılınç" aşamasına ulaştırılamamış olması ve korumaya yonelık uygulanabılıretkılı araçların devreye sokulamamış bulunması, bu gerçeğın temel nedenlerı olarak gozukmektedır Bu başıboşluk ve vurdumduymazlık, yabanıl flora ve faunayı 'tuketım araçları bıçımınde goren ve vurarak, keserek vb yollarla tuketen ılkel anlayışı' yıkmak şoyle dursun, yer yer beslemektedır Genel koruma Türkiye'de, ulke duzeyınde av komısyonları (Merkez Av Komısyonu, ıl ve ılçeler av komısyonları) aracılığıyla "genel" bır koruma uygulanır Her yıl Merkez Av Komısyonu toplanır, avlanması tumuyle yasak olan, belırlı surelerde avlanabılecek olan ve avı serbest bırakılan hayvanları saptar ve eklı lıstesınde bu hayvanların famılya ve tur adlarını belırler, aynca doğal stnırlarla aynmlanmış yasak av alanlarını tek tek sıralar Kuzey Ameııkada yaşayan bır ormantavuğu turu Bu türun erkeklen dışıden değışık renklıdır "Bıçımsel açıdan" etkılı bır korumanın yapıldığı ızlenımını vermekle bırlıkte ne yazık kı komısyon kararlarının uygulanabılırlığı ve etkıhlığı yoktur, "bıçımsel bırer belge" olmak nıtelığının ötesınde fazlaca bır anlam taşımazlar Sözgelımı ulke duzeyınde avı yasaklanan bır hayvan "serbestçe" vurulabılmekte, yıne aynı kapsamdakı kımı hayvanlar (bozayı vb ) av turızmı adı altında "domuz nıyetıne" öldurulebılmektedır Türkiye'de hangi tür yaşıyor? Yakın zamana değın, ornıtologların Turkıye kuşlar sıstematığıne ılışkın yazı ve kıtaplarında, ormanlavuğuna yönelık herhangı bır bılgı yoktu, daha sonra yurutulen çalışmalarla Rıze, Artvın ve Kars'ın ığneyapraklı ormanlarla kaplı yuksek kesımlerınde bır ormantavuğu turunun (Kafkas karaormantavuğu, Tetrao mlokosıevvıchı ya da Lyrurus mlokosıevvıchı) yaşadığı saptandt Istanbul Unıversıtesı Örman Fakultesı oğretım uyelerınden Prof. Dr. Savnı Huş, aynı yorelerde Tetrao urogallus turunun yaşadığına ılışkın bılgıler vermışse de henuz bır "tur doğrulaması"na gıdılebılmış değıldır Erkeğı sıyah renklı, dışısı kahverengı olan ormantavuğu, kuyruk dışında yaklaşık 50 cm uzunluktadır (Tetrao mlokosıevvıchı), 1 5003 000 m yukseltılerı arasında yer alan orman ve yaylalarda yaygındır, kış aylarında 700800 m'ye kadar ındıklerı görulur Gözlerının etrafı, görunuşune alımlılık kazandıran ve "gul" adı verılen parlak kırmızı bır halka ıle çevrılıdır, boğazındakı uzunca tuylerı, kursak kesımınde bulunan parlak yeşıl bandı ve sıyah uzerıne beyaz lekeler serpılmış uzun kuyruk tuylerı "guzellığıne guzellık" katmaktadır Ağaçların tohum ve meyvelerını yedığı ıçın kımı kaynaklarda "orman zararlısı bır kuş" olarak belırtılır ancak bu yaklaşım ormantavuğuna yapılan bır "haksızlıktır" çunku bu kuşumuz otçul değıl hepçıl bır hayvandır, bıtkılere zararlı bazı böcek ve kurtçukları tuketerek zararının çok uzerınde yarar uretır ışıtmesı zayıflar, görmesı azalır Ağaç uzerınde bır yer seçer ve geceyı tuneyerek burada geçırır, sabahleyın erken saatlerde ötmeye başlar, kanatlarını sarkıtır, tuylerını hındı gıbı kabartır, kuyruğunu yelpaze gıbı açar ve bulunduğu dal uzerınde ılerı gerı hareket ederek böburlenır, ortalık aydınlanınca kendısını "gak gak " seslerıyle çağıran yerdekı tavukların yanına suzulerek "yumuşak" bır ınış yapar ve çiftleşme gerçekleşır, bu "seremonı" bır de akşam uzerı hava kararmadan yınelenır, çıftleşmeden sonra horoz ve tavuklar ayrı ayrı yönlere uçarak besın aramaya gıderler Çiftleşme dönemının ardından dışt, yuva yerını saptar ve ot, tuy vb şeylerle doşer 612 yumurta yumurtladıktan sonra yaklaşık 4 hafta surecek bır kuluçkaya yatar, yumurtadan çıkan cıvcıvler bır ay sonra uçma yeteneğını kazanırlar, dışıler bır yılda, erkekler ıkı yılda normal buyukluğu ne ulaşır uretmekten uzak görduğumuzu belırtmek ısterız, bakanlıkça tesıs edılen koruma ve uretme sahaları ıse ormantavuğu soyunun korunmasında en etkıll araçlar durumundadır, saptanacak yenı yaşam alanlarında ek koruma ya da koruma ve uretme sahaları açılması, daha fazla bırey sayısının korunması sonucunu doğuracaktır Butun bu koruma çalışmalarına karşın ormantavuğunun avcılarca acımasızca öldurulduğu de bır gerçektır Hava ve toprak kırlenmesınden uzak yuksek dağlarda yaşayan bu ozgur kuşun temelde ıkı duşmanı vardır llkı "bılınçsız ve denetım dışı avlanan avcılar", dığerı "doğal duşman" kurt, tılkı, sansar, yabankedısı, vaşak, yabandomuzu, yırtıcı kuşlar vb hayvanlardır Denetım dışı avcılık duzene sokulamadığı surece, ormantavuğunun soyunu guvencede görmek olası değıldır "Özel" koruma Türkiye'de "ozel" koruma, kesın sınırlı "alan kontrolune" dayanır Yabanıl yaşamın korunmasında bugun ıçın en etkılı araçlar durumundadır Tarım ve Orman Bakanlığı'nca ayrılan av koruma ve uretme sahaları, av yerleştırme alanları, çıtle çevrılı av uretme yerlerı ve ıstasyonları, ulusal parklar, doğa parkları, dcğayı koruma alanları, 6831 Sayılı Orman Yasası'nca ayrılmış koruma ormanları, ağaçlandırma, gençleştırme, bakım ve toprak koruma sahaları vb bu tur korumanın alan bırımlerı olarak sıralanabılır Bu sahalarda tam ve etkılı bır korumanın yapıldığını varsaysak bıle yuzölçumlerı toplamı ulke yuzeyının çok kuçuk bır bolumunu oluşturduğundan genel yabanıl yaşamın korunmasına, ancak sınırlı bır katkıda bulunabılır En mutlu anında öldürülür Ormantavuğu avı, zor avlar arasında kabul edılır, bu nedenle ışıtme ve görmesının zayıfladığı, çevreye ılgısız kaldığı, hatta insana saldıracak denlı hırçmlaştığı çiftleşme döneminde vurulur Bu av bır tur yaklaşma avıdır, ormantavukları çoğunlukla aynı yerde çıftleşırler öncelıkle çiftleşme yerı ve horozun hangı ağaca tunedığı saptanır, sonra horozun geceleyeceğı ağacın dıbınde ya da yakınında pusuya yatılır, sabah saatlerınde çiftleşme ötuşlerı başlayınca hem horoz hem de tavuklar öldurulur. Korunuyor mu? Ormantavuğu, Merkez Av Komısyonu nun korunan hayvanlar lıstesındedır, ayrıca Tarım ve Orman Bakanlığı'nca Artvın / Şavşat Balıklı ve Maden yörelerınde ve Kars/Posof'ta bırer koruma ve uretme sahası kurulmuştur Tatbıkatta uygulanmayan ve yalnızca bıçımsel bır belge nıtelığınde kalmaktan ılerı gıdemeyen Merkez Av ve II Av Komısyonları kararlarını bu hayvanın korunmasına yonelık yararlar Çiftleşme "seremonisi" Dağhorozunda çiftleşme donemı, martın ıkıncı yarısından sonra başlar ve yaklaşık 5 hafta kadar surer, havaların sert gıtmesı çıftleşmeyı gecıktırebılır Çiftleşme donemıne gırıldığınde, horozun kulak ıçınde bulunan zarı, fazla kan gelmesıne bağlı olarak şışer ve kulak delığını tıkar, 20216 Ne yapılmalı? Zaman geçırılmeden ve çok şeyler yıtırılmeden uygulanabılır ve etkılı bır genel koruma sağlayacak yasal ve orgutsel duzenlemeler yaratılmalı, "özel" koruma kapsamında, öncelıkle soyu tukenmek uzere olan turler ve yaşama bölgelerı belırlenmelı ve yenı korumauretmeyerleştırme alanları kurulmalı